Συμπεράσματα από τη μεγαλύτερη έκρηξη υπερκαινοφανούς
Δέκα χρόνια μετά την έκρηξη, ο υπερκαινοφανής 1987Α διακρίνεται καθαρά στο κέντρο της φωτογραφίας ανάμεσα στα άλλα άστρα του Μεγάλου Νέφους του Μαγγελάνου
Δυο δεκαετίες μετά τη μεγαλύτερη έκρηξη υπερκαινοφανούς που έχει καταγραφεί στα χρονικά από τότε που εφευρέθηκε το τηλεσκόπιο, ο (σουπερνόβα) 1987Α συνεχίζει να είναι αντικείμενο μελέτης από τους αστρονόμους. Αμέσως μετά την εμφάνισή του στον ουρανό του νότιου ημισφαιρίου, στις 23 Φλεβάρη 1987, τα περισσότερα αστεροσκοπεία έστρεψαν τα τηλεσκόπιά τους σ' αυτό το εκπληκτικό φαινόμενο και κατάρτισαν πρόγραμμα για τη μαχρόχρονη παρακολούθηση της εξέλιξής του, με σκοπό να αποκομίσουν όσο γίνεται περισσότερα στοιχεία για τον τρόπο που «πεθαίνουν» τα μεγάλα άστρα. Από τις πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφίες είναι αυτές που κατέγραψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ, στις οποίες φαίνεται το ωστικό κύμα της έκρηξης να προφταίνει το δαχτυλίδι αερίων που περιβάλλει το άστρο, να το θερμαίνει έντονα και να μετατρέπει όλη την περιοχή σε ένα όμορφο (... από μακριά) πυροτέχνημα.
Πριν από τον υπερκαινοφανή 1987Α, οι επιστήμονες γνώριζαν μόνο σε γενικές γραμμές τι κάνει ένα αστέρι να υποστεί μια τέτοια έκρηξη. Το αστέρι, που πρέπει να είναι μεγαλύτερο από ένα συγκεκριμένο μέγεθος, όταν εξαντλήσει τα καύσιμά του καταρρέει απότομα, με αποτέλεσμα τα εξωτερικά του στρώματα να αναπηδήσουν πάνω στον σκληρότερο πυρήνα και να εκτιναχτούν μακριά με μεγάλη ταχύτητα σε μια απίστευτης ισχύος έκρηξη. Το Φλεβάρη του 1987 έφτασε σε μας το φως από αυτή την έκρηξη, αφού ταξίδεψε επί 163.000 χρόνια για να διανύσει την απόσταση ανάμεσα στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου (συνοδό μικρό γαλαξία του γαλαξία μας) και τη Γη. Μαζί του το φως του υπερκαινοφανή έφερε και μια σειρά εκπλήξεις.
Πριν από την έκρηξη (δεξιά) το αστέρι που κατέληξε στον υπερκαινοφανή 1987Α διακρίνεται μέσω τηλεσκοπίου ως μια «τελεία» ανάμεσα στις χιλιάδες του μικρού γαλαξία που συνοδεύει το δικό μας, σε απόσταση 163.000 χιλιάδων ετών φωτός. Μετά την έκρηξη (αριστερά), το αστέρι έγινε ορατό διά γυμνού οφθαλμού από τη Γη, καθώς η φωτεινότητά του αυξήθηκε κατά 5.000 φορές!
Η πρώτη έκπληξη ήταν ότι είχε εκραγεί...«λάθος» τύπος άστρου. Σύμφωνα με την επικρατούσα ως τότε θεωρία, μόνο οι μεγάλοι ερυθροί υπεργίγαντες μπορούσαν να γίνουν υπερκαινοφανείς. Αλλά το αστέρι πρόγονος του 1987Α ήταν ένας μικρότερος, γαλάζιος υπεργίγαντας. Αυτό σημαίνει ότι οι εκρήξεις υπερκαινοφανών είναι πιο συχνές απ' ό,τι πιστεύαμε. Το Χαμπλ εντόπισε ασθενείς ρουμπινί χρώματος βρόχους, για τους οποίους δεν έχει δοθεί ακόμα εξήγηση. Επιπλέον, τα θεωρητικά μοντέλα προέβλεπαν ότι μετά την έκρηξη θα βρισκόταν στη θέση του παλιού άστρου ένας αστέρας νετρονίων (ένα υπέρπυκνο αστρικό σώμα), αλλά μέχρι τώρα δεν έχει εντοπιστεί.
Οι πιο πρόσφατες φωτογραφίες αποκαλύπτουν παραπέρα την πολυπλοκότητα των εκρήξεων υπερκαινοφανών. Τα υπολείμματα της εξωτερικής ατμόσφαιρας του άστρου εμφανίζονται ως κόκκινο δαχτυλίδι. Πριν εκραγεί, το άστρο εκτίναξε την αεριώδη αύρα του, που «άναψε» 10.000 έως 20.000 χρόνια μετά όταν έγινε η έκρηξη. Τα τελευταία 13 χρόνια, από τότε δηλαδή που το κόκκινο δαχτυλίδι γύρω από τον 1987Α έγινε ορατό από το Χαμπλ, συνεχίζει να γίνεται πιο λαμπερό καθώς το ωστικό κύμα της έκρηξης που κινείται πολύ πιο γρήγορα, το προφταίνει και το θερμαίνει σταδιακά σε όλη του την έκταση.
Οι φωτογραφίες δείχνουν επίσης, ότι τα υπολείμματα του άστρου είναι ασύμμετρα, αντίθετα με ό,τι περίμεναν οι αστρονόμοι, ενώ υπάρχει και μια παράξενη λάμψη στο κέντρο, που αποδίδεται σε ραδιενεργό ισότοπο του τιτανίου, που δημιουργήθηκε το πρώτο δευτερόλεπτο της έκρηξης. Αυτή η χημική υπογραφή επιτρέπει στους θεωρητικούς αστροφυσικούς να πιάσουν το μίτο της Αριάδνης, πηγαίνοντας προς τα πίσω ως την πρώτη στιγμή της έκρηξης.
Οι πληροφορίες που έδωσε η μελέτη του 1987Α επέτρεψαν την καλύτερη ταξινόμηση των περισσότερων των 200 λιγότερο λαμπρών εκρήξεων υπερκαινοφανών, που ανιχνεύονται κάθε χρόνο. Επειδή οι υπερκαινοφανείς είναι τόσο ισχυροί (ο 1987Α έλαμψε με ισχύ εκατό εκατομμυρίων Ηλιων!), φαίνονται ακόμα κι όταν εμφανίζονται σε μακρινούς γαλαξίες, με αποτέλεσμα να γίνονται χρήσιμα εργαλεία για τη μέτρηση του μεγέθους και της απόστασης των γαλαξιών. Η δυσκολία βρίσκεται στη βαθμονόμηση της φωτεινότητας και εδώ ο 1987Α βοήθησε σημαντικά, καθώς βρίσκεται σε γνωστή απόσταση από τη Γη.
Επιμέλεια: Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ Πηγή: «Discover»
Το εκτεινόμενο προς τα έξω δαχτυλίδι, διαμέτρου ενός έτους φωτός, που περιβάλλει τον υπερκαινοφανή 1987Α, λάμπει όλο και πιο έντονα καθώς το προφταίνει και συγκρούεται μαζί του το γρήγορα κινούμενο ωστικό κύμα από την έκρηξη. Το δαχτυλίδι σχηματίστηκε πριν από χιλιάδες χρόνια, όταν το αστέρι εκτίναξε μακριά την «ατμόσφαιρά» του. Οι φωτεινές περιοχές σ' αυτές τις φωτογραφίες από το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ, είναι θύλακες αερίου που θερμαίνεται έντονα και ακτινοβολεί φως και ακτίνες Χ.