Στο προηγούμενο τετρασέλιδο του «Ριζοσπάστη» «Εργαζόμενοι και Λαϊκή Συμμαχία» παρουσιάσαμε στιγμιότυπα της μεγάλης απεργίας των λιθογράφων το 1977, που σε ορισμένες επιχειρήσεις έφτασε να κρατήσει μέχρι και τρεις μήνες. Η απεργία ξεκίνησε στα τέλη Απρίλη και τελείωσε στα τέλη Ιούλη.

Ενα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ήταν η προετοιμασία που είχε γίνει για την επιτυχία της. Σχεδόν τρεις μήνες πριν την κήρυξή της, από το Φλεβάρη του 1977, ο Σύνδεσμος Λιθογράφων Εργατών πρόβαλλε το πλαίσιο αιτημάτων και καλούσε τις εργοστασιακές επιτροπές να ξεκινήσουν την προετοιμασία και «να γίνει εξόρμηση για την οικονομική τακτοποίηση όλων των συναδέλφων και για έκτακτη οικονομική ενίσχυση του ταμείου μας για την αντιμετώπιση των αναγκών του αγώνα».

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στο φύλλο 7 (Οκτώβρης 1977) της εφημερίδας «Εργάτης Τύπου και Χάρτου», μεταξύ άλλων παρουσιάζονται «τα οικονομικά της απεργίας μας», που προήλθαν από συνδρομές και ενισχύσεις μέσα από τον ίδιο τον κλάδο, αλλά και από την αλληλεγγύη σωματείων και παρατάξεων από άλλους κλάδους και μαζικούς φορείς. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τα έσοδα το μήνα Μάρτη ήταν 183.977 δραχμές και τα έξοδα 24.198. Το Μάη και τον Ιούνη, δηλαδή τους δύο μήνες που η απεργία ήταν στην κορύφωσή της, τα έσοδα ήταν αντίστοιχα 620.907 και 827.921 δραχμές και τα έξοδα 370.811 και 989.957 δραχμές.

Ομως, εκτός από την προετοιμασία (συσκέψεις, οικονομική ενίσχυση, στήσιμο επιτροπών κ.ά.) αυτής καθ' αυτής της απεργίας, σημασία είχαν και οι μικρές μάχες που δίνονταν στα εργοστάσια από τους εργαζόμενους ενάντια στην εργοδοτική αυθαιρεσία και τρομοκρατία. Μάχες που δίδασκαν στους εργάτες τη σημασία του συλλογικού αγώνα, της οργανωμένης αντιπαράθεσης με την εργοδοσία. Σήμερα, ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει δύο χαρακτηριστικές καταγραφές από την κλαδική εφημερίδα «Εργάτης Τύπου και Χάρτου», οι οποίες δείχνουν τόσο την άθλια κατάσταση που επικρατούσε στους χώρους δουλειάς, όσο και τις προσπάθειες των εργατών να οργανωθούν και να απαντήσουν.

Στο φύλλο 3 του «Εργάτη Τύπου και Χάρτου» (Γενάρης 1977) παρουσιάζονται οι συνθήκες εργασίας σε μια από τις μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου, την «ΑΕ Περβορλαράκης - Λυκογιάννης», που απασχολούσε περίπου 120 εργαζόμενους «στην οδό Λένορμαν, στην Κολοκυνθού, δίπλα από το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο». Να τι γράφει η εφημερίδα:

«Οταν πρωτομπαίνεις στο εργοστάσιο αυτό, βλέπεις αμέσως ότι οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης είναι θεοσεβούμενοι άνθρωποι. Στους τοίχους είναι κρεμασμένα καλλιτεχνικά καδράκια με τις χριστιανικές εντολές (...) Αν όμως είσαι από τους δύσπιστους και θελήσεις να μάθεις τι πραγματικά βρίσκεται πίσω από τη χριστιανική βιτρίνα (...), θα μάθεις ότι οι θεοσεβούμενοι επιχειρηματίες βρήκαν τον τρόπο να πληρώσουν μέχρι σήμερα τα μικρότερα μεροκάματα που υπάρχουν στον κλάδο μας. Με την ταμπέλα "Ζητούνται ανειδίκευτοι εργάται" που κρέμεται μόνιμα στην είσοδο. Με την αδιάκοπη και βλοσυρή περιπολία στους χώρους δουλειάς. Και με τις χριστιανικότατες απειλές που εκτοξεύουν με το παραμικρό, κατάφεραν να σκορπίσουν το φόβο στους εργαζόμενους και να τους κρατήσουν ανοργάνωτους.

Θα μάθεις ότι οι εργάτες εκεί μέσα δουλεύουν εξαντλητικά δέκα και έντεκα ώρα (2-3 ώρες υπερωρία κάθε μέρα) δίπλα σε ντανιασμένες μπάλες χαρτί ενός τόνου περίπου, με κίνδυνο να σωριαστούν κάποια στιγμή επάνω τους. Κι' αυτό γιατί η επιχείρηση δεν διαθέτει τους αναγκαίους αποθηκευτικούς χώρους. Και για τον ίδιο λόγο, οι εργάτες υποχρεώνονται να σηκώνουν και να μετακινούν αδιάκοπα, από το ένα μέρος στο άλλο, μεγάλες ποσότητες τυπωμένου και ατύπωτου χαρτιού.

Θα μάθεις ότι τα Σάββατα οι εργάτες πρέπει να περιμένουν κοντά μισή ώρα στη γραμμή να πάρουν τα μεροκάματά τους. Κι ύστερα από την ταπείνωση της ουράς έξω από την αποθήκη που γίνεται η πληρωμή, καταλήγουν να βάζουν την υπογραφή τους σε μια κατάσταση που "πρέπει να ξέρεις άλγεβρα για να μπορέσεις να βρεις άκρη τι σου πληρώνουν", όπως λένε χαρακτηριστικά οι ίδιοι.

Θα μάθεις επίσης ότι οι θεοσεβούμενοι αυτοί επιχειρηματίες, δεκαετίες ολόκληρες πλήρωναν τις υπερωρίες κατά 25% λιγότερο από όσο προβλέπει ο νόμος (...) Κάποιος ανακάλυψε το κλέψιμο που γινόταν στις υπερωρίες. Το είπε και σε μερικούς άλλους. Κι αποφάσισαν να το καταγγείλουν στη Διοίκηση του Σωματείου τους (...) Σε λίγο όλοι συμφώνησαν ότι πρέπει να οργανωθούν και να διεκδικήσουν αναδρομικά τις κλεμμένες υπερωρίες. Ετσι κι έγινε.

(...) Ο έλεγχος αποκάλυψε ότι η χριστιανική γραμμή εκμετάλλευσης εφαρμοζόταν πολλά χρόνια στην επιχείρηση αυτή (...) Ο λογαριασμός που έγινε φανέρωσε ότι, μόνο για τα τελευταία πέντε χρόνια, ο κάθε εργαζόμενος δικαιούνταν να πάρει πίσω από 20-40.000 δρχ., και τα πήραν δίχως να χρειαστεί να κάνουν και μιας ώρας στάση εργασίας. Η νίκη αυτή έπεισε και τους πιο δισταχτικούς για την ανάγκη της οργάνωσης στο εργοστάσιο και το Σωματείο μας. Ετσι, η σύσκεψη που έκαναν στα γραφεία του Σωματείου κατέληξε στην εκλογή 8μελούς Εργοστασιακής Επιτροπής και στην απόφαση να απαιτήσουν αύξηση όλων των μεροκαμάτων και βελτίωση των συνθηκών δουλειάς».

Στο φύλλο 4β (Φλεβάρης-Μάρτης 1977), η εφημερίδα «Εργάτης Τύπου και Χάρτου» παρουσιάζει τις «Μεσαιωνικές συνθήκες δουλειάς» στην επιχείρηση «Αγκυρα - Παπαδημητρίου» «στην λεωφόρου Κηφισού, στον αριθμό 85 (...) που απασχολεί 50 περίπου εργατοτεχνίτες» και η οποία «διευθύνεται (...) με τον πιο στυγνό και αδίσταχτο τρόπο».

Σύμφωνα με την εφημερίδα, στο κέντρο του αχανή χώρου του εργοστασίου η διευθύντρια έστησε «έναν κανονικό πύργο ελέγχου, με τζαμαρία και με την αναγκαία μικροφωνική εγκατάσταση, τοποθέτησε μεγάφωνα στους τοίχους του εργοστασίου και μια άνετη πολυθρόνα πίσω από το μικρόφωνο, κι από εκεί παρακολουθεί όλη την κίνηση και εκπέμπει τις δικτατορικές της εντολές και παρατηρήσεις.

Αν λοιπόν κάποιος είχε σωματική ανάγκη και πήγαινε για δεύτερη φορά στην τουαλέτα, το εξασκημένο μάτι της κ. Παπαδημητρίου τον εντόπιζε αμέσως και τα μεγάφωνα ούρλιαζαν "έχεις ξαναπάει στην τουαλέτα, τελείωνε γρήγορα διότι η παραγωγή μένει πίσω". Αν κάποια από τις εργάτριες γύριζε το κεφάλι της για να ρωτήσει ή να πει κάτι στη διπλανή της, η οργισμένη φωνή της κ. Διευθύντριας πρόσταζε από τα μεγάφωνα "μπροστά σου κοπέλα μου, γιατί καθυστερείς την παραγωγή".

Το ίδιο γινόταν όταν ένας εργάτης ζητούσε να του φέρουν ένα αναψυκτικό ή έναν καφέ (στα περισσότερα εργοστάσια οι εργάτες έχουν αυτό το δικαίωμα και όταν δεν υπάρχει εσωτερική καντίνα παραγγέλλουν στο κοντινό καφενείο). Αλλά η κ. Παπαδημητρίου δεν αναγνωρίζει τέτοια δικαιώματα στους σκλάβους της. Για αυτή δεν υπάρχει παρά μόνο η παραγωγή και το κέρδος».

Στις συνθήκες αυτές, η εργοδοσία αποφάσισε να καταργήσει τη 45ωρη δουλειά των πέντε ημερών και να επαναφέρει το 47ωρο των έξι ημερών. Τότε ήταν που οι εργάτες αποφάσισαν να σηκώνουν κεφάλι, απευθυνόμενοι στα σωματεία τους, «κι αφού έγιναν οι αναγκαίες συνεννοήσεις, η κ. Παπαδημητρίου είδε να φτάνει στο γραφείο της ένα έγγραφο που της έκανε γνωστά τα δικαιώματα των εργατών. Ασυνήθιστη καθώς ήταν η κ. Διευθύντρια, πρασινοκιτρίνισε από το κακό της και άρχισε να φωνάζει ότι δεν αναγνωρίζει Εργοστασιακές Επιτροπές, ούτε συνδικάτα και δεν δέχεται καμιά συζήτηση. "Είναι αχάριστο το προσωπικό μου, που ήρθε να σας ζητήσει προστασία", ξεφώνιζε».

Στην άρνησή της να ικανοποιήσει τα δίκαια αιτήματά τους, οι εργάτες απάντησαν με στάσεις εργασίας. Τη δεύτερη μέρα, η εργοδοσία δέχτηκε την επαναφορά του 45ωρου, καθώς και 90 δραχμές αύξηση τη μέρα για τους άντρες και 80 για τις γυναίκες...