Στις 2 Φλεβάρη ξεκινάει ο δεύτερος κύκλος εκδηλώσεων για τον «Μπρεχτ στο θέατρο και τη μουσική», που θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα συνεδρίων στον Περισσό, ο οποίος εντάσσεται στο πλαίσιο του Επιστημονικού Συνεδρίου για τον μεγάλο κομμουνιστή δημιουργό Μπέρτολτ Μπρεχτ, με τίτλο «Μπρεχτ: Για τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθούν», που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ (27 - 28 Απρίλη). Εχει προηγηθεί ο πρώτος κύκλος με το κινηματογραφικό αφιέρωμα, που σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ο δεύτερος κύκλος, λοιπόν, περιλαμβάνει συναυλίες και μουσικοθεατρικές παραστάσεις. Οπως και στον πρώτο κύκλο έτσι και στο δεύτερο στόχος είναι να κατανοηθεί και πρακτικά όχι μόνο η σκέψη του Μπρεχτ, αλλά και οι τεχνικές του. Η έναρξη του δεύτερου κύκλου γίνεται με τη συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου, που αποτελείται από δύο μέρη. Το ένα περιλαμβάνει το έργο του Θ. Μικρούτσικου «Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ» και το άλλο το έργο του Μ. Χατζιδάκι για τη θεατρική παράσταση «Ο κύκλος με την κιμωλία» του Μπρεχτ, που είχε ανεβάσει το «Θέατρο Τέχνης» του Κάρολου Κουν, σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη, το 1957. Τραγουδούν οι Αννα Λινάρδου και Κώστας Θωμαΐδης και παίζουν οι μουσικοί Θύμιος Παπαδόπουλος (φλάουτο, κλαρινέτο, σαξόφωνο), Δημήτρης Χουντής (φλάουτο, σαξόφωνο), ενώ στην αφήγηση, πιάνο και τραγούδι είναι ο Θ. Μικρούτσικος. Πρόκειται για δύο εξαίρετα μουσικά έργα. Μέσα από την αντιπαραβολή τους μπορεί ωστόσο να γίνει πιο κατανοητή η τεχνική της αποστασιοποίησης στη μουσική.

«Καταρχήν θέλω να συγχαρώ» - λέει ο Θάνος Μικρούτσικος - «την ΚΕ του ΚΚΕ για το Συνέδριο για τον Μπρεχτ, γιατί θεωρώ ότι στις μέρες βαρβαρότητας που ζει αυτός ο τόπος, η μεγάλη τέχνη, πέραν του ρόλου της που είναι να συνειδητοποιούν οι άνθρωποι την κατάσταση για να μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα, είναι και ένα ζήτημα συλλογικής εμψύχωσης. Και θεωρώ πως το να επιστρέψουμε σε κάποιες πηγές της δημιουργίας με ουμανιστικό περιεχόμενο και καθολικό κύρος, όπως είναι ο Μπρεχτ και ό,τι απορρέει από τον Μπρεχτ, είναι πολύ μεγάλη προσφορά κυρίως στους νέους ανθρώπους».

Η επαφή του ελληνικού κοινού με έργα του Μπρεχτ και με τη μουσική τους από Ελληνες συνθέτες έγινε, για πρώτη φορά, στα 1957, όταν ο Κουν αποφασίζει να ανεβάσει τον «Κύκλο με την κιμωλία» σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Μάνου Χατζιδάκι. Ο συνθέτης, βέβαια, δεν κινήθηκε στις αυστηρές προϋποθέσεις του παραστασιολογικού μπρεχτικού μοντέλου, αλλά αυτό δεν το εξαιρεί από ένα σπουδαίο έργο. Ο δίσκος από τη θεατρική παράσταση κυκλοφόρησε το 1959 και περιέχει 4 τραγούδια («Τέσσερις στρατηγοί», «Ανάγκη να σε πάρω εγώ», «Η μπαλάντα του στρατιώτη», «Μια φορά κι έναν καιρό») σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη, με ερμηνευτή τον Γιώργο Μούτσιο.

«Η άποψή μου - λέει ο Θάνος Μικρούτσικος - είναι ότι το τρίο Κουν - Ελύτης - Χατζιδάκις - τρεις όχι μόνο υπερταλαντούχοι άνθρωποι αλλά άνθρωποι που ο καθένας στο χώρο καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τα πράγματα - στη συγκεκριμένη δουλειά ήταν πολύ μακριά από την αντίληψη του Μπρεχτ, ο οποίος κυριολεκτικά μετά το '30 απεδείχθη, και μετά το '70 - '80, άλλαξε την πορεία του θεάτρου παγκοσμίως. Ομως, η παράσταση τότε και η μουσική και η μετάφραση ήταν σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Μου είχαν διηγηθεί ένα αντίστοιχο γεγονός, στο Πίκολο Τεάτρο, όταν βρέθηκα στα μέσα της δεκαετίας του '90, πως εκείνη την περίοδο, ίσως ένα χρόνο νωρίτερα, όταν είχε ανεβάσει ο Στρέλερ - που θεωρείτο και δικαίως ίσως ο καλύτερος σκηνοθέτης στην Ευρώπη μετά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα - τη "Μάνα κουράγιο" με την παρουσία του Μπρεχτ, στην πρεμιέρα, ο Μπρεχτ είχε εκμανεί με τον τρόπο του Στρέλερ και από την επόμενη μέρα δεν είχαν ξαναμιλήσει. Βεβαίως, ήταν ένα ιδιοφυές ανέβασμα, σε άλλη όμως κατεύθυνση. Μετά από 10 - 20 χρόνια, όμως, διάσημοι σκηνοθέτες, που δεν είχαν σχέση με το "Μπερλίνερ Ανσάμπλ", το οποίο ανέβαζε τα έργα του Μπρεχτ στην κατεύθυνση που ήθελε ο ίδιος και πρέσβευε η θεωρία, όπως στο Δυτικό Βερολίνο, στη δεκαετία του '70, ο Στάιν, για παράδειγμα, ακολούθησε τη μπρεχτική μέθοδο».

Την περίοδο 1972-'77, ένας ανήσυχος και πολλά υποσχόμενος συνθέτης, που ήδη είχε κάνει μεγάλες επιτυχίες, ο Θάνος Μικρούτσικος, γράφει τη Μουσική Πράξη στον Brecht, έργο για δύο φωνές, δύο κλαρινέτα, πιάνο, ομάδα ηθοποιών και φωτεινές διαφάνειες, που κυκλοφόρησε ως δίσκος το 1979.

«Η εργασία μου - λέει ο Θάνος Μικρούτσικος - άρχισε το '72, τελείωσε το '77 και εκδόθηκε το '79. Ηταν μεν στη νεανική μου περίοδο, αλλά σε ό,τι αφορά στην μπρεχτική μέθοδο, ήμουν μάλλον από τότε πολύ καλά διαβασμένος, γιατί η ιστορία του Μπρεχτ και των στενών συνεργατών του ήταν ένα στοιχείο της μελέτης μου εκείνα τα χρόνια».

-- Αρα κινηθήκατε στην μπρεχτική μέθοδο;

-- Είχα δεχτεί και από πολύ σημαντικούς ανθρώπους τον ψόγο ότι ήμουν «Γερμανός» συνθέτης, όταν εμφανίστηκα στα τέλη της δεκαετίας του '60 αρχές δεκαετίας του '70, με την έννοια ότι ήμουνα πολύ ενημερωμένος για το έργο του Μπρεχτ, σε συνδυασμό όμως με το έργο του Κουρτ Βάιλ, του Αϊσλερ και του Ντεσάου, που ήταν οι τρεις «σωματοφύλακες» του Μπρεχτ. Το είχα μελετήσει πολύ καλά και ξέρω τι ήταν αυτό που έκανε αυτός ο άνθρωπος και άλλαξε την πορεία στο θέατρο. Είναι, με λίγα λόγια, η περίφημη μέθοδος της αποστασιοποίησης και του παραξενίσματος. Στηρίζεται ξεκάθαρα στο ότι ο εκτελεστής, είτε είναι ηθοποιός εφόσον επρόκειτο κυρίως για θέατρο, είτε τραγουδιστής αν επρόκειτο για όπερα ή για τραγούδι, ή ο μουσικός, δεν πρέπει να ταυτίζεται με το ρόλο αλλά να μπαινοβγαίνει στο ρόλο. Δηλαδή, να είναι άλλοτε εντός και άλλοτε εκτός, γιατί έτσι επιτυγχάνεται αυτό που απαιτούσαν οι καιροί και απαιτούσε ο Μπρεχτ, η κριτική ματιά ακόμα και στην ίδια την καλλιτεχνική πράξη. Ελεγε ο Μπρεχτ ότι η τέχνη δεν αλλάζει τον κόσμο. Τον κόσμο τον αλλάζουν οι άνθρωποι. Ομως, οι άνθρωποι πρέπει να αποκτήσουν μια κριτική ματιά για τον κόσμο. Να συνειδητοποιήσουν τα πράγματα και μόνο τότε μπορούν να τον αλλάξουν.

-- Διαχρονική βεβαίως η επιτυχία του δίσκου και ιδιαίτερα του τραγουδιού «Αννα μην κλαις» αλλά και του αυτοβιογραφικού «Για τον φτωχό B. B.» με τον στίχο: «Ελπίζω στους σεισμούς που μέλλονται για να 'ρθουν», που αποτελεί βάση και στον τίτλο του Συνεδρίου για τον Μπρεχτ.

-- Αυτός ο στίχος «Ελπίζω στους σεισμούς που μέλλονται για να 'ρθουν», είναι - οφείλω να πω - στοιχείο που αποδεικνύει την ιδιοφυΐα του Μπρεχτ, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ποίημα αυτό με τίτλο για τον φτωχό Β. Β. γράφτηκε το 1916, όταν ακόμη ήταν στο Αουκσμπουργκ, που γεννήθηκε, σε ηλικία 18 ετών. Και εδώ βρίσκουμε το πρώτο «παραξένισμα να μην αφήσω τη Βιρτζίνιά μου απ' την πίκρα να μου σβήσει». Είναι απίστευτο. Οσο για το «Αννα μην κλαις», πάρε το εξής και άλλαξε μια λέξη, τον «μπακάλη» κάν' τον «σούπερ μάρκετ» και πήγαινε «στο ντουλάπι δεν έχει ψίχα ψωμί».

-- «Αυτοί που αρπάνε το φαΐ απ' το τραπέζι / κηρύχνουν τη λιτότητα / Αυτοί που παίρνουν όλα τα δοσίματα / ζητάνε θυσίες / Οι χορτάτοι μιλάνε στους πεινασμένους / για τις μεγάλες εποχές που θα 'ρθουν...». Πόσο σημερινό, στ' αλήθεια, και αυτό, από το «Γερμανικό Εγχειρίδιο Πολέμου», που έχετε μελοποιήσει... Δεν τα επιλέξατε τυχαία φαντάζομαι κι ας ήταν πριν 40 χρόνια περίπου.

-- Χωρίς να σημαίνει ότι εκτός της μελοποίησής μου δεν υπάρχουν ποιήματα που να έχουν μια διαχρονικότητα και όχι μια επικαιρικότητα. Θεωρώ ότι η επιλογή που έκανα ήτανε στο τι ισχύει μέσα στη βαρβαρότητα του καπιταλισμού στις διάφορες φάσεις του και όχι κατ' ανάγκη σε μια φάση της δεκαετίας του '30, που τα περισσότερα γράφτηκαν. Αυτό ήταν το κριτήριό μου. Να επιλέξω αυτά τα οποία θα ισχύουν όσο υπάρχει αυτό το σύστημα. Δες στο «Ο τρόμος και αθλιότητα του Γ' Ράιχ». Αν βγάλεις το Γ' Ράιχ και πεις ο τρόμος και η αθλιότητα στον καπιταλισμό, ισχύει για πολλές εποχές και πολλά κράτη. Είναι ίδια βαρβαρότητα με του Χίτλερ. Πρόσεξε το Γκουαντάναμο τι είναι; Η μπαλάντα του έμπορα. Είναι μαρξιστικά ορθό. «Για να φτιάξεις φαΐ, χρειάζεσαι ανθρώπους. Οι μάγειροι κάνουν φτηνότερο το φαΐ, αλλά οι φαγάδες όλο και τ' ακριβαίνουν. Κι έπειτα υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι. Τι είναι στ' αλήθεια ο άνθρωπος; Πού να ξέρω ο άνθρωπος τι είναι; Ποιος να το ξέρει τάχα; Δεν ξέρω ο άνθρωπος τι είναι. Ξέρω την τιμή του μονάχα». Αποδεικνύεται περίτρανα πόσο δίκιο είχε ο Μαρξ και μάλιστα υπάρχει ένα εξαιρετικό βιβλίο ενός κριτικού της λογοτεχνίας που λέει γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο - και το λέει ένας που δεν είναι κλασικός μαρξιστής. Εχει να κάνει με τον τρόπο που κανείς θα αναγνώσει τον Μαρξ. Αν το κάνει με ένα πολύ στενό τρόπο και το συνδέσει με προβλήματα που υπήρξαν στον λεγόμενο υπαρκτό σοσιαλισμό θα κάνει λάθος ανάγνωση. Ο Μαρξ καταρχήν έκανε μια συνολική αφήγηση της ιστορίας του ανθρώπου. Μέχρι τότε είχαμε αποσπασματικές αφηγήσεις για τις περιόδους που οι φιλόσοφοι και κοινωνιολόγοι ζούσαν. Το πρώτο πράγμα της μεγαλοφυΐας του Μαρξ ήταν ότι η αφήγηση αυτή πιάνει τις κοινωνίες από τη Μεσοποταμία το 6000 π.Χ. μέχρι τις μέρες του. Αυτή η συνολική αφήγηση έγινε με το εργαλείο που είναι η πάλη των τάξεων. Κυρίως για τον καπιταλισμό μίλησε, για την πηγή του κακού και για τις νομοτελειακά επαναλαμβανόμενες κρίσεις του καπιταλισμού, που προέρχονται όχι μόνο από την απληστία των καπιταλιστών, αλλά από τη συσσώρευση... Η συσσώρευση για να γίνει πρέπει το πλεόνασμα που παράγουν οι εργαζόμενοι να πηγαίνει στις τσέπες των λίγων κ.λπ. Αυτά όσο και ν' αλλάζει μορφές ο καπιταλισμός εξακολουθούν και ισχύουν. Το σωστό είναι ένας μαρξιστής τη μέθοδο αυτή με τα χαρακτηριστικά της στοιχεία να την πάρει να την εφαρμόσει και να εξηγήσει το σημερινό γεγονός.

Ο Μαρξ έχει απόλυτο δίκιο σε όλη την κλίμακα - συνεχίζει ο Θάνος Μικρούτσικος. Δεν χρειάζεται ούτε ένα εκατοστό αναθεώρησης. Χρειάζεται απλώς εμβάθυνση στην ουσία του έργου του με βάση τις σημερινές συνθήκες. Αυτή είναι η προσωπική μου άποψη. Ηταν η μεγαλύτερη μεγαλοφυΐα για μένα, όσο μπορώ να σκεφτώ πρόσωπα τα τελευταία 2.000 χρόνια. Είμαι όχι αμετανόητος, είμαι μαρξιστής μέχρι το μεδούλι. Είμαι κομμουνιστής όπως ο Μαρξ κατέληγε στην κομμουνιστική κοινωνία. Βεβαίως, για να φτάσουμε στο σημείο ο ψαράς να γράφει ποιήματα και ο ποιητής να ψαρεύει, θα περάσουμε από πολλά μεταβατικά στάδια, καθώς οι άνθρωποι είναι διαμορφωμένοι από το προηγούμενο σύστημα. Θέλει πολλές γενιές για να το καταφέρεις και μάλιστα με νίκη του σοσιαλισμού σε πολλά μέρη του κόσμου και όχι σε ένα. Οφείλω να πω ότι από το 1905 η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε πάρα πολύ δίκιο σ' αυτό το σημείο, χωρίς να σημαίνει ότι ο Λένιν δεν είχε δίκιο που έκανε την επανάσταση το 1917. Είχε απόλυτο δίκιο, γιατί δεν μπορούσε να περιμένει να γίνει και η Γερμανία κομμουνιστική, για παράδειγμα. Η ανάγκη στη Ρωσία πίεζε για την επανάσταση. Η μεταβατική περίοδος δεν είναι πέντε - δέκα χρόνια. Είναι γενεών για να φτάσουμε στον κομμουνισμό. Βεβαίως, αυτό είναι το όραμά μου και βεβαίως το συνδέω με το όραμα για μια πιο δίκαιη κοινωνία σε μεταβατικό στάδιο. Και στο λέει ένας άνθρωπος, που, λόγω του όποιου ταλέντου του και της τρομακτικά πολλής δουλειάς του, είναι «ευνοημένος» από τον καπιταλισμό, με την έννοια ότι με την επωνυμία, με τις επιτυχίες μου, δημιουργήθηκε η δυνατότητα μιας πιο άνετης ζωής από το μέσο όρο των ανθρώπων. Δε σταματώ σ' αυτό, όμως. Θέλω τα παιδιά όλου του κόσμου, θέλω ένα σύστημα όσο μπορεί πιο γρήγορα, που τα παιδιά όλου του κόσμου να ξεκινούν από την ίδια γραμμή. Δε θέλω αυτό το τραγικό πράγμα που ακόμα και η Παγκόσμια Τράπεζα, που είναι θεσμός του καπιταλισμού, είπε, ότι το 2011, 3 δισ. άτομα στον πλανήτη ζουν με δύο δολάρια την ημέρα. Δηλαδή, κοστίζουν 1,5 τρισ. το χρόνο. Στην άλλη πλάστιγγα της ζυγαριάς ο αριθμός αυτός ισορροπεί με τον Αμπράμοβιτς που έχει την Τσέλσι κι άλλους επτά. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός, στο στάδιο αυτής της βαρβαρότητας που βρίσκεται, κάνει οκτώ ανθρώπους να ισοδυναμούν με τρία δισ. ανθρώπους. Αυτό το σύστημα όχι, δεν το θέλω. Αυτό το σύστημα πρέπει να καεί.