Τις τάσεις στην απασχόληση στα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ κάτω από την επίδραση της οικονομικής κρίσης παρουσιάζει η Εκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν) για την απασχόληση στην ΕΕ το 2012. Στο πολυσέλιδο κείμενό της υπάρχουν αρκετά σημεία που αφορούν τις γυναίκες. Πέρα από τις διαπιστώσεις και τις περιγραφές της κατάστασης που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες και άνεργες γυναίκες, αποτυπώνονται οι βασικές κατευθύνσεις των πολιτικών της ΕΕ και των κρατών - μελών της.

Η εκδήλωση της οικονομικής κρίσης έθεσε τέρμα στη γενική πορεία αύξησης της γυναικείας απασχόλησης, που σημειωνόταν τα τελευταία χρόνια. Ο αριθμός των ανέργων στην ΕΕ καταγράφει ποσοστά και αριθμούς χωρίς προηγούμενο: Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, οι άνεργοι στην ΕΕ προσέγγισαν τον Οκτώβρη του 2012 τα 26 εκατομμύρια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει ιδιαίτερα τη μακροχρόνια ανεργία, την ανεργία δηλαδή που διαρκεί περισσότερους από 12 συνεχόμενους μήνες. Οι μακροχρόνια άνεργοι αντιμετωπίζουν, όπως φαίνεται, μεγαλύτερες δυσκολίες να βρουν δουλειά. Σύμφωνα με την Κομισιόν, η αναλογία αυτών που παραμένουν άνεργοι μετά από ένα χρόνο είναι, για όσους βρίσκονται στην ανεργία για λιγότερο από 6 μήνες, 1 στους 5. Πολύ διαφορετική είναι η εικόνα για τους μακροχρόνια ανέργους: Από αυτούς, σχεδόν ένας στους δυο δεν έχει καταφέρει να βρει δουλειά μετά από άλλον έναν χρόνο ανεργίας.

Οσον αφορά τις γυναίκες, η μακροχρόνια ανεργία τείνει συχνότερα σε σύγκριση με τους άντρες να εξελίσσεται σε μόνιμη απόσυρση από την αγορά εργασίας. Ετσι, το 2011 το 35% των γυναικών 15-64 ετών στην ΕΕ καταγράφηκαν ως μη οικονομικά ενεργές έναντι του 22,4% των αντρών. Ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες μακροχρόνια ανέργους καταγράφονται διαφορές που αφορούν το λόγο για τον οποίο άφησαν ή έχασαν την τελευταία θέση εργασίας τους. Διαφορά καταγράφεται στα ποσοστά αυτών που άφησαν τη δουλειά τους λόγω οικογενειακών ευθυνών, αφού αυτό έχει συμβεί για το 7,5% των μακροχρόνια ανέργων γυναικών και για το 2,2% των αντρών. Η απόλυση και η διαθεσιμότητα δεν είναι τόσο συχνή στις γυναίκες εργαζόμενες όσο στους άντρες, και αφορά το 43% των πρώτων έναντι του 52% των δεύτερων. Βέβαια, τα ποσοστά αυτά δεν περιλαμβάνουν τους εργαζόμενους που δουλεύουν ανασφάλιστοι, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται πολλές γυναίκες. Επίσης, οι γυναίκες είναι πιθανότερο να ήταν εργαζόμενες με σχέση προσωρινής απασχόλησης, αφού το σχετικό ποσοστό είναι 34% έναντι 32% των αντρών.

Παρότι η προσωρινή απασχόληση είναι συχνά για τις εργαζόμενες γυναίκες προθάλαμος για τη μακροχρόνια ανεργία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη θεωρεί «κατώφλι» για την εργασία, ειδικά στην περίπτωση των νέων γυναικών. Ιδιαίτερα υψηλή καταγράφεται η ανεργία των νέων στην ΕΕ, που υπολογίζεται στο 23,4% για τον περασμένο Οκτώβρη. Εκτός από τους άνεργους νέους, η ΕΕ δείχνει ενδιαφέρον για την κατηγορία των νέων που βρίσκονται «εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης». Διαπιστώνει μάλιστα πως στην κατηγορία αυτή βρίσκονται περισσότερες νέες γυναίκες. Στην Ελλάδα το ποσοστό των νέων που βρίσκονται σε αυτή τη θέση για πάνω από 4 συνεχόμενα χρόνια φτάνει το 8% στους άντρες και το 19,9% στις γυναίκες. Το ενδιαφέρον της ΕΕ για την ανεργία των νέων σχετίζεται με την προσπάθεια, από τη μια, να περιορίσει τις δαπάνες ακόμα και για τα στοιχειώδη μέτρα προστασίας των ανέργων και, από την άλλη, να κατευνάσει τις αντιδράσεις που τα υψηλά ποσοστά ανεργίας μπορεί να πυροδοτήσουν. Γι' αυτό παίρνει μια σειρά πρωτοβουλίες για τη διαχείριση της ανεργίας και τη διασφάλιση της «κοινωνικής συνοχής».

Ο στόχος που έχει θέσει η στρατηγική «ΕΕ 2020» για αύξηση της απασχόλησης στο 75% αντρών και γυναικών έως το 2020 προϋποθέτει την άνοδο των ποσοστών της απασχόλησης για δύο κυρίως κατηγορίες του πληθυσμού: Πρώτον, για τις γυναίκες στις οποίες η απασχόληση καταγράφεται στο 62,3%. Δεύτερον, για την ηλικιακή κατηγορία 55-64 ετών όπου το ποσοστό των εργαζόμενων βρίσκεται σήμερα στο ύψος του 47,4%.

Οσον αφορά τις μορφές των εργασιακών σχέσεων με τις οποίες θα αυξηθεί η απασχόληση, και ιδιαίτερα η γυναικεία απασχόληση, χαρακτηριστική είναι η πορεία της μερικής απασχόλησης, η αύξηση της οποίας αποτελεί στόχο ενταγμένο στη στρατηγική της ΕΕ. Οι θέσεις μερικής απασχόλησης, στις οποίες κυριαρχούν οι γυναίκες, αποτελούν το μόνο τομέα της αγοράς εργασίας που εξαπλώνεται συνεχώς, ακόμα και κατά την περίοδο της κρίσης. Παρά το γεγονός ότι η συνολική απασχόληση μειώθηκε από το 2008 μέχρι το 2010 και ο αριθμός των πλήρως απασχολούμενων συρρικνώθηκε κατά 6,2 εκατομμύρια, ο αριθμός των μερικώς απασχολούμενων αυξήθηκε κατά 1,1 εκατομμύρια. Υπολογίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι σχεδόν το 94% των 632.000 θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν το 2011 αφορούσε συμβάσεις μερικής απασχόλησης. Η μερική απασχόληση είναι χαρακτηριστικό της γυναικείας εργασίας, όπως αντίστοιχα η προσωρινή απασχόληση αφορά σε μεγάλο βαθμό τους νέους. Στο σύνολο της ΕΕ το ποσοστό της είναι 31,6% για τις γυναίκες και 8,1% για τους άντρες.

«Δεξαμενή» για την αύξηση της απασχόλησης αποτελεί και η ηλικιακή κατηγορία 55-64 ετών. Η απασχόληση των γυναικών που ανήκουν σε αυτή φτάνει κατά μέσο όρο το 40,2% στο σύνολο της ΕΕ. Η Ελλάδα καταγράφει ποσοστό αρκετά μικρότερο και συγκεκριμένα βρίσκεται μεταξύ των 5 χωρών που έχουν ποσοστό μικρότερο του 30%. Επομένως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει πως υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για αύξησή του. Η εξίσωση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης γυναικών και αντρών δεν είναι το τέρμα των αναδιαρθρώσεων όσον αφορά τις συντάξεις, αλλά νέες ανατροπές δρομολογούνται μέσα από τη σύνδεση των ηλικιακών ορίων με το προσδόκιμο επιβίωσης, με στόχο την επιμήκυνση του εργάσιμου βίου αντρών και γυναικών.

Σχετικά με την αύξηση της απασχόλησης, ο δρόμος που ακολουθείται είναι αυτός των «ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης». Στην ουσία πρόκειται για την παροχή κινήτρων στους εργοδότες ώστε να προσλάβουν συγκεκριμένες κατηγορίες ανέργων, όπως μακροχρόνια ανέργους, άνεργες γυναίκες, μητέρες και νέους. Μέσα από διάφορα προγράμματα επιδοτούνται για το μισθό, τις ασφαλιστικές εισφορές ή τους παρέχονται φορολογικές ελαφρύνσεις. Με αντίστοιχα προγράμματα κατάρτισης, πρακτικής άσκησης και απόκτησης εργασιακής εμπειρίας μετατρέπουν τη νεολαία σε «καύσιμο» για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με μεγάλη σχετική δαπάνη. Πρόσφατα άλλωστε η κυβέρνηση παρουσίασε το «Σχέδιο Δράσης για την απασχόληση των νέων», στα προγράμματα του οποίου θα διαθέσει 600 εκατομμύρια ευρώ. Οι «ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης» εκτός από το να ενισχύσουν με πάμφθηνη εργατική δύναμη και φοροαπαλλαγές τους εργοδότες, αποτελούν και μοχλό για την άλωση κατακτήσεων, αφού ακόμα και στοιχειώδεις παροχές θεωρούνται ως αντικίνητρα στην αναζήτηση εργασίας. Ετσι, ακόμα και τα υποτυπώδη μέτρα για την προστασία των ανέργων, όπως τα επιδόματα ανεργίας και η εξασφάλιση ιατροφαρμακευτικής κάλυψης, κατηγορούνται πως «παθητικοποιούν» τους ανέργους και τους «εγκλωβίζουν» στο πρόβλημα. Στόχος τους είναι να διατεθεί και η τελευταία δεκάρα που δινόταν για κοινωνικές παροχές στα ταμεία των επιχειρηματικών ομίλων, να στραφεί στην εξασφάλιση δωρεάν εργατικής δύναμης για να στηριχθεί η κερδοφορία τους.

Η ανεργία, η μερική και προσωρινή απασχόληση είναι μονόδρομος μόνο για το κεφάλαιο και τα κέρδη του. Οι γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων δεν πρέπει να αποδεχθούν το παρόν και το μέλλον που σχεδιάζουν για τις ίδιες και τα παιδιά τους, ΕΕ και κυβέρνηση. Να απορρίψουν το ρόλο του «φθηνού και ευέλικτου απασχολήσιμου» και να διαλέξουν το δρόμο της οργάνωσης και της πάλης. Μέσα από τα ταξικά σωματεία, τους συλλόγους και τις ομάδες της ΟΓΕ, τις Λαϊκές Επιτροπές, να διεκδικήσουν μέτρα ουσιαστικής προστασίας των ανέργων και των οικογενειών τους, σταθερή δουλειά, σύγχρονα εργασιακά, ασφαλιστικά και κοινωνικά δικαιώματα.