Ολοκληρώθηκε πριν από μερικές μέρες ο διαγωνισμός του ΟΑΣΘ για το έργο «Ψηφιακός Μετασχηματισμός Τηλεματική και Ενιαίο Αυτόματο Σύστημα Συλλογής Κομίστρου», με μοναδικό πλειοδότη την εταιρεία «ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ», που είχε αναλάβει και το «Ενιαίο Αυτόματο Σύστημα Συλλογής Κομίστρου» των αστικών συγκοινωνιών στην Αθήνα (ΟΑΣΑ), με τη μορφή ΣΔΙΤ.

Ο προϋπολογισμός του νέου αυτού έργου ανέρχεται σε 39 εκατ. ευρώ και εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Στόχος είναι η δημιουργία ενός συστήματος ηλεκτρονικής έκδοσης και ακύρωσης εισιτηρίων για τα 650 λεωφορεία των Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης (ΑΣΥΘ) που θα διαδεχθούν τον ΟΑΣΘ, αλλά και για το Μετρό της Θεσσαλονίκης.

Επίσης, αντικείμενο του έργου είναι η αντικατάσταση του συστήματος τηλεματικής, όπως και του συστήματος μηχανογράφησης. Το προηγούμενο έργο εγκατάστασης τηλεματικής τεχνολογίας, συστήματος μηχανοργάνωσης, ηλεκτρονικών εισιτηρίων (εφαρμόζεται μόνο για τις «έξυπνες κάρτες απεριορίστων διαδρομών») και «έξυπνων στάσεων» κόστισε περίπου 2,8 εκατ. ευρώ.

Ο αποπροσανατολιστικός καβγάς ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ για τις διαδικασίες και τους όρους του νέου διαγωνισμού δεν μπορεί να σκεπάσει το γεγονός ότι με διαχρονική ευθύνη όλων των κυβερνήσεων η κατάσταση στον ΟΑΣΘ είναι απαράδεκτη για τους επιβάτες, που πληρώνουν ακριβά τις μετακινήσεις τους, βλέπουν τα δρομολόγια διαρκώς να συρρικνώνονται και επιπλέον, λόγω της παλαιότητας του στόλου, μπαίνει σε κίνδυνο η ασφάλειά τους, όπως είχε γίνει πρόσφατα με το λεωφορείο που κόπηκε κυριολεκτικά στη μέση λόγω σάπιου σασί.

Υπάρχουν όμως και άλλες σημαντικές πλευρές, που δίνουν άλλη διάσταση στα σχέδια κυβέρνησης - ΟΑΣΘ, χωρίς να αμφισβητεί κανείς τον αναγκαίο εκσυγχρονισμό της λειτουργίας των αστικών συγκοινωνιών με τη χρήση όλης της διαθέσιμης τεχνολογίας. Στα χέρια όμως του αστικού κράτους και των επιχειρηματικών ομίλων, η χρήση της υποτάσσεται στην κερδοφορία τους και αξιοποιείται σε βάρος των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων.

Ετσι, σύμφωνα με το κείμενο της δημόσιας διαβούλευσης του διαγωνισμού, «προκειμένου ο ΟΑΣΘ να λειτουργεί ως σύγχρονος φορέας με πλήρη ψηφιακή λειτουργία, κρίνεται απαραίτητος ο εκσυγχρονισμός των συστημάτων και των υπηρεσιών του και συνεπώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός του. Το παρόν έργο στοχεύει στη βελτίωση της εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας, στην εξοικονόμηση κόστους, στη συγκέντρωση και εκμετάλλευση των δεδομένων του επιβατικού κοινού, στην καλύτερη εξυπηρέτηση των επιβατών και σε οικονομικές και εμπορικές ευκαιρίες».

Είναι φανερό επομένως ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας της τηλεματικής βρίσκει εφαρμογή σε πολύ περισσότερα πεδία από την ενημέρωση του κοινού σχετικά με το χρόνο άφιξης των λεωφορείων και τις ακριβείς θέσεις τους.

Πέρα από την αξιοποίησή της στη μείωση των λειτουργικών εξόδων, στην ακριβέστερη διαχείριση καυσίμων, στη δυνατότητα μεγαλύτερου ελέγχου του προσωπικού, σε συνδυασμό με το προσωποποιημένο ηλεκτρονικό εισιτήριο, ένα νέο σύγχρονο σύστημα τηλεματικής παρέχει νέες δυνατότητες στην «εξόρυξη» και αξιοποίηση των δεδομένων που αφορούν τα δρομολόγια και τη μετακίνηση των επιβατών, για λογαριασμό του ίδιου του ΟΑΣΘ και άλλων επιχειρηματικών ομίλων.

Τα ψηφιακά δεδομένα αποτελούν σήμερα μία τεράστια πηγή κέρδους για τις εταιρείες που τα διαχειρίζονται, είτε μέσω της εμπορικής αξιοποίησής τους είτε μέσω της αγοραπωλησίας τους, χώρια τα διάφορα σκάνδαλα με τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων τα οποία διαχειρίζονται οι κολοσσοί των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Στην περίπτωση των αστικών συγκοινωνιών, η συχνότητα των μετακινήσεων ενός επιβάτη, ο τόπος προορισμού, οι πιθανές στάσεις και άλλα στοιχεία σχετικά με το δρομολόγιο σκιαγραφούν το «προφίλ» και τις συνήθειές του και μπορούν να αξιοποιηθούν εμπορικά, όχι μόνο από τον οργανισμό που διαχειρίζεται την τηλεματική και το ηλεκτρονικό εισιτήριο, στην προκειμένη περίπτωση τον ΟΑΣΘ, π.χ. με την προβολή εξατομικευμένων διαφημίσεων που θα του αποφέρουν κέρδη, αλλά και από άλλους επιχειρηματικούς ομίλους, στους οποίους θα πουλάει αυτά τα δεδομένα.

Παίρνοντας κανείς υπόψη τη στρατηγική της ΕΕ για την «απελευθέρωση» των αστικών συγκοινωνιών και τη λειτουργία τους με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, την πείρα από την αξιοποίηση της τεχνολογίας της τηλεματικής σε οργανισμούς αστικών συγκοινωνιών σε πολλές πόλεις της ΕΕ, όπως και τον νόμο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ για την ίδρυση και λειτουργία του Οργανισμού Συγκοινωνιακού Εργου Θεσσαλονίκης (ΟΣΕΘ), μπορεί να αντιληφθεί τη γενικότερη κατεύθυνση στην οποία οδηγείται η λειτουργία των αστικών συγκοινωνιών και τις νέες ευκαιρίες που ανοίγονται για το κεφάλαιο από την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.

Ο νόμος με τον οποίο ιδρύθηκε ο ΟΣΕΘ προβλέπει στις αρμοδιότητές του «την προώθηση των πωλήσεων, τον προγραμματισμό, την είσπραξη και τον έλεγχο του κομίστρου, καθώς και τη σύναψη συμβάσεων διαφήμισης προϊόντων στα μέσα μαζικής μεταφοράς των Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης», ενώ εμπεριέχεται και η «εκμετάλλευση των συγκοινωνιακών δεδομένων στην περιοχή ευθύνης του». Οσον αφορά τα έσοδά του, μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται και έσοδα από διαφημίσεις, όπως και από την «εκμετάλλευση υπηρεσιών και δεδομένων τηλεματικής».

Από την άλλη, το δίκτυο «CIVITAS», που δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2002 και έχει ολοκληρώσει «πάνω από 800 μέτρα και λύσεις αστικών μεταφορών σε πόλεις όλης της Ευρώπης», όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του, σχετικά με την τηλεματική, έχει αξιοποιηθεί μεταξύ άλλων για την αύξηση των κερδών των οργανισμών αστικών συγκοινωνιών από διαφημίσεις, την αξιοποίηση των δεδομένων συγκοινωνιών σε έρευνες αγοράς (Market Research), τον ακριβέστερο έλεγχο του προσωπικού αλλά και τη «διαπαιδαγώγησή του με εμπορική στάση και συμπεριφορά».

Σε συνάρτηση με όλα αυτά, αντικείμενο της σύμβασης του ΟΑΣΘ, όπως περιγράφεται στο κείμενο του διαγωνισμού, είναι «ο πλήρης ψηφιακός εκσυγχρονισμός του ΟΑΣΘ, κατά τα πρότυπα καλών πρακτικών άλλων συγκοινωνιακών φορέων στην Ευρώπη». Πιο συγκεκριμένα, οι «ψηφιακές δράσεις» του έργου αφορούν ανάμεσα σε άλλα τα εξής:

• Ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα τηλεματικής και πληροφόρησης επιβατών, το οποίο θα βασίζεται στις πλέον πρόσφατες τεχνολογίες και πρότυπα υλοποίησης.
• Ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα αυτοματοποιημένης συλλογής κομίστρου, το οποίο θα βασίζεται σε ηλεκτρονικά εισιτήρια («έξυπνες» κάρτες και mobile εφαρμογές) και θα συμβάλλει στην αποϋλοποίηση των εισιτηρίων, στην εύκολη διαχείρισή τους και στη «μείωση της εισιτηριοδιαφυγής».
• Ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα προγραμματισμού και βελτιστοποίησης δρομολογίων και υπηρεσιών, το οποίο θα εξασφαλίζει τον βέλτιστο προγραμματισμό των δρομολογίων και υπηρεσιών, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού όσο και τη μείωση του κόστους λειτουργίας του φορέα.
• Ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης επιχειρησιακών πόρων για το σύνολο του Οργανισμού και σύστημα διαχείρισης προσωπικού.

Ασφαλώς, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών μπορεί να συνεισφέρει σε μια σειρά από ζητήματα για τις δημόσιες συγκοινωνίες, όπως η μείωση των ρύπων, η πληροφόρηση του κοινού, η βελτίωση των δρομολογίων κ.ά. Ωστόσο, στο πλαίσιο λειτουργίας τους με όρους «κόστους - οφέλους», σε πρώτο πλάνο μπαίνει η ανάδειξη των συγκοινωνιών σε επικερδές πεδίο επιχειρηματικότητας και όχι η κάλυψη των αναγκών του λαού για φτηνές, ασφαλείς και ποιοτικές μεταφορές.

Τι θα γίνει για παράδειγμα αν η ηλεκτρονική παρακολούθηση ενός δρομολογίου δείξει ότι «δεν βγάζει τα λεφτά του» για τον ΟΑΣΘ, ή ότι δεν αποφέρει το προσδοκώμενο κέρδος; Το πιθανότερο είναι να κοπεί ή να αραιώσουν ακόμα περισσότερο τα δρομολόγια, αφήνοντας ακάλυπτες ολόκληρες περιοχές ή κάνοντας ασύμφορη τη χρήση του μέσου.

Το ίδιο ισχύει και με την «εισιτηριοδιαφυγή», που αξιοποιείται ως άλλοθι για να ενταθούν ο έλεγχος και η καταστολή σε βάρος εκείνων που δεν έχουν πραγματικά να πληρώσουν για τα ακριβά εισιτήρια, την ίδια ώρα που κράτος και Οργανισμός δεν παίρνουν κανένα ουσιαστικό μέτρο για την ανακούφιση και τη διευκόλυνση των μετακινήσεών τους.

Σε κάθε περίπτωση, η κυβέρνηση επιλέγει να εφοδιάσει τον ΟΑΣΘ με νέα εργαλεία, τα οποία θα αξιοποιήσει για να αυξήσει την κερδοφορία του (καθιστώντας τον παράλληλα πιο ελκυστικό στον όποιο μελλοντικό επενδυτή), από τη «μείωση της εισιτηριοδιαφυγής», τις διαφημίσεις, την αξιοποίηση των δεδομένων και την εντατικοποίηση της εργασίας.

Την ίδια στιγμή, τα δρομολόγια εξακολουθούν να μη φτάνουν για να καλύψουν ούτε στο 50% τις ανάγκες του λαού της Θεσσαλονίκης, τα λεωφορεία να διαλύονται εν κινήσει και το προσωπικό να φορτώνεται στην πλάτη του μεγάλες μειώσεις μισθών και εντατικοποίηση της εργασίας.

Η αντιλαϊκή αυτή κατεύθυνση δεν άλλαξε ούτε επί ΣΥΡΙΖΑ, που διαφήμιζε την πολιτική του ως «σωσίβιο» στην ιδιωτικοποίηση του ΟΑΣΘ και θεματοφύλακα του δημόσιου χαρακτήρα του, επιβεβαιώνοντας ότι η λειτουργία των αστικών συγκοινωνιών με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, ανεξάρτητα από το ποσοστό συμμετοχής του αστικού κράτους στο μετοχικό σχήμα, καμία διασφάλιση δεν προσφέρει στα λαϊκά συμφέροντα, αντίθετα τα υπονομεύει διαρκώς.

Κι όχι μόνο αυτό, αλλά τα προβλήματα του «δημόσιου» ΟΑΣΘ, που οξύνθηκαν εξαιτίας ακριβώς της λειτουργίας του με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, αξιοποιούνται τώρα από τη ΝΔ για να περάσει στην επόμενη φάση της επίθεσης, πατώντας στο έδαφος που έστρωσε ο ΣΥΡΙΖΑ.

Αξιοποιώντας επομένως την πείρα που αποκόμισαν οι εργαζόμενοι και ο λαός της πόλης από τη διαχείριση όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων, είναι επιτακτική ανάγκη τώρα να δυναμώσει ο αγώνας για σύγχρονες, φτηνές και ασφαλείς αστικές συγκοινωνίες, με αποκλειστική ευθύνη και χρηματοδότηση από το κράτος, κάτι που μπορεί να διασφαλίσει μόνο ένας ενιαίος φορέας συγκοινωνιών, κάτω από εργατικό έλεγχο, που θα σχεδιάζει τη λειτουργία και την ανάπτυξή τους με κριτήριο τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες και όχι τα κέρδη των μετόχων.