ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 24 Ιούλη 2005
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Νοητική ικανότητα και ηλικία

Ορισμένες πνευματικές λειτουργίες γίνονται πιο αργές με την ηλικία, αλλά ο εγκέφαλος μπορεί να αντισταθμίσει τη διαφορά με τρόπο που οι ηλικιωμένοι να έχουν ανάλογη οξύτητα πνεύματος με τους νέους

Υπάρχει διαφορά στη νοητική ικανότητα των ηλικιωμένων σε σχέση με εκείνη των νεαρότερων ατόμων. Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, ο ρυθμός λειτουργίας του εγκεφάλου τους «επιβραδύνεται». Ετσι οι ηλικιωμένοι δεν είναι το ίδιο «γρήγοροι» στη σκέψη όσο οι μεσήλικες ή οι έφηβοι. Αν και ορισμένες νοητικές λειτουργίες, όπως η αντίληψη και η ταχύτητα αντίδρασης είναι πιο αργές, αυτή η επιβράδυνση δε σημαίνει ότι αναγκαστικά υπονομεύεται και η πνευματική οξύνοια των ηλικιωμένων. Μάλιστα, τα στοιχεία των σχετικών ερευνών δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι είναι το ίδιο επαρκείς νοητικά όσο και οι νεότεροι, ακριβώς επειδή ο εγκέφαλός τους αντισταθμίζει σε πολλές περιπτώσεις τη μικρότερη ταχύτητα λειτουργίας του με δημιουργικούς τρόπους, τέτοιους που τα μυαλά των νεότερων δεν αξιοποιούν καθόλου.

Ακριβώς όπως το σώμα των ανθρώπων γερνάει με διαφορετικό ρυθμό (μεταξύ ανθρώπων που δεν έχουν διαφορές οφειλόμενες σε κοινωνικοοικονομικούς λόγους), έτσι συμβαίνει και με το μυαλό. Καθώς έρχονται τα γηρατειά, η αντίληψη των εικόνων, των ήχων και των μυρωδιών απαιτεί μεγαλύτερη χρονική διάρκεια και η απομνημόνευση γίνεται πιο δύσκολη. Η ικανότητα ανάκτησης αναμνήσεων διολισθαίνει επίσης, ενώ πολλές φορές μειώνεται και η ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης και διατήρησης της προσοχής.

Δύο είναι καλύτερα από ένα

Από την άλλη μεριά, ο ηλικιωμένος εγκέφαλος μπορεί να αποκτήσει σημαντικό πλεονέκτημα, αξιοποιώντας τον τεράστιο πλούτο γνώσεων και εμπειριών που έχει συσσωρεύσει. Το σημαντικότερο «κόλπο» είναι η ταυτόχρονη χρήση και των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου για την αντιμετώπιση προβλημάτων που οι εγκέφαλοι των νεότερων χρησιμοποιούν μόνο το ένα ημισφαίριο. Η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) έδειξε ότι ακόμα και όταν πραγματοποιούν βασικές ασκήσεις αναγνώρισης ή απομνημόνευσης, οι ηλικιωμένοι εκμεταλλεύονται και το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο πολύ περισσότερο απ' ό,τι οι κατά δεκαετίες νεότεροι. Η αξιοποίηση και των δύο ημισφαιρίων τούς δίνει τακτικό πλεονέκτημα, ακόμα κι αν η καθαρή ταχύτητα επεξεργασίας του κάθε ημισφαιρίου είναι μικρότερη από των νεότερων.

Σε άλλο πείραμα, στο Πανεπιστήμιο του Ντόρτμουντ, διαπιστώθηκε ότι όταν οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν καινούριες ασκήσεις σε υπολογιστή, αργούν περισσότερο να αντιδράσουν και να ολοκληρώσουν τις ασκήσεις, ωστόσο κάνουν 50% λιγότερα λάθη σε σχέση με τους νέους, ίσως λόγω του πιο προσεκτικού βηματισμού της σκέψης τους.

Σκεφτείτε το ερώτημα ποιος μπορεί να δακτυλογραφήσει «καλύτερα» μια παράγραφο κειμένου: Ενας 16χρονος που γράφει με 60 λέξεις το λεπτό, αλλά πρέπει να επιστρέφει συχνά για να διορθώνει λάθη στο κείμενο, ή ένας 70χρονος που προχωρά με ταχύτητα 40 λέξεων το λεπτό, αλλά ξοδεύει λιγότερο χρόνο για διόρθωση λαθών; Αν «καλύτερα» σημαίνει την ολοκλήρωση μιας χωρίς λάθη παραγράφου, τότε και οι δύο χρειάζονται περίπου το ίδιο χρονικό διάστημα.

Τα τεστ σε υπολογιστή υποστηρίζουν την άποψη ότι η ακρίβεια μπορεί να αντισταθμίσει την ταχύτητα. Σε μια άσκηση διάσπασης της προσοχής, στα υποκείμενα του πειράματος δόθηκε η εντολή να κοιτάξουν μια οθόνη, να περιμένουν να φανεί ένα βέλος προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και να χρησιμοποιήσουν το ποντίκι του υπολογιστή, για να κάνουν κλικ πάνω στο βέλος όσο πιο γρήγορα μπορούν. Πριν την εμφάνιση του σωστού συμβόλου, ο υπολογιστής έδειχνε αμέτρητα άλλα βέλη που έδειχναν προς άλλες κατευθύνσεις. Αν και τα νεότερα υποκείμενα αντιμετώπιζαν τη σύγχυση που προκαλούσαν τα εμφανιζόμενα σύμβολα πιο γρήγορα από τα πιο ηλικιωμένα, έκαναν συχνότερα κλικ σε λάθος βέλος πάνω στη βιασύνη τους.

Νοητική ανάπτυξη χωρίς τέλος

Οι ηλικιωμένοι που συμμετείχαν στα πειράματα έδειξαν εξίσου ικανοί σε άλλους τομείς που δεν εξαρτώνται από την ταχύτητα, όπως η αντίληψη του προφορικού λόγου. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, οι ηλικιωμένοι χρησιμοποιούν τις ικανότητες του εγκεφάλου τους με άλλον τρόπο. Σε ένα από αυτά τα πειράματα, άνθρωποι ηλικίας από 23 έως 78 ετών έπρεπε να ξαπλώσουν σε μαγνητικό τομογράφο και να συγκεντρώσουν την προσοχή τους σε δύο διαφορετικούς καταλόγους από τυπωμένες λέξεις που είχαν τοποθετηθεί δίπλα - δίπλα. Κοιτάζοντας τους καταλόγους έπρεπε να βρουν ομάδες λέξεων που ήταν συναφείς είτε στην έννοια, είτε στην προφορά. Οι ηλικιωμένοι είχαν την ίδια επιτυχία με τους νεότερους. Ωστόσο, η τομογραφία έδειξε ότι ο μετωπικός και ο κροταφικός λοβός, καθώς και ορισμένα οπτικά κέντρα των ηλικιωμένων, που από κοινού είναι υπεύθυνα για την αναγνώριση και ερμηνεία του λόγου, ήταν λιγότερο δραστήρια από των νεότερων. Αντίθετα, υπήρχε μεγαλύτερη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την προσοχή. Με άλλα λόγια έλυσαν το πρόβλημα το ίδιο αποτελεσματικά, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Ανάλογες προσαρμογές φαίνεται να βοηθούν και τη μνήμη των ηλικιωμένων.

Ο λόγος που ο εγκέφαλος των ηλικιωμένων μπορεί να βρίσκει νέους τρόπους, για να αντισταθμίζει τις αδυναμίες που φέρνει το πέρασμα του χρόνου είναι ότι τα νευρωνικά δίκτυα είναι εξαιρετικά «πλαστικά», διαμορφώσιμα. Μπορούν να προσαρμοστούν. Πειράματα σε ζώα έδειξαν ότι ένα άθικτο νευρικό κύτταρο μπορεί να αναλάβει το έργο ενός γειτονικού κυττάρου που καταστράφηκε από ατύχημα ή από το πέρασμα του χρόνου. Ο εγκέφαλος βρίσκει νέους τρόπους για να διατηρείται σε καλή λειτουργική κατάσταση, πραγματοποιώντας αυτές τις ρυθμίσεις σε εκτεταμένη κλίμακα στο πέρασμα του χρόνου.

Ασκηση εναντίον άνοιας

Αν και οι ερευνητές ακόμα δε γνωρίζουν πολλά γύρω από το πώς μπορούν να βοηθήσουν τον εγκέφαλο να προσαρμοστεί καλύτερα στη μείωση της απόδοσής του που φέρνουν τα γηρατειά, ωστόσο ξέρουν ότι η άσκηση, σωματική και πνευματική έχει θετική επίδραση. Ενας αυξανόμενος αριθμός μελετών επισημαίνει ότι οι ηλικιωμένοι που μένουν περισσότερο δραστήριοι σωματικά παρουσιάζουν μικρότερη κατάπτωση του εγκεφάλου τους από εκείνους που κλείνονται στο σπίτι.

Ακόμα περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που συνεχίζουν να ασκούν το πνεύμα τους και σε μεγάλη ηλικία, εμφανίζουν μικρότερη συχνότητα της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας και πνευματικής κατάπτωσης. Οι νευρολόγοι που έχουν κάνει τις σχετικές έρευνες προτείνουν το διάβασμα βιβλίων, την ενασχόληση με την πολιτική (!), τη συνέχιση των σπουδών, την εκμάθηση ξένων γλωσσών, την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου, ή έστω την επίλυση σταυρολέξων. Αυτές οι ενασχολήσεις δε θα βοηθήσουν μόνο στη διατήρηση της οξύνοιας, αλλά και θα δώσουν στους ανθρώπους που τις πραγματοποιούν μια αίσθηση ικανοποίησης από τις χωρίς τέλος πνευματικές τους δυνάμεις.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ