Τα Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια (ΤΕΕ), ιδρύματα για τους πληβείους της εκπαίδευσης, αποτελούν την άλλη όψη του "Ενιαίου Λυκείου". O νόμος 2525/97 οικοδομεί ένα Λύκειο "αριστοκρατικότερο". Η πλήρης προσαρμογή του προγράμματός του στην προετοιμασία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση ήρθε να ενισχύσει το "θεωρητικό" - ελιτίστικο χαρακτήρα του Λυκείου, ενώ οι πανελλαδικές εξετάσεις της Β' και Γ' τάξης αποθάρρυναν ήδη 40.000 μαθητές να συνεχίσουν τη μορφωτική τους προσπάθεια. Το ακόμη πιο ταξικό οικοδόμημα της αντιδραστικής μεταρρύθμισης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ολοκληρώνει ο νόμος 2640/98, που ίδρυσε τα ΤΕΕ. Τα ΤΕΕ, ιδρύματα που προβάλλονται σαν διέξοδος "σε όσους δεν "παίρνουν" τα γράμματα", είναι σε τέτοιο βαθμό υποταγμένα στην προετοιμασία για τη στενή πρακτική επαγγελματική κατάρτιση, που ουσιαστικά δεν αποτελούν σχολεία. Σε κυρίαρχη εκπαιδευτική λειτουργία αναγορεύουν τη μαθητεία σε επιχειρήσεις, που καταμαρτυρεί το στενό και αποσπασματικό χαρακτήρα της επαγγελματικής εκπαίδευσης που παρέχουν. Κι όσοι λογαριάζουν για προσωρινό το γεγονός, ότι λειτουργούν ως σήμερα χωρίς βιβλία, καθηγητές και προγράμματα, δεν έχουν κατανοήσει τη στρατηγική της αντιδραστικής μεταρρύθμισης. Η "διά βίου κατάρτιση" είναι ένα από τα πολλά της ονόματα, ενώ "το κεντρικό ζήτημα", όπως διευκρινίζει η "Λευκή Βίβλος" της ΕΕ για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, "είναι η μετάβαση προς μια μεγαλύτερη ευελιξία της εκπαίδευσης και της κατάρτισης". Ο απώτερος σκοπός διατυπώνεται καθαρά από τους Αμερικανούς "θεωρητικούς" Carnoy και Castells: "Η αντίληψη μιας εγγυημένης "διά βίου εργασίας" ανήκει στο παρελθόν. Η εργασία... απαιτεί πλέον ευέλικτους, εξειδικευμένους και πολυμαθείς εργάτες. Να γίνει αποδεκτή η παρούσα κατάσταση της επαγγελματικής αβεβαιότητας και να βοηθήσουμε τους πολίτες να το αντιμετωπίσουν ως διαρκή κατάσταση. Κεντρικός άξονας γι' αυτό, η διά βίου εκπαίδευση". (1)

Η διάκριση των μορφών της εκπαίδευσης στην εξέλιξή της δείχνει πώς αυτή παρακολουθεί και εξυπηρετεί τον κοινωνικό καταμερισμό: Η διάκριση μεταξύ της Γενικής και της Τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης αντανακλά την κοινωνική διάκριση ανάμεσα στην πνευματική και τη χειρωνακτική εργασία. Ανάμεσα, σε κείνους που κυριαρχούν και υπηρετούν την εκμετάλλευση της εργασίας, και κείνους που γίνονται αντικείμενο της εκμετάλλευσης. Η χειρωνακτική εργασία και η Τεχνική εκπαίδευση είναι για τα οικονομικά ασθενέστερα στρώματα, γι' αυτό και η θέση της είναι ανισότιμη και σε καμιά περίπτωση, στην Ελλάδα τουλάχιστο, δεν αναγνωρίστηκε ισότιμη με τη Γενική εκπαίδευση.

Σήμερα, στο διαχωρισμό Γενικής εκπαίδευσης από τη μια και Τεχνικής - επαγγελματικής εκπαίδευσης από την άλλη, η ίδια διάκριση υπάρχει, είναι όμως τροποποιημένη. Πρόκειται για το διαχωρισμό της Γενικής εκπαίδευσης από τη μια και την Επαγγελματική κατάρτιση από την άλλη, με την έννοια ότι η Επαγγελματική κατάρτιση γίνεται προτεραιότητα της άρχουσας τάξης και το ιδανικό για την εκπαίδευση των πολλών.

Η Τεχνική - Επαγγελματική εκπαίδευση εξαρτάται και αποτελεί τον προθάλαμο της Επαγγελματικής Κατάρτισης. Η μετωνυμία αυτή δεν είναι τυχαία, αλλά αντανακλά τις αλλαγές που σημειώνονται στην πολιτική της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης, που, αντί να καταργεί, μεγαλώνει τις αντιθέσεις του καταμερισμού εργασίας.

Ας δούμε όμως, πώς εκφράζονται αυτά στη φυσιογνωμία και στη λειτουργία των νεοϊδρυμένων ΤΕΕ, όπως παρουσιάζονται από τα επίσημα ντοκουμέντα της κυβερνητικής πολιτικής αλλά και τους κυβερνητικούς "επιμορφωτές" των εκπαιδευτικών (σαν αντιπροσωπευτικό κατά τη γνώμη μας παράδειγμα, επιλέγουμε τη μαρτυρία της Ελένης Μπιρμπίρη, καθηγήτριας που παρακολούθησε τέτοιο σεμινάριο):

"Εν μέσω καταλήψεων, εκπαιδευτικοί από πρώην ΤΕΛ και ΕΠΛ βρεθήκαμε στο 2ο ΠΕΚ Αθήνας για να ενημερωθούμε από το ΥΠΕΠΘ για τα ΤΕΕ και το νόμο 2640. Εκεί λοιπόν συνειδητοποιήσαμε μερικές πικρές αλήθειες, που αποκαλύπτονταν από τις τοποθετήσεις των εισηγητών. Ετσι, σαν απάντηση στις ερωτήσεις των καθηγητών, που τις περισσότερες φορές δήλωναν τη διαμαρτυρία έως και αγανάκτηση για την υποτιθέμενη λειτουργία των ΤΕΕ κατά τη φετινή σχολική χρονιά, ο επιμορφωτής δήλωνε: "Ωραία η ερώτησή σας, συνάδελφε, αλλά δεν μπορώ να σας απαντήσω τώρα"".

Ολα ανάγονται στο μέλλον λοιπόν, ενώ τα ΤΕΕ λειτουργούν ήδη (καθηγητές και μαθητές ξέρουν πώς). Σε παλιότερο άρθρο του "Ριζοσπάστη" (2) είχε επισημανθεί ότι σύμφωνα με το ΕΠΕΑΕΚ, το πρόγραμμα που χρηματοδοτεί τα ΤΕΕ (3) τα επόμενα δύο χρόνια - κι εφόσον τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα που προτείνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο - δε θα έχει ξεκαθαριστεί ποιες κατευθύνσεις θα λειτουργούν στα ΤΕΕ. Αλλά και στην εισηγητική έκθεση του Ν. 2640/98 γίνεται λόγος για "ευέλικτη Τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση". Τι εννοούν; "Οι σημερινές δομές της εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει να προσαρμοστούν... Καθώς έχουν γίνει για να εκπαιδεύουν και να καταρτίζουν τον πολίτη ή τον μισθωτό που προορίζεται για μια μόνιμη απασχόληση, τα ιδρύματα αυτά είναι ακόμη υπερβολικά άκαμπτα". (4) Μ' αυτό το "επιχείρημα" η "Λευκή Βίβλος" για την εκπαίδευση και την κατάρτιση προτείνει από τη μια, αρχική εκπαίδευση στοιχειωδών δεξιοτήτων (ανάγνωση, γραφή, υπολογισμοί, ξένη γλώσσα και έναρξη εκμάθησης τεχνολογιών πληροφορίας), κι από την άλλη, αναζήτηση"νέων" τρόπων ειδίκευσης (μαθητεία, συμβάσεις σχολείου με επιχειρήσεις, παροχή αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης έξω από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα και δίκτυα συνεχιζόμενης κατάρτισης), που σημαίνουν "μια προσπάθεια προσαρμογής για να οικοδομήσει ο καθένας μόνος του την ειδίκευσή του, ανασυνθέτοντας διάσπαρτες στοιχειώδεις γνώσεις". Αυτό σημαίνει και η άλλη υπαγόρευση της ΕΕ "να προσαρμοστεί η εκπαίδευση στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς". (5)

Αναζητώντας ποιες είναι αυτές οι ανάγκες που καθορίζουν το "νέο" και "διαρκώς εξελισσόμενο" περιεχόμενο των ΤΕΕ, παρατηρούμε δύο σημαντικά φαινόμενα. Πρώτο. Για τις ειδικότητες και τα προγράμματα των ΤΕΕ πρέπει να παίρνονται υπόψη και "οι τοπικές ανάγκες", γι' αυτόυπάρχει και η γνωμοδότηση του Νομαρχιακού Συμβουλίου. Κι αφού η μαθητεία στις επιχειρήσεις είναι ο κατ' εξοχήν χώρος εκπαίδευσης των μαθητών των ΤΕΕ, άρα, οι τοπικές ανάγκες είναι τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων (ιδιωτικών, γιατί δημόσιες δεν έμειναν πολλές). Κι αν δεν έχουμε εργαστήρια δεν τρέχει και τίποτε για τους κυβερνώντες. Οπως, τονίζουν οι επιμορφωτές όμως, "η μαθητεία είναι υποχρεωτική και μπορεί να γίνεται και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες θα επιδοτούνται γι' αυτό το σκοπό". Δεύτερο. Για όσους ακολουθήσουν τα ΤΕΕ, η γενική παιδεία σταματά στο Γυμνάσιο. Τα αναλυτικά προγράμματα δείχνουν τα χαμηλά ποσοστά μαθημάτων γενικής παιδείας (Α κύκλος ΤΕΕ: α τάξη από 38% - 42%, β τάξη 33% - 37% και Β κύκλος ΤΕΕ: 23% - 27%), που κυμαίνονται στο μισό περίπου των αντίστοιχων ποσοστών των ΤΕΛ. Και για ποια μαθήματα μιλάμε; Τα "ελληνικά" διδάσκονται 3 ώρες, απ' αυτές τις ώρες δόθηκε μετά από αντιδράσεις, μόλις και μετά βίας, 1 ώρα για διδασκαλία ιστορίας, ίση δηλαδή με τα... θρησκευτικά που εισάγονται σαν υποχρεωτικό μάθημα, αν και δεν υπήρχαν στο προηγούμενο πρόγραμμα των ΤΕΣ. Εκπαίδευση τεχνικών δεξιοτήτων αλλά και χειραγώγηση κοινωνικής συμπεριφοράς, να το ζητούμενο του προγράμματος. Αποστολή των ΤΕΕ δεν είναι να μορφώσουν προσωπικότητες, αλλά να προετοιμάσουν μια στρατιά φτηνών και μισοαγράμματων εργατών, που η υλική τους εκμετάλλευση θα συναγωνίζεται την πνευματική, για να εξασφαλίζεται έτσι η αντοχή του συστήματος σε μελλοντικούς κοινωνικούς κραδασμούς. Οι υποτιθέμενες προτάσεις αναβάθμισης των προγραμμάτων των ΤΕΕ είναι κοροϊδία, αφού αυτά τα προγράμματα έχουν σαν αρχή, την προσαρμογή στα μέτρα και τα σταθμά των εμπόρων της καπιταλιστικής αγοράς.

Τα ΤΕΕ δε δίνουν απολυτήριο, αλλά πτυχία κατώτερά του, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι δεν έχουν πρόσβαση στα ΑΕΙ κι ουσιαστικά ούτε στα ΤΕΙ. Ενας επιμορφωτής του σεμιναρίου, που φέραμε σαν παράδειγμα, έλεγε χαρακτηριστικά: "Οσοι μαθητές μπορούν να πάνε στα ΤΕΙ, πρέπει να επιλέξουν το Ενιαίο Λύκειο". Δεν είναι μόνο ο όρος να αποκτήσουν 18μηνη επαγγελματική εμπειρία στην ειδικότητά τους το σημείο που μπαίνει εμπόδιο για τους απόφοιτους ΤΕΕ, (τη διόρθωση του οποίου ορισμένοι προβάλλουν σαν πανάκεια στο αδιέξοδο των ΤΕΕ), αλλά και η υποχρέωση να επιτύχουν σε επιπλέον εξετάσεις που θα διενεργούνται από τα ΤΕΙ, σε αδιευκρίνιστο ποσοστό (αν και θα έχουν ήδη προηγηθεί εξετάσεις για την απόκτηση των πτυχίων, σε νομαρχιακό επίπεδο για ορισμένα μαθήματα των ΤΕΕ Α κύκλου, και σε εθνικό επίπεδο για το Β Κύκλο ΤΕΕ). Με άλλα λόγια, εδώ που θα είχε νόημα η κατάργηση των εξετάσεων εισαγωγής για ένα ποσοστό αποφοίτων, σαν "αντισταθμιστικό μέτρο" στην ανισότιμη θέση της τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης σε σχέση με τη γενική (βλ. πρόγραμμα σπουδών), εδώ ακριβώς καταργείται και η όποια δυνατότητα έδινε σε παιδιά των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων το ειδικό ποσοστό για εισαγωγή στα ΤΕΙ από τα ΤΕΛ χωρίς εξετάσεις. Είπαμε πως για τους μαθητές των ΤΕΕ η γενική παιδεία τερματίζεται στο γυμνάσιο. Στην πραγματικότητα τερματίζεται κάθε μορφωτική προσπάθεια κι αρχίζει πρόωρα η προετοιμασία για το κυνήγι της "επαγγελματικής κατάρτισης".

Η ίδρυση των ΤΕΕ αποκαλύπτει πόσο υποκριτική είναι η κυβερνητική προπαγάνδα για κοσμογονικές αλλαγές στην εκπαίδευση. Είδαμε πώς διευρύνει το παλιό χάσμα ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, τη γενική και τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση, πώς προσπαθεί να διαιωνίσει το προπατορικό αμάρτημα της ελληνικής εκπαίδευσης, την ταξικότητά της. Μήπως όμως ανοίγει επαγγελματικές προοπτικές; Μήπως έστω κατοχυρώνει τα επαγγελματικά δικαιώματα, που σε ένα βαθμό έδιναν τα πτυχία των ΤΕΛ, με τη δυνατότητα να πιστοποιηθούν με έκδοση ΠΔ; Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να αναφέρουμε μια μόνιμη επωδό των κατά τόπους υπεύθυνων σεμιναρίων και σχετικών επιμορφωτών: "ο όρος επαγγελματικό δικαίωμα τώρα παύει να υπάρχει. Από δω και πέρα θα μιλάμε για επαγγελματικά προσόντα". Να λοιπόν μια αποκαλυπτική "λεπτομέρεια". Η αποσύνδεση πτυχίου - επαγγέλματος, επαγγελματικής εκπαίδευσης και ειδίκευσης. Αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούριο, είναι το "Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης" που νομοθετήθηκε από τη ΝΔ με το Ν. 2009/92 και ξεσήκωσε τότε πορείες και καταλήψεις των ΤΕΛ, που ζητούσαν την παροχή επαγγελματικής ειδίκευσης μέσα στη δημόσια εκπαίδευση και την κατάργηση των ΙΕΚ. Οπως επισήμανε επιτροπή ειδικών του ΥΠΕΠΘ σε έκθεση προς τον ΟΟΣΑ (6), "αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης του '92 ήταν ο διαχωρισμός του κύκλου της αρχικής κατάρτισης. Η βασική εκπαίδευση παρέμεινε μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα και η εξειδικευμένη μετατέθηκε στο νέο σύστημα της τυπικής εθνικής κατάρτισης", δηλαδή στα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης και αποτελούν πεδίο κερδοσκοπίας, αλλά και άμεσου ελέγχου από το μεγάλο κεφάλαιο. Από τότε τα ΙΕΚ έδιναν και δίνουν δίπλωμα επαγγελματικής κατάρτισης επιπέδου μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ τα επαγγελματικά πτυχία των ΤΕΣ και ΤΕΛ - και τα σημερινά ΤΕΕ Α και Β κύκλου αντίστοιχα - είναι κατώτερου επιπέδου (πτυχία επαγγελματικής εκπαίδευσης "επιπέδου 2" και "επιπέδου 3" αντίστοιχα). Ο νόμος 2640/98 συμπληρώνει κι ολοκληρώνει την υποβάθμιση της δημόσιας επαγγελματικής εκπαίδευσης, την πρόσδεσή της στο σύστημα βραχυπρόθεσμης και μερικής κατάρτισης (αρχικής κατάρτισης - ΙΕΚ και συνεχιζόμενης κατάρτισης), την παράδοσή της και καθορισμό της από το μεγάλο κεφάλαιο, την πλήρη αποσύνδεση πτυχίου από το επάγγελμα. Τα ΤΕΕ δεν είναι παρά προθάλαμος των ΙΕΚ. Ακόμη και για τα λεγόμενα επαγγελματικά προσόντα, δεν επαρκούν τα πτυχία των ΤΕΕ κι ακολουθεί ξεχωριστή διαδικασία πιστοποίησής τους. Και τι μπορεί να εξασφαλίσει η επαγγελματική κατάρτιση τύπου ΙΕΚ, καθώς δεν προϋποθέτει διευρυμένη ποσοτικά και ποιοτικά βασική εκπαίδευση; Για τους αυριανούς εργαζόμενους, προοπτικές ισόβιας αβεβαιότητας με συνεχή επανακατάρτιση, ξεκινώντας σαν το Σίσυφο κάθε φορά από την αρχή - για τους "εργοδότες" όμως σημαίνει μια καλή δικαιολογία απόλυσης από τη δουλιά, κάθε φορά που γίνονται αλλαγές στην παραγωγή, μοίρασμα κι επέκταση της ανεργίας και της φτώχειας και προπαντός αποδοχή και "συν-ευθύνη" του εργαζόμενου για τη μιζέρια της γενικής κρίσης του καπιταλισμού. "Αφού το άτομο δεν μπορεί να γυρίσει στο χαμένο παράδεισο ενός δομημένου, σταθερού κόσμου (στην εργασία, στην οικογένεια, στην κοινότητα, στο συνδικάτο, στην εκκλησία, στο κράτος) αυτός/αυτή θα πρέπει να μάθουν να "μπαλώνουν" μαζί τη ζωή μέσα σε μια σειρά από ημι-αβεβαιότητες. Πολλά συστατικά της ζωής θα βρουν καινούριες ισορροπίες στη διάρκεια της κρίσης και το σύνολο θα παραμείνει ένα σταθεροποιημένο περιβάλλον. Οπως οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λειτουργούν αβέβαια στο νέο τεχνολογικό και επιχειρησιακό κόσμο, το άτομο θα πρέπει να διαχειρίζεται τη ζωή του σε καταστάσεις το ίδιο απρόβλεπτες, αν και χωρίς πανικό". (7)

(1) Carnoy και Castells "Sustainable Flexibility: A prospective Study on Work, Family and Sosiety in the Information Age" (Σχολή εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο του Stanford, Πανεπιστήμιο του Berkeley, Απρίλιος 1995).

(2) Βλ. "Ριζοσπάστη", Ν. Κυλίμου: ""Ψέματα" και αλήθειες για τους μαθητές των ΤΕΕ".

(3) Βλ. στο Τεχνικό Δελτίο που αφορά τη "Σύνταξη Προγραμμάτων Σπουδών και Παραγωγή βιβλίων και βοηθητικών εκπαιδευτικών μέσων" που υποβλήθηκε στην 8η Συνεδρίαση (20 Νοεμβρίου 1998) της Επιτροπής Παρακολούθησης του ΕΠΕΑΕΚ.

(4) Επιτροπή της ΕΕ "Λευκή Βίβλος για την εκπαίδευση και την κατάρτιση". (5) Επιτροπή της ΕΕ "Λευκή Βίβλος για την ανάπτυξη, την ανεργία και την ανταγωνιστικότητα".

(6) "Επισκόπηση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, Εκθεση στον ΟΟΣΑ, ΥΠΕΠΘ 1995".

(7) Carnoy και Castells, ό. π. 5

Ο σημερινός αγώνας των μαθητών, του κινήματος παιδείας, για την άμεση απόσυρση των δύο βασικών νόμων της αντιεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης υπηρετεί το κοινωνικό δικαίωμα στη μόρφωση και τη ζωή. Αιτήματα - αιχμές αυτού του αγώνα είναι τόσο η κατάργηση των πανελλαδικών εξετάσεων της Β και Γ Λυκείου, για την αποδέσμευση του Λυκείου από το σύστημα εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, όσο και η κατάργηση των ΤΕΕ με ένταξη τώρα της Α και Β τάξης τους, που ουσιαστικά δε λειτούργησαν ως τώρα, στα Τεχνικά Λύκεια, που πρέπει προσωρινά να λειτουργήσουν, αναβαθμίζοντας τα προγράμματά τους. Αποτελούν στοιχειώδη μεταβατικά μέτρα στην κατεύθυνση της θεσμοθέτησης ενιαίου δωδεκάχρονου υποχρεωτικού σχολείου, της βασικής στην εποχή μας μόρφωσης για όλους ανεξαίρετα τους ανθρώπους. Ωστε η επαγγελματική εξειδίκευση να ακολουθεί σε δημόσιες επαγγελματικές σχολές, ενταγμένες στο σύστημα της εκπαίδευσης σαν επιστέγασμα της ολόπλευρης και αρμονικής γενικής μόρφωσης. Τέτοια μόρφωση παρέχεται μέσα από ένα ποσοτικά αλλά κυρίως ενιαίο, ποιοτικά διαφορετικό γενικό σχολείο με πολυτεχνικό ορίζοντα, που θα περιλαμβάνει τη διδασκαλία γενικών αρχών και εργαλείων της τεχνικής μόνο σαν γενική προετοιμασία για τη ζωή και με ουσιαστική σύνδεση της θεωρίας με την πράξη. Ενα σχολείο "που θα διδάσκει με τη ζωή και για τη ζωή".