Εργάτες γης στη Μανωλάδα

Η είσοδος μεταναστών κατά μαζικά κύματα στη χώρα μας ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του '90, όμως κατά την περίοδο 2005 - 2010 σημειώνεται η σημαντικότερη εισροή μεταναστών, υπολογιζόμενη στην Ευρώπη περί τα 3,4 εκατ. άτομα, με εκτιμώμενη μέση ετήσια αύξηση του μεταναστευτικού πληθυσμού άνω του 5,2%. Σύμφωνα με στοιχεία του 2008, στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), ο αριθμός των μεταναστών υπολογιζόταν περίπου στα 9 εκατ. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, το ποσοστό τους στη χώρα μας ξεπερνά το 10% του συνολικού πληθυσμού¹.

Τα στοιχεία του 2010 «δείχνουν» ότι στην Ελλάδα διέμεναν 518.675 μετανάστες που διέθεταν άδεια παραμονής, ενώ ακριβείς εκτιμήσεις αναφέρουν ότι υπάρχουν άλλοι τόσοι χωρίς άδειες και χαρτιά. Από το σύνολο του μεταναστευτικού πληθυσμού περίπου το 17,5% απασχολείται στη γεωργία. Οι χώρες προέλευσής τους είναι κυρίως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Αίγυπτος, η Ινδία, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές. Οι περισσότεροι «παράνομοι» προέρχονται από τις τρεις τελευταίες χώρες². Σε απόλυτους αριθμούς μιλάμε για περίπου 180.000 ξένους εργάτες γης, οι οποίοι προσφέρουν το 1/4 της συνολικής εργασίας που απορροφά η εγχώρια αγροτική παραγωγή.

Τα στοιχεία της Γιούροστατ, σχετικά με τη διάρθρωση του εργατικού δυναμικού των εγχώριων γεωργικών εκμεταλλεύσεων για το έτος 2010, αναφέρουν ότι από το σύνολο των 404.320 Ετήσιων Μονάδων Εργασίας³ (ΕΜΕ) οι 53.360 έχουν προέλθει από εποχικό εργατικό δυναμικό. Χαρακτηριστικό της έκτασης που έχει λάβει το φαινόμενο της «μαύρης» εργασίας στην ελληνική γεωργία είναι ότι, ενώ η επίσημη στατιστική υπηρεσία της ΕΕ καταγράφει τον ακριβή αριθμό των τακτικά απασχολούμενων εργατών γης, που είναι 24.720 άτομα, για τους εποχικά απασχολούμενους αναφέρει μόνο τις συνολικά παραχθείσες ΕΜΕ.

Το φαινόμενο, πάντως, δεν είναι καθόλου ελληνική «αποκλειστικότητα», αφού, για παράδειγμα, στη νότια Ιταλία, σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη το 2007, το 72% των μεταναστών, προερχόμενων κυρίως από χώρες της Αφρικής, δε διέθετε άδεια παραμονής και εργασίας, αμειβόταν με ιδιαίτερα χαμηλά ημερομίσθια, ενώ οι συνθήκες στέγασης και συνολικής διαβίωσης χαρακτηρίζονταν «πολύ άσχημες». Ανάλογα ήταν τα ευρήματα αντίστοιχων ερευνών σε Ισπανία και Πορτογαλία⁴.

Εμπειρικές έρευνες που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα δείχνουν ότι ειδικά στις εντατικές εκμεταλλεύσεις οι μετανάστες προσφέρουν το ένα τρίτο σχεδόν της συνολικά καταβαλλόμενης εργασίας, ενώ συνεισφέρουν σχεδόν αποκλειστικά, σε ποσοστά άνω του 90%, τη μισθωτή εργασία στην ελληνική γεωργία.

Τα φτηνά εργατικά χέρια των παράνομων μεταναστών συνέβαλαν ως ένα βαθμό στην άμβλυνση των δυσμενών επιπτώσεων που επέφεραν στην ελληνική γεωργία οι αναδιαρθρώσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της ΕΕ, αλλά και οι συμφωνίες της GATT. Μεγάλα τμήματα του αγροτικού πληθυσμού άντεξαν τις αθρόες εισαγωγές φτηνών αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων, εξαιτίας της μείωσης του κόστους παραγωγής που πέτυχαν μέσω της αξιοποίησης της μαύρης εργασίας⁶. Είναι, ωστόσο, σημαντικό και πρέπει να σημειωθεί το στοιχείο που καταγράφουν ανεπίσημα στοιχεία και επιβεβαιώνουν ειδικοί επιστήμονες, πως μόνο οι μισές αγροτικές εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα μισθώνουν εργατική δύναμη.

Στην πραγματικότητα, η συντριπτική πλειοψηφία των «παράνομων» φτηνών εργατικών χεριών τροφοδοτούν και ενισχύουν με τεράστια κέρδη τις εντατικές καλλιέργειες και τη ραγδαία αναπτυσσόμενη εξειδικευμένη εποχική γεωργία, η οποία απαιτεί συνεχή μίσθωση νέων εργατών από τα χαμηλότερα τμήματα της αγοράς εργασίας⁷. Με απλά λόγια, τα πραγματικά «οφέλη» της μαύρης εργασίας απολαμβάνουν οι μεγάλου μεγέθους εντατικές αγροτικές εκμεταλλεύσεις, οι καπιταλιστές του αγροτικού χώρου δηλαδή, οι οποίοι συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος των παράνομων μεταναστών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ στα μεγέθη 30 - 50 στρεμμάτων οι μετανάστες προσφέρουν 62 ημερομίσθια/έτος, ο αριθμός αυτός αυξάνεται στα 163 στις εκμεταλλεύσεις 50 - 100 στρ. και στα 172 στις εκμεταλλεύσεις 100 - 200 στρεμμάτων⁸. Ο αριθμός των ημερομισθίων εκτοξεύεται δίχως να έχει καταγραφεί επακριβώς, όταν εξετάζουμε εντατικές θερμοκηπιακές καλλιέργειες που ξεπερνούν σε έκταση τα 200 στρέμματα.

Εν τέλει, η χρησιμοποίηση των παράνομων εργατών γης αποτελεί ένα ακόμη «όπλο» στα χέρια των καπιταλιστών αγροτών για την ενίσχυση των κερδών τους και της θέσης τους έναντι των μικρότερων οικογενειακών εκμεταλλεύσεων, της φτωχομεσαίας αγροτιάς, που είτε δεν αντέχει τη μίσθωση εργατικής δύναμης - αφού όπως προαναφέρθηκε οι μισές αγροτικές εκμεταλλεύσεις ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία - είτε το κάνει σε ελάχιστο βαθμό και ευκαιριακά. Το στοιχείο αυτό εντοπίζουν και εγχώριες πανεπιστημιακές έρευνες, που αναφέρουν ότι τελικά η μαζική είσοδος των μεταναστών στις αγροτικές περιοχές της χώρας διεύρυνε το χάσμα μεταξύ των μεγάλων και μικρών αγροτικών εκμεταλλεύσεων⁹.

Παραπομπές:

1. Χ. Κασίμης, Α. Γ. Παπαδόπουλος (Επιμ.) (2012), Μετανάστες στην Ελλάδα: Απασχόληση και Ενταξη στις Τοπικές Κοινωνίες, Αλεξάνδρεια (Συλλογικό): σελ. 3

2. Ο.π.: σελ. 15 - 16

3. Η ΕΜΕ ορίζεται ως ο όγκος εργασίας τον οποίο καταβάλλει ετησίως ένας εργαζόμενος πλήρους απασχόλησης

4. http://ec.europa.eu/agriculture/statistics/factsheets/index_en.htm

5. Μετανάστες στην Ελλάδα...: σελ. 12

6. Ο.π. σελ. 8

7. Ο.π. σελ. 9

8. Λ. Λαμπριανίδης - Θ. Συκάς, ό.π.: σελ. 7

9. Ελληνική Γεωργία και Αγροτική Πολιτική (2008) Ακαδημία Αθηνών σελ. 106

Τα παραπάνω επισημαίνει στο «Ρ» ο Χαράλαμπος Κασίμης, καθηγητής Αγροτικής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και τονίζει ότι αυτό το μοντέλο παραγωγής απαιτεί υπερβολικά υψηλής έντασης εργασία, έχει μεγάλη χρήση φυτοφαρμάκων και όλων των φυτοπροστατευτικών, ενώ το εργατικό κόστος εκτιμάται ότι ανέρχεται στο 50% του συνολικού κόστους παραγωγής. «Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι η φτηνή εργασία παρέχει υψηλότερα κέρδη», προσθέτει.

Σχολιάζοντας διάφορες παρεμβάσεις, με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα της Μανωλάδας, σύμφωνα με τις οποίες το ζήτημα επικεντρώθηκε στο «κόστος» και την «ανταγωνιστικότητα» των εγχώριων αγροτικών προϊόντων λέει: «Κανείς δεν δικαιούται υπό το σκεπτικό της ενίσχυσης της "ανταγωνιστικότητας" των ελληνικών αγροτικών προϊόντων να επιβάλλει τέτοια καθεστώτα εργασίας. Υπάρχει νομοθεσία, με σοβαρές ελλείψεις, η οποία ωστόσο επιτρέπει την εποχική απασχόληση μεταναστών αλλά με δικαιώματα και υποχρεώσεις. Το θέμα είναι ότι οι παραγωγοί του εντατικού μοντέλου δε θέλουν να καλύψουν ούτε καν το ήδη χαμηλό κόστος εργασίας που η νομοθεσία προβλέπει».

Ο Χαρ. Κασίμης υπογραμμίζει το ρόλο που διαδραματίζουν στην εκμετάλλευση μεταναστών κυκλώματα διακίνησης, τα οποία «εμπλέκονται ειδικά στην εργασία των Πακιστανών και των Μπαγκλαντέζων και ουσιαστικά "τσακίζουν" τα μεροκάματα και των νόμιμων, αφού έτσι δημιουργείται μια δεξαμενή εφεδρικού στρατού εργασίας, που πιέζει προς τα κάτω τα μεροκάματα όλων. Το επιχείρημα που λέει γιατί να μην έχω εγώ "φτηνούς εργάτες" αφού έχουν και οι ανταγωνιστές μου στην Τουρκία είναι απαράδεκτο τόσο πολιτικά όσο και με όρους στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τι το ξεχωρίζει αυτό ας πούμε από την απασχόληση παιδιών;»...

Καταλήγοντας, υπογραμμίζει ότι εξαιτίας του χαμηλότερου κόστους παραγωγής, «η μεγάλη αγροτική εκμετάλλευση είναι εκείνη που ευνοήθηκε πραγματικά από την αξιοποίηση των φτηνών εργατικών χεριών των παράνομων μεταναστών. Γιατί στη μεγάλη αγροτική εκμετάλλευση, η "μαύρη" εργασία αποδίδει περισσότερο, οδηγεί σε περισσότερα κέρδη».