Στις αρχές του 1948 έχει εδραιωθεί μια μεγάλη ελεύθερη περιοχή που κάλυπτε τα 2/3 του Μοριά. Τότε πάρθηκαν και τα πρώτα μέτρα για τη στελέχωση των δομών της Λαϊκής Εξουσίας, ώστε να αρχίσουν να καλύπτονται οι επείγουσες λαϊκές ανάγκες. Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στην οργάνωση της Λαϊκής Παιδείας κι έγινε σοβαρή προσπάθεια να ανοίξουν όσο δυνατόν περισσότερα σχολεία. Η δημιουργία του Λαϊκού Διδασκαλείου είναι ένα από τα μέτρα που πάρθηκαν σε αυτή την τιτάνια - για τις δεδομένες συνθήκες - προσπάθεια.

Αυτήν την προσπάθεια περιγράφει μια ειδική έκδοση των Οργανώσεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας που κυκλοφορεί ενόψει της εκδήλωσης της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για το Λαϊκό Διδασκαλείο Πελοποννήσου που θα γίνει στις 29 Μάη 2016 στα Τρόπαια Αρκαδίας.

Με ένα πλήθος ντοκουμέντων, πολλά από τα οποία έρχονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα, γίνεται αναφορά στη διοικητική - διαπαιδαγωγητική - κυβερνητική πλευρά και πιο συγκεκριμένα στην οργάνωση της Λαϊκής Παιδείας και της επιμόρφωσης δασκάλων. Αυτή η δράση του ΔΣΕ ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες για την εδραίωσή του στην Πελοπόννησο, τη σφυρηλάτηση των δεσμών του με το λαό, αλλά και τη δυσκολία του αντιπάλου να νικήσει με την ευκολία που υπολόγιζε. Γι' αυτό και η προσπάθεια αυτή ξεσήκωσε το μένος του αντιπάλου, γιατί σηματοδοτούσε ακόμα πιο καθαρά την πάλη για άλλη εξουσία. Η αστική τάξη δεν «συγχώρησε» ποτέ την προσπάθεια δημιουργίας θεσμών κρατικής διοίκησης στις ελεύθερες περιοχές, ιδιαίτερα της Λαϊκής Παιδείας και του Διδασκαλείου, γι' αυτό και οι παρακρατικοί, ο στρατός, τα στρατοδικεία, ο Τύπος και οι άλλοι μηχανισμοί τους στράφηκαν με ιδιαίτερο μίσος (μέχρι φυσικής εξόντωσης) απέναντι στους ήρωες πρωταγωνιστές του Λαϊκού Διδασκαλείου.

Στην Πελοπόννησο, ο ΔΣΕ είχε απελευθερώσει 323 χωριά, ενώ ο αντίπαλος αστικός στρατός είχε εγκατασταθεί με περίπου 30.000 άνδρες σε 36 βάσεις κυρίως στα αστικά κέντρα και στην παραλιακή ζώνη της Πελοποννήσου. Σε άρθρο του Ν. Ζαχαριάδη στο περιοδικό του ΔΣΕ αναφέρεται ότι «ο μοναρχοφασισμός βλέπει να δημιουργείται στην καρδιά της Πελοποννήσου μια λεύτερη περιοχή πολύ πιο μεγάλη και πολύ πιο σημαντική από την περιοχή του Γράμμου».

Ηδη από τις 10 Αυγούστου του 1947 το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ θέσπισε, με την υπ' αριθμόν 5 Πράξη του, την εξάχρονη, υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδη εκπαίδευση. Τα Λαϊκά Συμβούλια υποχρεώνονται να οργανώσουν σχολεία σε κάθε χωριό ακόμα και αν δεν υπάρχουν διπλωματούχοι δάσκαλοι. Σε αυτά τα σχολεία φοιτούν όλα τα παιδιά των συγκεκριμένων περιοχών, ανεξαρτήτως των σχέσεων που έχουν οι γονείς τους με τον ΔΣΕ (ο χρόνος φοίτησης στα σχολεία αυτά αναγνωρίστηκε από την αστική κυβέρνηση και έτσι τα παιδιά που παρακολούθησαν δεν έχασαν τη χρονιά τους). Τα Λαϊκά Συμβούλια εξουσιοδοτήθηκαν να φροντίσουν για το μισθό των δασκάλων, για την άμεση επισκευή των κατεστραμμένων σχολικών κτιρίων με εθελοντική προσωπική εργασία των κατοίκων, να οργανώσουν παιδικά συσσίτια και να εξασφαλίσουν τα σχολικά βιβλία και τη γραφική ύλη, με πόρους από τη φορολογία. Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατό να βρεθούν βιβλία, η διδασκαλία πρέπει να γίνεται προφορικά. Ως επίσημη γλώσσα καθορίζεται η Δημοτική, ενώ για τα παιδιά που ανήκαν σε εθνικές μειονότητες πρέπει να ιδρυθούν ειδικά σχολεία και η διδασκαλία να γίνεται στη γλώσσα της μειονότητας.

Ο υπουργός Παιδείας, Πέτρος Κόκκαλης, με εγκύκλιό του διόρισε επίτροπο για τη Λαϊκή Παιδεία στην Πελοπόννησο, τον Πάνο Γεωργόπουλο, και επισήμανε την ανάγκη της λειτουργίας όλων των σχολείων. Ο Π. Γεωργόπουλος αμέσως συγκροτεί μια ομάδα συνεργατών του εκπαιδευτικών και αρχίζει να υλοποιεί την εγκύκλιο του υπουργού Παιδείας. Ετσι, στην Ελεύθερη Πελοπόννησο λειτουργούν Δημοτικά σχολεία, Γυμνάσια, οι παιδικές κατασκηνώσεις στην Κοντοβάζαινα και το Λαϊκό Διδασκαλείο. Καταρτίστηκε αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας για όλες τις τάξεις του Δημοτικού για τη χρονιά 1948 - 1949. Τα μαθήματα είναι: Γλώσσα, Αριθμητική, Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσική, Θρησκευτικά, Τεχνικά, Μουσική και Γυμναστική.

Για να εξασφαλισθεί η υποχρεωτική φοίτηση και για να αντιμετωπιστεί το καθήκον ενιαία, παίρνονται μέτρα για τους γονείς που δεν έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο, όπως παραπομπή στο Λαϊκό Δικαστήριο από το δάσκαλο του χωριού, αλλά και χρηματικό πρόστιμο από τον επιθεωρητή της περιφέρειας.

Το πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί ήταν η έλλειψη δασκάλων. Είχε προηγηθεί το Θ' Ψήφισμα του 1946 που οδήγησε σε απόλυση χιλιάδων εκπαιδευτικών που είχαν πάρει μέρος στην ΕΑΜική Αντίσταση. Από αυτούς οι περισσότεροι (πάνω από 2.000) ήταν δάσκαλοι. Αποτέλεσμα αυτού είναι χιλιάδες εκπαιδευτικοί να αναμορφώνονται στο «νέο Παρθενώνα» της Μακρονήσου ή να βρίσκονται κλεισμένοι στις διάφορες φυλακές.

Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση πήρε μέτρα για την ενθάρρυνση των δασκάλων (όσων δεν είχαν φύγει) να παραμείνουν στις θέσεις τους, την απόσπαση σε σχολεία όσων (δασκάλων και καθηγητών) υπηρετούσαν σε μάχιμες μονάδες κι ακόμα το «διορισμό» κάποιων που πληρούν τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις π.χ. συνταξιούχοι. Παράλληλα, αποφασίστηκε η δημιουργία του Λαϊκού Διδασκαλείου, μιας σχολής αντίστοιχης των Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Από το Λαϊκό Διδασκαλείο, μετά από ταχύρρυθμη εκπαίδευση διάρκειας 2,5 - 3 μηνών θα έβγαιναν δάσκαλοι που θα κάλυπταν τα κενά των παραπάνω περιοχών. Προσόντα για την εισαγωγή στο Λαϊκό Διδασκαλείο ήταν ο υποψήφιος σπουδαστής ή σπουδάστρια να είναι απόφοιτος ή τουλάχιστον μαθητής των τελευταίων τάξεων του οχταταξίου Γυμνασίου.

Η πρώτη περίοδος λειτουργίας του Λαϊκού Διδασκαλείου είναι τον Ιούνη και τον Ιούλη του 1948. Η δεύτερη είναι από τα μέσα Οκτώβρη έως τις 21 Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου. Η πρώτη «φουρνιά» των δασκάλων, που αποφοίτησε το καλοκαίρι, διορίζεται σε σχολεία και διδάσκει περίπου ένα τρίμηνο μέχρι την έναρξη των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του αστικού στρατού και την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού στην Πελοπόννησο.

Οι συνεχείς εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του αστικού στρατού αναγκάζουν το Διδασκαλείο να μετακινείται διαρκώς από την έδρα του. Το Λαϊκό Διδασκαλείο αποτελεί ανεξάρτητο στρατιωτικό τμήμα και η εσωτερική του οργάνωση είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του πολέμου. Συγκεκριμένα, οι σπουδαστές του αποτελούν μια διμοιρία που χωρίζεται σε τρεις ομάδες. Υπάρχουν επικεφαλής διμοιρίτης και ομαδάρχες. Στο τέλος της δεύτερης περιόδου, μετά από συζήτηση στη Συνέλευση της σχολής αποφασίζεται οι σπουδάστριες να συγκροτήσουν άλλη μία ομάδα. Παρόλο που υπήρχε μόνιμη ομάδα του ΔΣΕ για τη φύλαξη του Διδασκαλείου, τη νύχτα, πολλές φορές και τη μέρα, οι σπουδαστές φυλάνε σκοπιά, χρησιμοποιώντας το μοναδικό όπλο της διμοιρίας.

Στις 28 και 29 Νοέμβρη 1948 στη Βάχλια, σε μια αίθουσα του Δημοτικού σχολείου έγινε το Παναρκαδικό Διδασκαλικό Συνέδριο. Πήραν μέρος 20 περίπου δάσκαλοι από διάφορα χωριά της Αρκαδίας, πολλοί από τους οποίους ήταν απόφοιτοι της προηγούμενης φουρνιάς του Διδασκαλείου. Φυσικά, παρόντες ήταν ο Γιώργος Κολιντζάς και η Γωγώ Παπαϊωάννου, ο πρώτος σαν κυβερνητικός εκπρόσωπος της Λαϊκής Παιδείας Αρκαδίας, και η δεύτερη σαν επιθεωρήτρια στην ίδια περιοχή. Το παρακολούθησαν, επίσης, όλοι σπουδαστές. Ο προβληματισμός ήταν αρκετά σοβαρός. Εγιναν εισηγήσεις και ομιλίες που είχαν σχέση με τα εκπαιδευτικά προβλήματα της περιοχής, αλλά και γενικότερα ζητήματα τόσο πρακτικά όσο και θεωρητικά. Μερικά από τα θέματα που συζητήθηκαν ήταν: «Το νέο αναλυτικό πρόγραμμα», «Πώς πρέπει να οργανωθεί ένα σύγχρονο λαϊκό σχολείο» κ.λπ. Εκεί γνωστοποιήθηκε και η απόφαση των δασκάλων της ελεύθερης περιοχής της Πελοποννήσου να καλέσουν σε άμιλλα τους δασκάλους της ελεύθερης περιοχής της Βόρειας Θεσσαλίας. Η συνεννόηση μεταξύ τους γινόταν φυσικά με τον ασύρματο.