Το υπουργείο Περιβάλλοντος άνοιξε το δρόμο στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα να «βάλουν πόδι» και στα δημόσια καλλιτεχνικά έργα... Μια απόφαση «εν κρυπτώ» του υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) από τον Ιούνιο του 2011, μπάζει κατασκευαστικές εταιρείες και «ιδιώτες» στα δημόσια καλλιτεχνικά έργα. Ο νόμος για το 1% που θα πρέπει να δίνεται για έργα εικαστικών τεχνών στα δημόσια κτίρια μένει σκόπιμα ανενεργός.

Αυτό που είχε διεκδικήσει και κατακτήσει το συνδικαλιστικό κίνημα των καλλιτεχνών στο χώρο των δημόσιων καλλιτεχνικών έργων είναι ότι μόνο εικαστικοί καλλιτέχνες, μόνο φυσικά πρόσωπα (μόνο μέλη του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος), δηλαδή όχι εταιρείες, μπορούν να αναλαμβάνουν για λογαριασμό του Δημοσίου αναθέσεις δημόσιων καλλιτεχνικών έργων.

Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό όχι γιατί οι διαγωνισμοί για τα καλλιτεχνικά δημόσια έργα απευθύνονται αποκλειστικά (μέχρι σήμερα) σε κατά τεκμήριο καλλιτέχνες, αλλά γιατί αυτό διασφαλίζει το απόλυτα αναγκαίο για την προστασία του δημόσιου συμφέροντος, της δημόσιας αισθητικής: Αυτός που κάνει το δημόσιο καλλιτεχνικό έργο είναι εικαστικός καλλιτέχνης, έχει όλα εκείνα τα επιστημονικά και αισθητικά εχέγγυα για να το κάνει, έχει τις γνώσεις στις εικαστικές τέχνες, γνώσεις θεωρίας, τεχνικής και αισθητικής, αλλά και γιατί έτσι προστατεύεται κατά το δυνατόν το δημόσιο χρήμα που είναι χρήμα των φορολογουμένων, αφού αποκλείονται μέχρι τώρα οι μεσάζοντες και τα δαπανούμενα ποσά αφορούν αποκλειστικά αμοιβή εργασίας του δημιουργού και κόστος υλικών. Βέβαια, η νομοθεσία και σήμερα είναι ανεπαρκής: στις επιτροπές κρίσης των διαγωνισμών πλειοψηφία έχουν παράγοντες εξωκαλλιτεχνικοί, με ό,τι συνεπάγεται αυτό.

Ομως, μπροστά στα νέα οικοδομικά και πολεοδομικά έργα που σήμερα προγραμματίζονται (αναπλάσεις, πολεοδομικές ρυθμίσεις στο κέντρο της Αθήνας κ.λπ.) οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες μυρίστηκαν χρήμα και ακόμα μια φορά το κράτος, το 2011, με την υπογραφή της τότε Υπουργού κ. Μπιρμπίλη, «έβαλε χέρι» και άνοιξε το δρόμο για τον έλεγχο και των δημόσιων καλλιτεχνικών έργων.

Αιφνίδια, στις 10/7/2012, πληροφορήθηκε το ΕΕΤΕ για την ύπαρξη Υπουργικής Απόφασης του ΥΠΕΚΑ (26804, ΦΕΚ 1327/16-6-2011 αρ. πρωτ. ΟΙΚ26804 και την τροποποίησή της ΥΑ 22186/4-5-2012), με θέμα «Νέο πλαίσιο διενέργειας των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και γενικά των διαγωνισμών μελετών με απονομή βραβείων», όταν κλήθηκε από αρμόδια επιτροπή του υπουργείου να πάρει μέρος στην εφαρμογή της!

Με μια απλή Υπουργική Απόφαση το ΥΠΕΚΑ (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής) παραβιάζει το νόμο του ΕΕΤΕ που προστατεύει τα δημόσια καλλιτεχνικά έργα από εταιρείες και μεσάζοντες. Αυθαίρετα η ΥΑ θεσπίζει σύνθετους διαγωνισμούς οι οποίοι αναφέρονται σε αρχιτεκτονικά έργα, προσπαθώντας να αφομοιώσει τα καλλιτεχνικά έργα στα αρχιτεκτονικά, παραβιάζοντας όλο εκείνο το νομοθετικό πλαίσιο που διασφαλίζει ότι αυτός που αναλαμβάνει ένα δημόσιο καλλιτεχνικό έργο είναι τουλάχιστον καλλιτέχνης ο ίδιος. Ετσι στους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς που προκηρύσσει το ΥΠΕΚΑ βαπτίζονται ΤΟΠΟΣΗΜΑ τα γλυπτά. Στις 25/3/12 απάντησε ο υφυπουργός Πολιτισμού κ. Τζαβάρας σε Ερώτηση βουλευτών του ΚΚΕ στη Βουλή σχετικά με αυτό το θέμα, μεταξύ άλλων ότι «η αρμοδιότητα καθορισμού προϋποθέσεων διενέργειας καλλιτεχνικών διαγωνισμών κ.λπ. ανήκει αποκλειστικά στο ΥΠΠΟ το οποίο δεν έχει ενημερωθεί σχετικά με την έκδοση της ΥΑ του ΥΠΕΚΑ και ως εκ τούτου αναγκαία η θεραπεία της ως άνω ΥΑ».

Πέρασαν πολλοί μήνες, δεν τροποποιήθηκε η ΥΑ του ΥΠΕΚΑ και σύμφωνα με τα άρθρα της το ΥΠΕΚΑ συνεχίζει να προκηρύσσει διαγωνισμούς. Μάλιστα στη Βουλή η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΚΑ στην ίδια ερώτηση των βουλευτών του ΚΚΕ απαντά ακριβώς τα ανάποδα από τον κ. Τζαβάρα και επιμένει στην εφαρμογή της απόφασης του ΥΠΕΚΑ του 2011. Με την Υπουργική αυτή Απόφαση της κ. Μπιρμπίλη την οποία με πάθος υποστηρίζει και η σημερινή ηγεσία του ΥΠΕΚΑ στους μεικτούς διαγωνισμούς θα μπορούν να μετέχουν και κοινοπραξίες και επιχειρήσεις στις οποίες οι καλλιτέχνες ίσως θα εργάζονται ως υπάλληλοι ...Ανοίγει το δρόμο όχι μόνο στη στυγνή οικονομική εκμετάλλευση του εικαστικού δυναμικού του τόπου μας αλλά κύρια στη χειραγώγηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας από εξωκαλλιτεχνικούς παράγοντες όπως η κερδοφορία των επιχειρήσεων και η χειραγώγηση της εικαστικής έρευνας και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Και αυτό θα πλήξει τις εικαστικές τέχνες στον τόπο μας στο σύνολό τους.

Η Απόφαση αυτή του ΥΠΕΚΑ επιδιώκει σιωπηρώς να εντάξει την Τέχνη στη διαδικασία των μειοδοτικών διαγωνισμών, που διαχειρίζονται ορισμένα εργολαβικά μεγαλογραφεία διεθνή και εγχώρια, που καραδοκούν να κερδοσκοπήσουν και από την Τέχνη και να καρπωθούν το 1% κόστους από τα μεγάλα πολεοδομικά έργα και τις «αναπλάσεις» που έχουν αναγγελθεί.

Από μια πρώτη έρευνα έχουν αναγγελθεί για το 2013 έργα κατασκευαστικά ύψους 130.644.454,00 ευρώ!!! Βάσει της νομοθεσίας το 1% της συνολικής τους συμβατικής δαπάνης που πρέπει να διατεθεί για τη δημιουργία και τοποθέτηση έργων εικαστικών τεχνών σε αυτά ανέρχεται σε 1.306.644,54 ευρώ. Αυτό σημαίνει ότι (ανάλογα με το μέγεθος του κτιρίου) εκατοντάδες καλλιτεχνικά έργα θα πρέπει να προκηρυχθούν για να ομορφύνουν το δημόσιο χώρο (έργα γλυπτικής, ζωγραφικής, ψηφιδωτά, εγκαταστάσεις, ανάγλυφα, κεραμεικά επιτοίχια κ.ά.).

Το ζήτημα της δημόσιας αισθητικής πάντα νοσούσε στον τόπο μας. Το 1989 ψηφίσθηκε νόμος (μετά από μεγάλους αγώνες) ότι θα δίδεται κατ' έτος ένα δισεκατομμύριο δραχμές για τη δημιουργία και τοποθέτηση εικαστικών έργων σε δημόσιους χώρους και κτίρια, με πανελλήνιους καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς. Αυτό το ποσό δεν εγγράφηκε ποτέ στους κρατικούς προϋπολογισμούς με το επιχείρημα ότι ποτέ δεν έφθαναν τα κρατικά χρήματα, ώστε να δίνονται και για την τέχνη.

Το 1997 ψηφίσθηκε (πάλι μετά από αγώνες των εικαστικών) η αλλαγή του νόμου αυτού και θεσμοθετήθηκε να δίνεται το 1% της συμβατικής δαπάνης των δημόσιων κτιρίων για την τοποθέτηση σε αυτά έργων εικαστικών τεχνών. Ομως και αυτό, με ευθύνη των εκάστοτε κυβερνήσεων μπλε και πράσινων ποτέ δεν υλοποιήθηκε (γιατί άραγε;). Η αναγκαία Υπουργική Απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού που καθόριζε τους όρους και τις προϋποθέσεις (2001) ήταν δυσλειτουργική (δεν άκουσαν ποτέ τις παρατηρήσεις του συλλογικού φορέα των εικαστικών που πήγαζαν από τη γνώση του θέματος). Το ΕΕΤΕ καταθέτει συνεχώς πρόταση αναμόρφωσης της δυσλειτουργικής αυτής απόφασης του 2001, αλλά εσκεμμένα οι κυβερνήσεις την αγνοούν. Ετσι το 1% ουδέποτε δόθηκε για καλλιτεχνικά έργα που θα ομόρφυναν σχολεία και νοσοκομεία και άλλα δημόσια κτίρια και το χώρο γύρω από αυτά. Αλλωστε το 1997, εν όψει των μεγάλων δρόμων που ήταν υπό κατασκευή, το «1%» περιορίσθηκε στα δημόσια κτίρια και όχι στους δημόσιους χώρους και έτσι απαλλάχθηκε από αυτή την υποχρέωση το μεγάλο κατασκευαστικό κεφάλαιο στις μεγάλες οδικές αρτηρίες και δημόσιους χώρους.

Το 2011, οι μάσκες έπεσαν ολοκληρωτικά: Η επιδίωξη της κυβέρνησης είναι να «ανοίξει το επάγγελμα» και να μπουν στα δημόσια καλλιτεχνικά έργα και οι μεγάλες κατασκευαστικές επιχειρήσεις. Και βέβαια το έργο δεν θα κρίνεται από την αισθητική αρτιότητά του, από το τι ποιότητας καλλιτεχνικό έργο είναι αλλά από το ποια είναι η πιο συμφέρουσα για τον κατασκευαστή λύση (επιβάλλοντας και την ανάλογη αισθητική). Μάλιστα από κύκλους και της Γραμματείας Πολιτισμού λέγεται ότι «δεν μπορούν να τα βάλουν με το μεγάλο κατασκευαστικό κεφάλαιο και έτσι δεν συζητούν καθόλου το πώς θα ρυθμιστεί το 1%».

Οι εξελίξεις σε αυτό το θέμα αποκαλύπτουν ακόμα μια φορά «τίνος είναι το κράτος». Οπως σε όλους τους τομείς έτσι και στις εικαστικές τέχνες η εξουσία του κεφαλαίου με τους πολιτικούς της υπαλλήλους βάζει πόδι και στα δημόσια καλλιτεχνικά έργα. Σε αυτό οι καλλιτέχνες πρέπει να συστρατευθούν με το ΕΕΤΕ και να παλέψουν. Το θέμα της Τέχνης όμως δεν είναι θέμα των καλλιτεχνών μόνο. Είναι συνολικά της εργατικής τάξης, των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, του λαού. Αυτοί «θα πληρώσουν το πάπλωμα», δικά τους χρήματα μέσα από τη φορολογία είναι το 1% που τελικά θα διαχειρισθεί το μεγάλο κατασκευαστικό κεφάλαιο με την αισθητική που θα επιβάλει. Και το κυριότερο: η Τέχνη ασκεί Παιδεία ως περιβάλλον η ίδια. Μέσα από την αισθητική διαμόρφωση του περιβάλλοντος, του δημόσιου χώρου. Η Τέχνη δεν είναι εμπόρευμα (και στον καπιταλισμό γίνεται εμπόρευμα). Η Τέχνη είναι αισθητική, είναι ομορφιά, είναι ιδεολογία, είναι συνείδηση. Είναι Παιδεία. Η Τέχνη είναι κοινωνικό δικαίωμα. Και ο λαός, οι οργανώσεις της εργατικής τάξης και των συμμάχων της πρέπει να διεκδικήσουν με το οργανωμένο ταξικό κίνημα το δικαίωμά τους στην τέχνη και τον πολιτισμό.