Θα μιλήσει ο Νίκος Αμπατιέλος, Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ.

Θα ακολουθήσει αφιέρωμα στο αντάρτικο τραγούδι από το Μουσικό Σύνολο «Ρωμιοσύνη».

Στην εκδήλωση θα παρευρεθεί ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης θα προβληθεί σπάνιο κινηματογραφικό υλικό που προέρχεται από το ντοκιμαντέρ «Μνήμες», του Νίκου Καβουκίδη. Το υλικό το παραχώρησε ο ίδιος ο Νίκος Καβουκίδης για τις ανάγκες της εκδήλωσης και καλύπτει τα εξής γεγονότα:

- Απελευθέρωση της Αθήνας από τους ναζί - Οκτώβρης 1944

- Εορτασμός των 26 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ στην Αθήνα και στον Πειραιά - Νοέμβρης 1944

- Οι πρώτες μέρες της ταξικής αναμέτρησης του Δεκέμβρη του 1944

- Συγκέντρωση του ΕΑΜ για τα 4 χρόνια από την ίδρυσή του στο Παναθηναϊκό Στάδιο με ομιλία του Νίκου Ζαχαριάδη, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ - 27 Σεπτέμβρη 1945.

«Μελετάμε, διδασκόμαστε την πείρα των αγώνων του λαού μας και της νεολαίας. Τιμάμε την Ιστορία μας με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον», σημειώνει στο σχετικό κάλεσμά της η ΟΠ Αττικής της ΚΝΕ.

Με αφορμή αυτήν την εκδήλωση ο «Ριζοσπάστης» σήμερα ρίχνει ματιές σε πλευρές της Ιστορίας και της πολύμορφης δράσης της ΕΠΟΝ, που αγκαλιάστηκε από τη νεολαία απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας.

* * *

Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε στις 23 Φλεβάρη 1943, ακριβώς 75 χρόνια πριν από τη μέρα που θα την τιμήσει με την εκδήλωσή της η ΟΠ Αττικής της ΚΝΕ.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι βασικός φορέας και αιμοδότης της ΕΠΟΝ ήταν η θρυλική ΟΚΝΕ. Ιδιαίτερη σημασία για το νεολαιίστικο κίνημα έχει η πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, στις 5 Φλεβάρη 1942, στην Αθήνα, που προχώρησε στην ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜ Νέων). Σε αυτό, εκτός από την ΟΚΝΕ, συμμετείχαν και οι εξής νεολαιίστικες οργανώσεις: «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Ελευθερία», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και «Δημοκρατική Ενωση Νέων».

Περίπου ένα χρόνο αργότερα και κάτω από βαριά παρανομία, στις 14 Γενάρη 1943, συνήλθε η Ολομέλεια της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και αποφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Στις 23 Φλεβάρη 1943, στους Αμπελόκηπους, με πρόταση της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή εκπροσώπων όλων των οργανώσεων νέων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ Νέων, καθώς και άλλων νεολαιίστικων οργανώσεων, πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη εκείνη που κατέληξε στην απόφαση ίδρυσης της ΕΠΟΝ, με αυτοδιάλυση των οργανώσεων που συμμετείχαν στην ίδρυσή της.

Οπως σημειώνεται στη Διακήρυξη του ΚΣ της ΚΝΕ για τα 50 χρόνια της, «η ΕΠΟΝ ανέπτυξε τεράστια ηρωική εθνικοαπελευθερωτική, διαπαιδαγωγητική και μορφωτική δράση, έδωσε στη νεολαία άφθαστα πρότυπα αυτοθυσίας και λαϊκής αλληλεγγύης. Πάνω από 32.000 ΕΠΟΝίτες πολέμησαν στον ΕΛΑΣ, τις παραμονές της απελευθέρωσης η ΕΠΟΝ αριθμούσε 640.000 νέους και νέες μαζί με τα Αετόπουλα. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες βρήκαν ηρωικό θάνατο στα χιτλερικά στρατόπεδα και στις μάχες με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες. Οι περισσότεροι από τους ΕΛΑΣίτες της Αθήνας και του Πειραιά ήταν μέλη της ΕΠΟΝ και οι μισοί από τους νεκρούς ΕΛΑΣίτες ήταν ΕΠΟΝίτες».

Η ΕΠΟΝ συνεχίζει τη δράση της και μετά την απελευθέρωση. Ρίχνεται στη μάχη της ανοικοδόμησης των περιοχών και των υποδομών που έχουν καταστρέψει οι Γερμανοί, συμμετέχει στη μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη του '44, αναπτύσσει πλούσιο εκπολιτιστικό και παιδαγωγικό έργο αφύπνισης της νέας γενιάς. Στις 13 Γενάρη του 1946 συγκαλείται στην Αθήνα το 1ο της Συνέδριο με τη συμμετοχή πλήθους νέων, αντιπροσώπων από όλες τις γωνιές της Ελλάδας.

Τα ιδανικά της οργανωμένης πάλης που εμφύσησε στη νεολαία, ήταν αρκετά για να ανησυχήσουν το κράτος και το παρακράτος, που έβαλαν σε εφαρμογή τα σχέδια εξόντωσης της ΕΠΟΝ. Ετσι, το 1946, πάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες δολοφονούνται. Χιλιάδες σέρνονται στα στρατοδικεία. Αλλοι πηγαίνουν στις φυλακές και στις εξορίες.

Στις 28 Φλεβάρη του 1947, με απόφαση του Πρωτοδικείου της Αθήνας, αποφασίζεται η διάλυση της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στις κατηγορίες είναι ότι προσπάθησε να ...«υποκλέψει το μυστικό της ατομικής βόμβας» και να το παραδώσει στους Σοβιετικούς!

Στα τέλη του 1947, με τον περιβόητο Νόμο 509, τίθεται εκτός νόμου. Παρ' όλες τις διώξεις, η ΕΠΟΝ δε διαλύεται, αλλά περνά στην παρανομία, όπου συνεχίζει τον αγώνα της.

Την περίοδο της ένοπλης ταξικής σύγκρουσης, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, η ΕΠΟΝ δρα στις πόλεις, σηκώνοντας σημαντικό βάρος της δουλειάς του Κόμματος στη νεολαία και συνεχίζει την παράνομη δράση της μέχρι το 1957 - 1958.

Η «Νέα Γενιά», το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ, εκδόθηκε το Μάρτη του 1943. Τον Απρίλη του 1946, η κυκλοφορία της είχε φτάσει τις 45.000 φύλλα, γεγονός πρωτοφανές για τον περιοδικό Τύπο της χώρας. Κάτι τέτοιο, φυσικά, δεν μπορούσε παρά να εγείρει την επίθεση της αντίδρασης. Με κυβερνητική διαταγή απαγορεύεται η κυκλοφορία της στις πόλεις, στα χωριά, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια. Η διακίνησή της γίνεται στο κέντρο των Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης και Ηρακλείου Κρήτης. Η «Νέα Γενιά» κλείνει οριστικά τον Οκτώβρη του 1947, με την ένταση των εκβιασμών και διώξεων στο συντακτικό προσωπικό της εφημερίδας.

Να σημειώσουμε ότι από τη «Σύγχρονη Εποχή» κυκλοφορούν δύο τόμοι με το περιοδικό «Νέα Γενιά» της ΕΠΟΝ σε φωτογραφική ανατύπωση, που περιέχουν τα τεύχη της περιόδου Νοέμβρη 1944 - Σεπτέμβρη 1945 και Σεπτέμβρη 1945 - Μάρτη 1946.

Η έκδοση έγινε με πρωτοβουλία της ΚΝΕ και της Πανελλήνιας Ενωσης Αγωνιστών και Φίλων της ΕΠΟΝ (ΠΕΑΦΕ) και αποτελεί ένα είδος γέφυρας του χτες και του σήμερα σε μια περίοδο που αξίζει να θυμόμαστε και να μελετάμε το παρελθόν, για να γινόμαστε καλύτεροι, μαχητικότεροι και ικανότεροι στο σύγχρονο αγώνα. Εκφράζει την ευγνωμοσύνη στα νιάτα της ΕΠΟΝ για τους αγώνες και τις θυσίες τους, στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και στα επίσης δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν μετά την απελευθέρωση.

Τον Ιούλη του 1943, η χιτλερική διοίκηση αποφάσισε να παραχωρήσει ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους φασίστες. Από τη Θεσσαλονίκη ξεκινούν διαδηλώσεις με μπροστάρηδες στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ και απλώνονται σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, όπως στο Κιλκίς, την Εδεσσα, τα Γιαννιτσά κ.α. Τη μάχη αυτή, όμως, την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στις 22 Ιούλη 1943.

Σε αυτήν τη μάχη, οι κατακτητές ήταν αποφασισμένοι να χτυπήσουν. Τη στιγμή που οι σημαίες έχουν φτάσει στην οδό Ομήρου, μπροστά στην Τράπεζα της Ελλάδας, τα τανκς έρχονται. Μια ξανθιά κοπέλα ορμά με τη σημαία και την ανεμίζει μπροστά απ' το τανκ. Μια ριπή τη ρίχνει κάτω νεκρή. Και οι ερπύστριες περνούνε πάνω απ' το άψυχο κορμί της. Ηταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου. Μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα ορμά στο τανκ, σκαρφαλώνει και χτυπά τον τανκίστα στο πρόσωπο. Μια σφαίρα τη ρίχνει κι αυτή νεκρή. Ηταν η Κούλα Λίλη. Στην ίδια διαδήλωση έπεσαν ηρωικά κι άλλοι τρεις ΕΠΟΝίτες και συνολικά στη νικηφόρα μάχη για να μην επεκταθεί η βουλγαρική κατοχή σε όλη τη Μακεδονία έπεσαν 22 ΕΠΟΝίτες.

Μιλώντας για την ΕΠΟΝ δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στα «Αετόπουλα», τα παιδιά που πήραν μέρος στον αγώνα της ΕΠΟΝ με ηρωισμό και αυταπάρνηση. Η κομμουνίστρια λογοτέχνης Μέλπω Αξιώτη αναφέρεται σε αυτά στο έργο της «Αθήνα 1941 - 1945», σημειώνοντας:

«Η φροντίδα για τα μικρότερα αδέρφια τους μπαίνει στο κέντρο του αγώνα της ΕΠΟΝ. Τα προστατεύει με συσσίτια και παιδικούς σταθμούς, τα συμμαζεύει απ' τους δρόμους και τα διαπαιδαγωγεί με ανάλογους οργανισμούς. Ενας απ' αυτούς είναι ο "ΟΨΥΠ" (Οργανισμός Ψυχαγωγίας - Υγείας Παιδιού). Ετσι δημιουργήθηκαν τα "Αετόπουλα".

Εκείνα τα περίφημα αετόπουλα των 8 και 10 χρονών που πήραν μέρος στις μάχες, που κρύβαν τη χειροβομβίδα στο παντελονάκι τους, που τσούλαγαν το πολυβόλο στο χειραμαξάκι, που κλείστηκαν στο Χαϊδάρι, που εχτελέστηκαν φωνάζοντας με το χουνί, και γράφοντας στον τοίχο, πριν να 'χουν πάει ακόμα στο σχολείο...

Και το Δεκέμβρη, ύστερα από τις μάχες, ακούσαμε Αγγλους στρατιώτες που έκαναν τον απολογισμό: "Ο πόλεμος αυτός ήταν για μας πολύ σκληρός. Δεν ξέραμε από πού να φυλαχτούμε. Μας επλησίαζαν παιδάκια, γυρεύοντας τάχα φαΐ, και μας πετούσανε χειροβομβίδα". Ηταν τα "Αετόπουλα"».

Ο αγωνιστής ζωγράφος και συγγραφέας Γιάννης Στεφανίδης έχει εξιστορήσει την πλούσια δράση της ΕΠΟΝ στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά και στο καλλιτεχνικό της εργαστήρι στην Αθήνα, στο σπίτι του ίδιου στην οδό Καπλανών 4, όπου αναγκάστηκε να μείνει κλεισμένος για καιρό μετά τον τραυματισμό του στη διαδήλωση της 25ης του Μάρτη 1943. Το σπίτι μετατράπηκε σε ατελιέ, όπου έφτιαχναν αφίσες και μια σειρά άλλα προπαγανδιστικά υλικά της ΕΠΟΝ.

Κάποτε ο Νίκος Καραντηνός μετέφερε την εντολή να γίνει ένα σήμα, το σήμα της ΕΠΟΝ. «Νιώθω ιδιαίτερα ευνοημένος που, χάρη σε ορισμένες συγκυρίες, έτυχε σε μένα να σχεδιάσω αυτό το σήμα. Εκανα το προσχέδιο, άρεσε, και το προχωρήσαμε. Εγινε σε μπρούντζο, με πράσινο σμάλτο στα χαραγμένα σημεία. Με ένα καρφιτσάκι από πίσω, ήταν έτοιμο για το πέτο. Το φορούσαν με θάρρος - γιατί οι καιροί μετά την "απελευθέρωση" ήταν δύσκολοι - τα παιδιά της Εθνικής Αντίστασης», σημείωσε ο Γ. Στεφανίδης.