«Ο ΔΣΕ ήταν λαϊκός στρατός. Στηρίχτηκε στην οργανωτική - πολεμική πείρα του ΕΛΑΣίτικου αγώνα στην Κατοχή και το Δεκέμβρη 1944 (...) Μεγάλη δύναμη του ΔΣΕ αποτέλεσαν οι δεσμοί του με το λαό, ιδιαίτερα στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας (...) Στον αντίποδα του αστικού στρατού, χαρακτηριστικό γνώρισμα του ΔΣΕ ήταν ο αγώνας του για το δίκιο του λαού, η αυταπάρνηση και η συνειδητή πειθαρχία. Συνδύαζε τη μαχητική εφαρμογή των διαταγών με τη δημοκρατία των συνελεύσεων σε διάφορες βαθμίδες του, όπου ασκούνταν κριτική των κατώτερων ιεραρχικά προς τους ανώτερους και αντιστρόφως, γινόταν εκτίμηση των πολεμικών επιχειρήσεων με πνεύμα αυτοκριτικής στάσης (...) Αποφασιστικός παράγοντας στη λειτουργία του, στην εμψύχωση των μαχητών και μαχητριών του, στη διαπαιδαγώγηση και στην πολιτική στάση τους απέναντι στον άμαχο πληθυσμό, αλλά και στους φαντάρους του αστικού στρατού, ήταν ο ρόλος των Πολιτικών Επιτρόπων» (από τη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΔΣΕ).

Ενα γρήγορο περιδιάβασμα στα ντοκουμέντα που φυλάσσονται στο Αρχείο του ΚΚΕ, μας δίνει πλήθος στοιχείων για το θεσμό των Πολιτικών Επιτρόπων, αυτήν την ξεχωριστή κατηγορία μαχητών, που δεν μπορούσε να υπάρξει σ' άλλου τύπου στρατό, παρά μόνο σ' έναν πραγματικά λαϊκό-επαναστατικό στρατό.

Μέσα από δεκάδες άρθρα, ομιλίες, ανταποκρίσεις προκύπτουν σειρά στοιχείων που «χτίζουν» τη συνολική εικόνα του Πολιτικού Επιτρόπου.

Μέσα απ' αυτά μαθαίνουμε ότι ο θεσμός βασίστηκε στην πλούσια πείρα του Κόκκινου Στρατού. Από το 1919 ακόμα, οι σχετικές διαταγές ανέθεταν στον Επίτροπο την οργάνωση και καθοδήγηση της πολιτικής δουλειάς και καθόριζαν τη θέση του στη μάχη. Τον προσδιόριζαν ως «πολιτικό και ηθικό καθοδηγητή, υπέρμαχο των υλικών και πνευματικών συμφερόντων της μονάδας».

Με απόφασή του, μάλιστα, το Ανώτατο Σοβιέτ όριζε ότι οι Πολιτικοί Επίτροποι είναι εκείνοι που παρακολουθούν τη στενή και αδιάρρηκτη σύνδεση του Κόκκινου Στρατού με τη σοβιετική εξουσία.

Οριζόταν ότι σ' αυτήν τη θέση έπρεπε να μπαίνουν αψεγάδιαστοι επαναστάτες, σταθεροί μαχητές για την υπόθεση του προλεταριάτου.

Είναι υπεύθυνοι για την ιδεολογική, πολιτική και ηθική προετοιμασία των μαχητών. Είναι οι άμεσοι φορείς της ενεργητικότητας, του ενθουσιασμού και της πίστης στη νίκη. Είναι οι φορείς του πνεύματος της πειθαρχίας, της αποφασιστικότητας, της σταθερότητας στην πραγματοποίηση του στρατηγικού σκοπού.

Στις 21 Φλεβάρη του 1948, το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ εκδίδει την υπ' αριθμόν 3 βασική Διαταγή «για τους Πολιτικούς Επίτροπους». Σ' αυτήν μεταξύ άλλων διαβάζουμε:

«Εχοντας υπόψη τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν στις διοικήσεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ύστερα απ' την καινούργια ανάπτυξη και άνθησή του, καθορίζουμε τα παρακάτω:

Καθιερώνουμε τη θέση του "Πολιτικού Επιτρόπου" στις διοικήσεις των μονάδων σε όλη τη διοικητική ιεραρχία από το Γενικό Αρχηγείο μέχρι και τη Διμοιρία. Ο Πολιτικός Επίτροπος είναι αξιωματικός για τα κλιμάκια μέχρι και λόχου και υπαξιωματικός για τις διμοιρίες. Η τοποθέτηση των Πολιτικών Επιτρόπων γίνεται από το Γενικό Αρχηγείο για τα Αρχηγεία Περιοχών ή Μεραρχίας και για τις Ταξιαρχίες ή Αρχηγεία Περιφερειών. Από το Αρχηγείο Περιοχής ή Μεραρχίας για τα Τάγματα και Λόχους και από την Ταξιαρχία ή Αρχηγείο Περιφέρειας για τις Διμοιρίες. Ο τρόπος ονομασίας, οι προαγωγές και τα διακριτικά του βαθμού των αξιωματικών και υπαξιωματικών Πολιτικών Επιτρόπων είναι τα ίδια με των αξιωματικών και υπαξιωματικών των όπλων και υπηρεσιών του ΔΣΕ.

Οι Πολιτικοί Επίτροποι είναι κοντά στους Διοικητές. Συμμετέχουν στην επεξεργασία όλων των ζητημάτων που αφορούν την οργάνωση, διοίκηση του Στρατού και τις επιχειρήσεις και βοηθάνε το διοικητή στην απόφαση που ο ίδιος θα πάρει. Τα έγγραφα και οι διαταγές μονογράφονται ή υπογράφονται μόνο από το Διοικητή. Οταν απουσιάζει ο Διοικητής τον αντικαθιστά ο Πολιτικός Επίτροπος. Κύριο έργο των Πολιτικών Επιτρόπων είναι η οργάνωση της πολιτικής δουλειάς μέσα στις μονάδες του ΔΣΕ που θα αναπτύξει τη μαχητική αξία και απόδοσή του, καθώς και η επαγρύπνηση και περιφρούρηση του Στρατού μας. Ο Πολιτικός Επίτροπος ενδιαφέρεται ιδιαίτερα και ευθύνεται για τα ζητήματα του προσωπικού (στελεχών του Στρατού), επισιτισμού και εφοδιασμού του ΔΣΕ. Επίσης, παίρνει όλα τα μέτρα που χρειάζονται και οργανώνει τον έλεγχο για τη γρήγορη και πιστή εφαρμογή των διαταγών».

Με σειρά άρθρων και ομιλιών από το επίπεδο του Γενικού Αρχηγείου έως τη Διμοιρία αναλύθηκε στους Πολιτικούς Επιτρόπους ότι ο μαχητής πρέπει να ξέρει την αποστολή του, τον ρόλο που πρέπει να παίξει ο σχηματισμός του και πριν από τη μάχη και χωρίς να παραβιάζονται πειθαρχίες πρέπει να κατατοπίζεται για τους αντικειμενικούς σκοπούς της επιχείρησης που αφορούν το λόχο, τη διμοιρία. Ετσι γίνεται ζωντανός συντελεστής της μάχης, αναπτύσσει την πρωτοβουλία του και η πολεμική του επίδοση μεγαλώνει.

Ο Πολιτικός Επίτροπος πρέπει να μαθαίνει στους μαχητές τις αδύνατες πλευρές της πολεμικής τέχνης του αντιπάλου, να καλλιεργεί στους μαχητές την πίστη στο όπλο τους και την ανάγκη της εντατικής στρατιωτικής εκπαίδευσης, να κατατοπίζει πάνω στην τεχνική. Διαπαιδαγωγεί τους μαχητές στη σιδερένια πειθαρχία χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρχει ο λαϊκός επαναστατικός στρατός.

Κεντρικό εργαλείο ήταν Δημοκρατική Συνέλευση. Σ' αυτήν γινόταν συζήτηση για θέματα που αφορούσαν την καθημερινή ζωή και δράση, γινόταν κριτική και αυτοκριτική για όλα: Για τη ζωή, την εκπαίδευση, την πολεμική επίδοση, τη συμπεριφορά των μαχητών και στελεχών, την πειθαρχία και την περιφρούρηση.

Από τους πρώτους κιόλας μήνες μετά τον ορισμό των Πολιτικών Επιτρόπων αναπτύχθηκε στο σύνολο των μονάδων του ΔΣΕ η συζήτηση για την πορεία υλοποίησης αυτής της απόφασης. Από τις σχετικές εκθέσεις διαπιστώνεται ότι οι Πολιτικοί Επίτροποι «κάνουν μεγάλη πολιτικο-διαπαιδαγωγική δουλειά και με το προσωπικό παράδειγμα ανδρείας και παλικαριάς εμψυχώνουν τους μαχητές για ηρωικά κατορθώματα. Καλλιεργούν το μίσος προς τον εχθρό κατακτητή και την απεριόριστη αγάπη στο λαό (...) Είναι τα στελέχη που σηκώνουν το στρατό σε τέτοια ηθικοπολιτική κατάσταση ώστε να 'ναι σε θέση να πραγματοποιεί με ταχύτητα και στο ακέραιο τις στρατιωτικές διαταγές. Οι Πολιτικοί Επίτροποι συνδέουν όλη την ιδεολογική διαπαιδαγωγική δουλειά με τους σκοπούς και τα καθήκοντα του πολέμου, με τα άμεσα πολεμικά καθήκοντα των τμημάτων και των ομάδων.

Οι Πολιτικοί Επίτροποι είναι αντιμέτωποι με τις ανάγκες των μαχητών σε τροφή και ένδυση. Ενδιαφέρονται για τις υλικές ανάγκες, εξαντλούν όλες τις δυνατότητες που υπάρχουν για την καλύτερη τροφοδοσία και το ντύσιμο των μαχητών. Τους μαθαίνουν να λύνουν τα σοβαρά αυτά ζητήματα της επιμελητείας και του εφοδιασμού με τη μάχη, τον πόλεμο. Παράλληλα με την ιδεολογική - πολιτική δουλειά τους οι Επίτροποι σηκώνουν τον μαχητή πιο ψηλά και τον κάνουν ικανό να αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη αντοχή και την πείνα όταν χρειάζεται.

Ο Δατσιάδης Χρήστος, Ανθυπολοχαγός της Σχολής του Γενικού Αρχηγείου, μόνος του έπρεπε να κάνει τη δουλειά του Διμοιρίτη και τη δουλειά του Πολιτικού Επιτρόπου. (...) Πείσμα το 'χε βάλει. Ν' αναδείξει τη Διμοιρία του σε καλό μάχιμο τμήμα!

Η Διμοιρία του έφτιαχνε χαρακώματα. Ο Δ. μαζί τους έσκαβε, μαζί τους κουβαλούσε πέτρες και ξύλα. Κι έβρισκε και τον καιρό να τρέχει απ' τον ένα μαχητή στον άλλον και πάντα κάτι είχε να του πει, για κάτι να τον φροντίσει. Πότε τα νέα, πότε μια συμβουλή, για την αντιμετώπιση της πείνας, με το κουράγιο (...) Ολους τους ήξερε με τα ονόματα, τα χωριά τους, τις οικογένειές τους, τους καημούς και τους πόθους τους. Οποιον έβλεπε να κατσουφιάζει λίγο, αμέσως βρισκόταν δίπλα του. Κανένας δεν είχε μυστικό απ' αυτόν (...) Ο ίδιος μελετούσε και ρώταγε και τον Π.Ε. του Λόχου και Τάγματος κι έκανε το βράδυ οργανωμένες συζητήσεις κι έδινε απαντήσεις κι έλυνε απορίες. Και στις ταχτικές Δημοκρατικές Συνελεύσεις ο Δ. μιλούσε κι έκανε κριτική σ' αυτούς που έπεφταν έξω, με τρόπο που πάντα έκανε τον φταίχτη να κάνει αυτοκριτική και τα παραπτώματα να λιγοστεύουν.

Στην εκπαίδευση τους έκανε ξεφτέρια. Κανένας δεν αρνιόταν καμιά δουλειά, αν και παραπονιούνταν πως τους κόβονταν τα πόδια. Γιατί ο Δ. ήξερε στον καθένα να φερθεί για να διορθώνει τα λάθη του και να εκτελεί τις διαταγές. Ο Δ. είχε κατακτήσει τις ψυχές των μαχητών του.

Στις 16/5/48 στους Παπάδες η Διμοιρία του από εφεδρεία περνά στην επίθεση. Με τους πρώτους ο Δ. Λυσσασμένα αμύνονται οι μπουραντάδες στο 660 (ύψωμα). Από ομάδα σε ομάδα, από μαχητή σε μαχητή μέσα απ' τις σφαίρες που σφύριζαν τρέχει ο Δ. κι εμψυχώνει τους μαχητές και δίνει κουράγιο στους ομαδάρχες. Κι όταν δίνεται το πρόσταγμα της εξόρμησης για το τελευταίο άλμα, πρώτος ο Δ. όρθιος βάζοντας με το Στάγιερ του χυμά μπροστά. Ολη η Διμοιρία σαν ένας άνθρωπος με ψυχή τον Δ. έκανε την έφοδο. Πανικόβλητος ο εχθρός το 'βαλε στα πόδια.

Κατά την έφοδο όμως ο γενναίος ανθυπολοχαγός έπεσε. Μα το ύψωμα 660 καταλήφθηκε. Ο Δατσιάδης και πέφτοντας νίκησε.

(Από το περιοδικό «Πολιτικός Επίτροπος»)