Η Πάσα Αγγελίνα (αριστερά) δίπλα στον Ι. Β. Στάλιν, στο 10ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Νεολαίας της ΕΣΣΔ (Κομσομόλ) το 1936

Τέτοιο είναι το βιβλίο για την Πάσα Αγγελίνα (που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), ένα γράμμα ουσιαστικά που δεκαετίες μετά τη γραφή του όχι μόνο διατηρεί την ιστορική αξία του, αλλά γίνεται εργαλείο τόσο για αναστοχασμό, όσο και για τα σχέδια του μέλλοντος.

Αλλα βιβλία μιλούν για τον Σοβιετικό άνθρωπο. Τούτο μιλάει για τον κεντρικό σχεδιασμό, για τον πρωτοπόρο ρόλο του Κόμματος, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να υπάρχει ο Σοβιετικός άνθρωπος. Μιλάει για τη συλλογική πάλη όχι στο αφηρημένο, αλλά γι' αυτήν που υποτάσσεται στο σχέδιο όπως το σχέδιο υποτάσσεται στη συλλογική ανάγκη.

Το ξέρουμε κι απ' αλλού, το βιβλίο το λέει ξανά και ξανά: Σοσιαλισμός σημαίνει δουλειά, πολλή δουλειά. Καμιά δάφνη δεν διατηρείται χωρίς όλο και πιο ψηλούς στόχους. Κι αυτοί οι στόχοι δεν είναι του ενός που από τσαγκάρης έγινε λόρδος, αλλά ενός λαού που τίναξε από πάνω του την εκμετάλλευση. Το βιβλίο μιλάει για αυτή την πολλή δουλειά που δεν είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης, αλλά είναι ο δρόμος για την κοινωνική ευημερία. Δεν είναι του παρόντος η απάντηση στο ερώτημα «και πώς κατέληξε αυτή η εποποιία στην επικράτηση της αντεπανάστασης;» (στον πρόλογο του βιβλίου υπάρχει εκτενής αναφορά).

Το βιβλίο μιλάει για τους χιλιάδες και χιλιάδες εργάτες κι εργάτριες που μπήκαν μπροστά, έγιναν πρωτοπόροι στη μάχη για την αύξηση της παραγωγής, στη βελτίωση της οργάνωσής της, στην επινόηση, εισαγωγή κι εφαρμογή νέων τεχνικών κ.λπ. Ηταν οι λεγόμενοι «ουντάρνικοι» ή «εργάτες κρούσης», που διακρίθηκαν στους χώρους δουλειάς τους (στα εργοστάσια και τους αγρούς), αναλαμβάνοντας τις πλέον «δύσκολες αποστολές». Η Πάσα Αγγελίνα υπήρξε μια τέτοια πρωτοπόρα εργάτρια, μέλος της «Ελληνικής Μπριγάδας Κρούσης», που συγκροτήθηκε στην περιοχή της.

Η περίπτωση της Πάσας Αγγελίνας, όπως και άλλων χιλιάδων Ελλήνων που πήραν μέρος στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, δίνει απάντηση στις συκοφαντίες για διώξεις του Ποντιακού Ελληνισμού. Ο αναγνώστης θα καταλάβει πολύ καλά ότι στην ύπαιθρο διεξαγόταν σκληρή ταξική πάλη τόσο ανάμεσα στον φτωχό και στον πλούσιο αγρότη, όσο και μέσα στις εθνότητες.

Το βιβλίο δεν κλαίει με μαύρο δάκρυ για τους σκλάβους, αναφέρεται με περηφάνια σ' αυτούς που όχι μόνο θέλουν αλλά και αποφάσισαν να σηκωθούν.

Η Πάσα Αγγελίνα ήταν σύμβολο. Εκτινάχθηκε από τη λάσπη του χωραφιού στο Ανώτατο Σοβιέτ, έγινε νομοθέτης χωρίς να αφήσει το τρακτέρ της (πέρα από τις άκρως απαραίτητες μέρες). Αν δεν δεις τον χρόνο και τον τόπο, δεν υπάρχει περίπτωση να καταλάβεις. Ομως, είμαστε υποχρεωμένοι να πάμε ξανά και ξανά πίσω για να μετρήσουμε όλα τα επόμενα βήματα. Η Πάσα μιλά για το τότε σαν να 'ναι σήμερα, άμεσα, σε εκείνο το πρώτο πρόσωπο που είναι το «εμείς». Επιγράφει το γράμμα της «Η απάντησή μου σ' ένα αμερικανικό ερωτηματολόγιο»:

«Τις προάλλες έφτασε στα χέρια μου μια επιστολή από τις ΗΠΑ. Ενας φίλος μου δάσκαλος με βοήθησε να μεταφράσω το περιεχόμενό της. Η επιστολή ανέφερε πως, στην οδό Μπρόντγουεϊ, αριθμός 296, της Νέας Υόρκης, βρισκόταν σε εξέλιξη η έκδοση της Παγκόσμιας Βιογραφικής Εγκυκλοπαίδειας, που περιελάμβανε βιογραφικά στοιχεία μιας σειράς διακεκριμένων ανθρώπων απ' όλες τις χώρες. Στην επιστολή, παρεμπιπτόντως, διευκρινιζόταν τι εννοούνταν με τον όρο "διακεκριμένοι άνθρωποι": Κατά πρώτον οι ηγέτες των Ηνωμένων Εθνών, κατά δεύτερον οι... δημιουργοί της ατομικής βόμβας και, μετά απ' όλους αυτούς, όσοι είχαν διαπρέψει στις επιστήμες, στην τέχνη, στη λογοτεχνία και στη βιομηχανία.

Στο επιστολόχαρτο, που κοσμούσε ένα έμβλημα (ένας τόμος βιβλίου με φόντο το χάρτη της Υφηλίου), ο συντάκτης της έκδοσης μ' ενημέρωνε πως το όνομα Πάσα Αγγελίνα θα περιλαμβανόταν στην Παγκόσμια Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια και μου ζητούσε να συμπληρώσω το σχετικό ερωτηματολόγιο που επισυναπτόταν.

Πέρα από τις συνήθεις πληροφορίες (όνομα, επώνυμο, ημερομηνία και τόπος γέννησης κ.λπ.), μου ζητούνταν επίσης να καταγράψω τα επαγγέλματα που είχα ασκήσει "από την αρχή της καριέρας μου έως τα σήμερα", τους τίτλους και τις διακρίσεις που είχα λάβει, τον τόπο εργασίας και διαμονής μου, τα ονόματα κι επαγγέλματα των γονιών και των παιδιών μου, τις στρατιωτικές διακρίσεις, τις δημοσιεύσεις μου και πολλά, πολλά πράγματα ακόμη.

(...) Αυτό το λεπτομερές ερωτηματολόγιο δεν περιελάμβανε την κύρια, τη βασική ερώτηση, δηλαδή ποιες ήταν οι συνθήκες που έδωσαν τη δυνατότητα σε μένα, μια πρώην αγράμματη εργάτρια γης, να γίνω μια νομοθέτης, μια βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ;».

Για να απαντήσει σ' αυτήν την ερώτηση, έγραψε το γράμμα αρχίζοντας με μια σύγκριση μ' έναν από τους διακεκριμένους που επίσης θα περιλαμβανόταν στην έκδοση της Παγκόσμιας Βιογραφικής Εγκυκλοπαίδειας: «Ενώ λοιπόν ο κύριος στον οποίο προαναφέρθηκα "ξεπήδησε μέσα από το λαό", "υπήρξε λαϊκό παιδί" (όπως πολύ σωστά έγραφε στο περιοδικό) κι έγινε λόρδος, εγώ αναδείχτηκα μαζί με το λαό, έγινα ηρωίδα μαζί με το σύνολο του ηρωικού λαού μου. Και αυτό είναι το κύριο, το βασικό».

«Υπήρξα οδηγός τρακτέρ για πολλά χρόνια. Για μένα αυτό δεν ήταν "απλά μια δουλειά". Ηταν η θέση που κατείχα στον αγώνα για την εκπλήρωση των Πεντάχρονων Πλάνων μας, ήταν η θέση μου στο μέτωπο του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, ήταν η πηγή της ευτυχίας, της ευημερίας και της καταξίωσής μου...

Για μένα, όπως και για σύσσωμο τον σοβιετικό λαό, η λέξη "τρακτέρ" δε σημαίνει απλά και μόνο μια "μηχανή έλξης με κινητήρα εσωτερικής καύσης", αλλά κάτι πολύ περισσότερο. Το τρακτέρ μάς βοήθησε ν' αλλάξουμε όλη τη ζωή στην ύπαιθρο. Εξάλειψε τα όρια των στενών λωρίδων γης που ήταν σαν ουλές στο ζωντανό σώμα της υπαίθρου, έφερε εκατομμύρια αγρότες στον κολεκτιβιστικό τρόπο ζωής... (...) Τρακτέρ... Δε θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη μέρα, τριάντα χρόνια πριν, που η Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα Κρούπσκαγια, αφού μας υποδέχτηκε, κοριτσόπουλα του χωριού, στο Λαϊκό Επιτροπάτο [υπουργείο] Παιδείας, μας πήγε στο Μαυσωλείο του Λένιν. Περπατήσαμε γύρω από το φέρετρο όπου κειτόταν ο Λένιν, κρατώντας την ανάσα μας... Και όταν βγήκαμε από την Κόκκινη Πλατεία, η Ναντιέζντα Κονσταντίνοβα ψιθύρισε: "Ονειρευόταν μια Ρωσία μ' εκατοντάδες χιλιάδες τρακτέρ...". Οταν κάθισα στο τρακτέρ για πρώτη φορά, την άνοιξη του 1930, δε γνώριζα για το όραμα του Λένιν ή για τα χιλιάδες τρακτέρ που είχε ήδη η χώρα μας. Από τους 60.000 οδηγούς τρακτέρ που είχαμε το 1930, εγώ ήμουν η μόνη γυναίκα. Ημουν η πρώτη "τρακτέρισσα", αλλά, βεβαίως, αυτό εγώ δεν το γνώριζα τότε».

Κι έτσι βάλαμε μπρος το κολχόζ - επτά οικογένειες. Κι εγώ η ίδια πήρα μέρος στην απαλλοτρίωση των κουλάκων. Ηταν μια εξαιρετικά έντονη περίοδος σφοδρής ταξικής πάλης, αλλά μόνο αφού ξεριζώσαμε τους κουλάκους και τους ξεφορτωθήκαμε από την ύπαιθρο, μπορέσαμε εμείς οι φτωχοί αγρότες να σταθούμε γερά στα πόδια μας (...) Το Κόμμα υπήρξε ο καθοδηγητής και οργανωτής του κινήματος των πρωτοπόρων. Το Κόμμα ήταν εκείνο το οποίο μετέτρεψε τ' ατομικά επιτεύγματα του Σταχάνοφ, του Κρίβονος και της ομάδας μας σ' ένα μαζικό, πανεθνικό κίνημα, ικανό να επηρεάσει το μέλλον της χώρας μας».

Να κλείσουμε αυτό το σημείωμα με μια φράση της ίδιας της Πάσας:

«Στο ερωτηματολόγιο της Παγκόσμιας Βιογραφικής Εγκυκλοπαίδειας υπήρχε κι ένα μικρό κουτάκι, όπου μου ζητούνταν να συμπληρώσω το όνομα εκείνου τον οποίο εγώ θεωρούσα διακεκριμένο. Πρέπει να ομολογήσω ότι ντράπηκα: Δεν ήξερα ποιανού το όνομα να πρωτογράψω (...) Αποφάσισα λοιπόν να συμπληρώσω στο συγκεκριμένο κουτάκι το πιο διακεκριμένο όνομα απ' όλα όσα γνωρίζω - αυτό του σοβιετικού λαού. Αποκαλείται συχνά ο "ήρωας λαός", ο "λαός της εργασίας", ο "νικητής λαός". Εγώ είμαι απλά ευτυχής που είμαι το ένα 200εκατομμυριοστό αυτού του λαού...».