Είκοσι τρία χρόνια συμπληρώνονται το Σάββατο (8/2), που έφυγε από κοντά μας ο «Αρχάγγελος της Κρήτης», ο Κρητικός λυράρης και τραγουδιστής, ο καλλιτέχνης και αγωνιστής, που σφράγισε με τη φωνή του κάποιες από τις πιο δυνατές στιγμές του ελληνικού τραγουδιού, ο Νίκος Ξυλούρης. Ο μύθος του παλικαριού με τη στεντόρεια και την αισθαντική φωνή, την καθαρή ματιά, δεν έπαψε ούτε στιγμή να «θεριεύει» στην καρδιά και στη συνείδηση του κόσμου, κι ας περνούν τα χρόνια «εν τη απουσία του». Το δικό του «παρών» ήταν τόσο σημαντικό που ο χρόνος θα συμμαχεί πάντα υπέρ του. Με τα τραγούδια του, συντρόφεψε το λαό μας στις αναζητήσεις και τους αγώνες του. Τραγούδια, που εμπνεύστηκαν και ενέπνευσαν την αντιδικτατορική πάλη κι έγιναν σύμβολα αντίστασης κατά της χούντας. Με τη δυναμική του παρουσία εμψύχωσε τους «ελεύθερους πολιορκημένους» φοιτητές του Πολυτεχνείου, ενώ αντιμετώπισε τους διωγμούς της χούντας.
H ξεχωριστή φωνή του, που φιλοξενούσε στα πατήματα και στις αναπνοές της τα αρώματα της ποίησης του Σεφέρη, του Ελύτη, του Ρίτσου - τα μεγάλα τραγούδια του, οι αγώνες του για τη δημοκρατία τον έχουν καταξιώσει στο Πάνθεον των αξέχαστων. Πρότυπο ανθρωπιάς, μεγαλοσύνης και ψυχής αληθινής, πάλλεται ανέπαφη, δεκαετίες μετά το τελευταίο «αντίο».
Ποτέ άλλοτε τραγουδιστής δεν πέρασε από το δημοτικό τραγούδι στο λόγιο, όχι μόνο χωρίς απώλειες, αλλά, αντίθετα, με δάφνες γενικής αναγνώρισης, συμπάθειας και δικαίωσης. Μέσα σε μια δεκαετία, κάλυψε τεράστια ποσότητα έργου υψηλής ποιότητας και καθολικής παραδοχής. Τραγούδησε Μαρκόπουλο, Ξαρχάκο, Χάλαρη, Λεοντή, Κόκκοτο, Ανδριόπουλο, Ανδρεόπουλο, Γκάτσο, Γεωργουσόπουλο, Σεφέρη, Σολωμό, Κινδύνη, Ρίτσο, Φέρρη κ.ά. Κυριολεκτικά, δέσποσε στη δεκαετία του '70, σηκώνοντας στις πλάτες του το προοδευτικό τραγούδι στα χρόνια της δικτατορίας και στις αρχές της μεταπολίτευσης.
Το 1966 βγαίνοντας για πρώτη φορά από την Ελλάδα, συμμετέχει σ' ένα φολκλορικό φεστιβάλ στο Σαν Ρέμο και παίρνει το πρώτο βραβείο. Το 1967 ανοίγει στο Ηράκλειο το πρώτο κρητικό κέντρο τον «Ερωτόκριτο». Τα πράγματα έχουν γίνει αισθητικά καλύτερα γι' αυτόν. Το 1969 τραγουδά την περίφημη «Ανυφαντού», που η απήχησή της σπάει τα στενά όρια της παραδοσιακής δισκογραφίας. Την ίδια χρονιά εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Αθήνα, στο «Κονάκι», και εγκαθίσταται μόνιμα στην πόλη. O πρώτος μεγάλος του δίσκος έχει τίτλο: «Ψαρρονίκος - Κρητικά Τραγούδια» και περιλαμβάνει προσωπικές του επιτυχίες από 45άρια και ηχογραφήσεις του σε παραδοσιακά κομμάτια της Κρήτης.
Στη συνέχεια, έρχεται σε επαφή με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και τραγουδά - μαζί με την Μαρία Δημητριάδη - στο μεγάλο του δίσκο «Χρονικό». Την επόμενη χρονιά, εκδίδονται τα «Ριζίτικα», σε ενορχήστρωση Μαρκόπουλου, με την εκφραστική και βροντερή φωνή του Ξυλούρη να δεσπόζει: «Αγρίμια κι αγριμάκια μου», «Μάνα κι αν έρθουν οι φίλοι μου», κ.ά. Το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» γίνεται αντιδικτατορικό σύνθημα. O δίσκος θα βραβευτεί από τη Γαλλική Ακαδημία του Σαρλ Κρος.
H φωνή του Ξυλούρη στην καρδιά της δικτατορίας γίνεται σημαία αντίστασης. Το 1972 κυκλοφορεί η «Ιθαγένεια». Την ίδια χρονιά, συνεργάζεται με τον Ξαρχάκο στο άλμπουμ «Διόνυσε Καλοκαίρι Μας». Θα συνεχίσουν μαζί στο θέατρο «Αθήναιον», όπου η Τζένη Καρέζη με τον Κώστα Καζάκο παρουσιάζουν το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το μεγάλο μας τσίρκο», με θέμα την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Μέσα από τις ιστορικές αναφορές και τα τραγούδια, εκφράζεται το τεταμένο αντιδικτατορικό κλίμα, το οποίο θα οδηγήσει στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Και εκεί ο Ξυλούρης είναι μπροστάρης. Τραγουδά κι εμψυχώνει τους φοιτητές, μένει μαζί τους, μοιράζεται το πρόχειρο φαγητό τους. Οι συναυλίες, οι δίσκοι του, οι ραδιοφωνικές και οι τηλεοπτικές εκπομπές του απαγορεύονται.
Το 1974 κυκλοφορεί η «Συλλογή», με παλαιότερα και καινούρια τραγούδια του Ξαρχάκου. Και στη μεταπολιτευτική περίοδο, ο Ξυλούρης θα εκδηλώσει έντονη καλλιτεχνική και πολιτικοκοινωνική δραστηριότητα. Στο «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Χρήστου Λεοντή, σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, είναι συγκλονιστικός όταν τραγουδά: «Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους, μπορεί να 'ναι κι από αίμα. Ολο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα».
Το 1975, μετά το έντονο πέρασμά του στη λόγια δισκογραφία, επιστρέφει και πάλι στις ρίζες, παρουσιάζοντας ένα μεγάλο προσωπικό δίσκο με παραδοσιακά κομμάτια της Κρήτης, με τίτλο «Τα Που Θυμάμαι Τραγουδώ». Τον Οκτώβρη του 1977 συμμετέχει στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Μαρκόπουλου. To 1978 τραγουδά τα «Αντιπολεμικά», σε μουσική Λίνου Κόκκοτου και στίχους του ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου.
Τον Ξυλούρη θα τον βρούμε πάντα και μόνο εκεί που υπάρχει αυθεντικότητα, τιμιότητα, μεγαλοψυχία! «Τούτες τις μέρες ο άνεμος μας κυνηγά, γύρω σε κάθε βήμα το συρματόπλεγμα, γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα, γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα... πολύ κρύο εφέτος.... Και να, αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα κι απλά. Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περισσότερα. Και αύριο θα γίνουμε ακόμη πιο απλοί... Εμείς, αδελφέ μου, δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε απ' τον κόσμο. Εμείς, αδελφέ μου, τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο».
Σ. ΑΔΑΜΙΔΟΥ
Η ΑΜ το Βαρέλι!
Και όσο πυκνώνουν τα σύννεφα του πολέμου τόσο πυκνώνουν και οι συζητήσεις για το πού θα πάει η τιμή των καυσίμων. Ποιες θα είναι οι συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία. Και, φυσικά, ποιους κλυδωνισμούς θα υποστεί η εθνική μας οικονομία, δεδομένου του γεγονότος ότι στη δική μας αγορά καλπάζει προς τα πάνω και η τιμή των οπωροκηπευτικών, μια και δε λένε να σταματήσουν οι θεομηνίες, το κράτος δε λέει να πάρει εγκαίρως τα αντιπλημμυρικά του μέτρα και, φυσικά, οι πληγέντες πλημμυροπαθείς αναζητούν παρηγοριά ανεβάζοντας την τιμή του μαϊντανού!
Γι' αυτό και αγανακτώ! Γι' αυτό και δεν μπορώ να ησυχάσω, αφού ούτε η τιμή του μαϊντανού με παρηγορεί ούτε και το βαρέλι του πετρελαίου μού δίνει την απάντηση. Γιατί αν περιοριστώ σ' αυτά που μας λένε στην τηλεόραση οι ειδικοί «πολεμολόγοι» και σ' αυτά που δηλώνει ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, θα καταλήξω στο συμπέρασμα ότι οι ΗΠΑ ετοιμάζονται για πόλεμο, γιατί δε συμφωνούν ιδεολογικά με τον τρόπο που κυβερνάει ο Σαντάμ Χουσεΐν τη χώρα του, και γιατί θέλουν να σώσουν τους λαούς της περιοχής από τα όπλα μαζικής καταστροφής που έχει αποθηκεύσει στην κρεβατοκάμαρά του ο Ιρακινός ηγέτης. Και τέλος, γιατί η δημοκρατική ευαισθησία των ΗΠΑ δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη μπροστά στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό γίγνεσθαι που παλιότερα, όπως καλά θα θυμάστε, κινδύνευε από τον Καντάφι, ύστερα από τον Μιλόσεβιτς, μετά από τον Μπιν Λάντεν και τώρα από τον Χουσεΐν. Κι όμως οι διάφοροι αναλυτές που αναλαμβάνουν κάθε τόσο να μας ενημερώσουν σχετικά με τις προθέσεις του Μπους, δεν έρχονται στον κόπο να αναφερθούν στη «νέα ιδεολογία» (όπως λέμε Νέα Οικονομία, Νέα Τεχνολογία κ.ά.) που κατόρθωσε να επιβάλλει σε ένα μεγάλο μέρος του βορειοαμερικανικού λαού και στο σύνολο των κυβερνήσεων της ΕΕ. Μια «ιδεολογία» που μετά την 11η Σεπτεμβρίου μετατράπηκε στη γνωστή παγκόσμια υστερία κατά της «τρομοκρατίας» και στην, επίσης γνωστή, μεταψυχροπολεμική θεωρία του Χάντινγκτον που υποστηρίζει ότι τώρα πια δε συγκρούονται οι ιδεολογίες ούτε τα συμφέροντα, αλλά οι πολιτισμοί. Και με τον τρόπο αυτό κατορθώνουν οι απολογητές του ιμπεριαλισμού να παρουσιάσουν τον εφιάλτη του πολέμου σαν μια ιστορική αναγκαιότητα που ούτε διάρκεια μπορεί να έχει ούτε και τους λαούς πρέπει να ανησυχεί. Αντίθετα, όλοι μας πρέπει να δείξουμε κι αυτή τη φορά κατανόηση. Το CNN θα αναλάβει την τηλεοπτική μας ενημέρωση, και η αγαθή αγγλοαμερικανική ηγεσία θα αναλάβει την προστασία μας από τον μοχθηρό Χουσεΐν.
Γι' αυτό λέω πως ήρθε η ώρα να παραμερίσουμε το βαρέλι του πετρελαίου και το μαϊντανό και να δούμε πιο βαθιά. Να φέρουμε στην επιφάνεια τις πραγματικές αιτίες του πολέμου. Να αναγκάσουμε τις κυβερνήσεις, και τη δική μας μαζί, να εκδηλώσουν την αντιπολεμική τους στάση όχι με θεωρητικές, αφηρημένες και ανούσιες επιχειρηματολογίες, αλλά με πράξεις συγκεκριμένες. Να την εκδηλώσουν με την άρνησή τους για οποιαδήποτε έμμεση συμμετοχή σ' αυτή την τυχοδιωκτική επιχείρηση που προετοιμάζεται μεθοδικά και ερήμην της κοινής λογικής. Της λογικής εκείνης που με κανένα τρόπο δεν μπορεί να δεχτεί ότι οι πολιτισμοί συγκρούονται με ρουκέτες και αεροπλανοφόρα. Οι πολιτισμοί συνυπάρχουν και επιζούν ή αφανίζονται από μόνοι τους. Οι οικονομίες συγκρούονται και τα συμφέροντα που εξαρτώνται από αυτές. Κι αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν το ένα μέρος από αυτά τα συμφέροντα και η Ευρώπη το άλλο. Αν συμφωνήσουν στη μοιρασιά, θα δείτε πως όλοι τους θα πάνε χέρι με χέρι στον πόλεμο που επέρχεται. Και τότε, τι θα κάνει η δική μας κυβέρνηση; Ιδού το φρικαλέο ερώτημα. Φρικαλέο, γιατί η απάντηση είναι γνωστή από τώρα!