Οταν στα μέσα της δεκαετίας του '80 μπήκε το θέμα της «απελευθέρωσης» της αγοράς -και σ' αυτά τα πλαίσια και της αγοράς άρτου- και οι ΔΗΚΕΒίτες έδιναν τη μάχη ενάντια στην «απελευθέρωση», πολλοί ήταν οι αρτοποιοί που πίστεψαν στα λόγια τα μεγάλα της τότε ηγεσίας της Ομοσπονδίας του κλάδου υπό τον Κατσέλη - βιομήχανο, από εκείνους που απειλούν σήμερα τις χιλιάδες των μικρών αρτοποιών. Πολλοί πίστεψαν τα όσα έλεγε η ηγεσία που σιγοντάριζε την πολιτική της «απελευθέρωσης», στο όνομα δήθεν του εκσυγχρονισμού των αρτοποιείων και της βελτίωσης της παραγωγικής διαδικασίας, σε όφελος των ίδιων των αρτοποιών και των καταναλωτών.

Στις αρχές της δεκαετίας του '90, όταν δειλά - δειλά άρχισαν να ξεφυτρώνουν οι πρώτες αρτοβιομηχανίες και τα αρτοπωλεία - «αλυσίδες», η ηγεσία του συνδικαλιστικού κινήματος των αρτοποιών επέλεξε να μην μπει μπροστάρης στον αγώνα και στην αντίσταση ενάντια σε όλα αυτά που μεθοδεύονταν και έπαιρναν σάρκα και οστά με νομοθετικό πλαίσιο για την «απελευθέρωση». Προτίμησε να ζεστάνει τα κέρδη που έρχονταν για τις αρτοβιομηχανίες υποστηρίζοντας - και σ' αυτό παρασύρθηκαν πολλοί μικροαρτοποιοί που και σήμερα δουλεύουν οι ίδιοι και ολόκληρη η οικογένειά τους για το μεροκάματο - ότι το παραδοσιακό ψωμί δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Μ' αυτή τη λογική στήριξαν την πλήρη «απελευθέρωση» του κυκλώματος παραγωγής και διακίνησης του ψωμιού.

Ο κλάδος των αρτοποιών είναι από τους χαρακτηριστικούς εκείνους κλάδους που μέσα σε λιγότερο από μια δεκαετία η «απελευθέρωση», που άνοιξε το δρόμο στη μονοπώληση της αγοράς, έχει κλείσει δεκάδες μικρές οικογενειακού χαρακτήρα βιοτεχνίες. Κι αυτό με την ενίσχυση των βιομηχανιών τύπου «Κατσέλης» και «Καραμολέγκος» που παράγουν και συσκευάζουν ψωμί, το οποίο στη συνέχεια διατίθεται από τα σούπερ μάρκετ, των βιομηχανοποιημένων φούρνων τύπου «Βενέτης» και «Απολλώνιο» και των επιχειρήσεων - ντόπιων και ξένων - που προμηθεύουν με κατεψυγμένα και προψημένα προϊόντα άρτου αλλά και διάφορα εδέσματα και μικρογεύματα, όπως τυρόπιτες, τις «θερμές γωνιές». Σύμφωνα, δε, με τις καταγγελίες των ίδιων των συνδικαλιστικών εκπροσώπων των αρτοποιών, η κατάσταση αυτή έχει περιορίσει ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα ελέγχου της ποιότητας του ψωμιού. Ενός προϊόντος, που έτσι κι αλλιώς, όπως έχουν οι μηχανισμοί ελέγχου, ήταν δύσκολη η εξακρίβωση της πραγματικής του ποιότητας.

Αυτά που τώρα λένε οι σημερινοί επικεφαλής της Ομοσπονδίας των αρτοποιών για την όποια αυθαιρεσία και υποβάθμιση της ποιότητας του ψωμιού, που μπορεί να πουλιέται από τα σούπερ μάρκετ, θα παραμείνουν κούφιες κουβέντες εάν περιοριστούν μόνο στις διαπιστώσεις. Οσο περιορίζονται στο να μεμψιμοιρούν για το γεγονός ότι συνεχώς μεγαλώνει το κομμάτι της πίτας που καρπώνονται οι αρτοβιομηχανίες, το μόνο που θα καταφέρουν είναι να διαιωνίζεται και να χειροτερεύει η κατάσταση, μέχρι τον αφανισμό του παραδοσιακού αρτοποιείου.

Η καρδιά του προβλήματος δεν είναι εάν οι «θερμές γωνιές» που λειτουργούν μέσα στα σούπερ μάρκετ πληρούν τις προϋποθέσεις που απαιτεί ο νόμος για τη λειτουργία αρτοποιείων. Γιατί, ο νόμος σήμερα ισχύει, και αύριο η κυβέρνηση φτιάχνει έναν άλλο νόμο κομμένο και ραμμένο στις απαιτήσεις των αρτοβιομηχανιών και των σούπερ μάρκετ, που θα νομιμοποιεί τις «θερμές γωνιές». Οσο, μάλιστα, γι' αυτό, αξίζει να σημειώσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με έγγραφό της διαμηνύει στην ελληνική κυβέρνηση να μη διανοηθεί να θίξει τα ιερά και τα όσια των πολυεθνικών που διακινούν προψημένο ψωμί απαγορεύοντας τη διαδικασία του «bake off» (το ξαναζέσταμα δηλαδή του προψημένου που γίνεται στις «θερμές γωνιές») και κατά συνέπεια εμποδίζοντας τις εισαγωγές αυτών των προϊόντων. Επομένως, είναι σαφές πού προσανατολίζεται η κυβέρνηση όσον αφορά σ' αυτό το θέμα, εάν δεν αντισταθούν οι αρτοποιοί με όλες τους τις δυνάμεις.

Η ουσία και η ρίζα του κακού είναι αυτή η ίδια η «απελευθέρωση» της αγοράς, η παράδοσή της δηλαδή στο μεγάλο κεφάλαιο, με τεράστιες συνέπειες και για τους αρτοποιούς και για τους εργαζόμενους καταναλωτές. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που πρώτα και κύρια οφείλουν να την αντιληφθούν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, οι αρτοποιοί που μακριά από ψευδαισθήσεις πρέπει να δουν την αλήθεια κατάματα και να πουν τα πράγματα με τ' όνομά τους, χωρίς μισόλογα. Προϋπόθεση γι' αυτό είναι η συσπείρωση του κλάδου σε αγωνιστική κατεύθυνση, με καθαρά αντιμονοπωλιακό προσανατολισμό, που θα λέει «τα σύκα - σύκα και τη σκάφη - σκάφη». Γιατί, μόνο με αγώνες ξεκάθαρους, που θα έχουν στο στόχαστρο τη φιλομονοπωλιακή πολιτική που βαφτίζεται «απελευθέρωση», μπορούν και οι αρτοποιοί, όπως και όλοι οι κλάδοι των μικρών επιχειρήσεων, να κρατήσουν τις δουλιές τους και να μη γίνουν οι επιχειρήσεις τους... προσάναμμα στο βωμό των κερδών των ντόπιων και ξένων «Κατσέληδων».

Το πρόβλημα της μη προσέλευσης ξένου κεφαλαίου στην Ελλάδα, παρά τη σταθερή αντιλαϊκή - φιλομονοπωλιακή πλεύση της κυβερνητικής πολιτικής, ήρθε στην επικαιρότητα πριν από δύο περίπου μήνες, μετά την απόφαση του υπουργού Οικονομίας, Ν. Χριστοδουλάκη, να «αποκεφαλίσει» τον πρόεδρο του Ελληνικού Κέντρου Παραγωγικότητας (ΕΛΚΕΠΑ) κ. Μπακούρη.

Ο τελευταίος, στενός φίλος του Κ. Σημίτη, με θητεία στη θέση προέδρου του «Αθήνα - 2004» (στην προ Δασκαλάκη εποχή), ένθερμος οπαδός της οικονομίας της αγοράς, υπέπεσε στο ατόπημα να δημοσιοποιήσει μελέτη για το πρόβλημα της μη προσέλευσης των ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα, χωρίς να έχει συνεννοηθεί με τον πολιτικό του προϊστάμενο, τον κ. Χριστοδουλάκη. Ο οποίος με συνοπτικές διαδικασίες «του πήρε το κεφάλι». Ο υπουργός μάλιστα δεν περιορίστηκε σ' αυτό, αλλά, χωρίς να τον κατονομάσει, «φωτογράφισε» τον κ. Μπακούρη, καταλογίζοντάς του πολυτελή ταξίδια στο εξωτερικό, χρησιμοποίηση πανάκριβων αυτοκινήτων και προκλητικές σπατάλες... Φυσικά με έξοδα του ΕΛΚΕΠΑ. Οσο καιρό συνεργάζονταν, ο κ. Χριστοδουλάκης δεν είχε κανένα πρόβλημα με τον... έκλυτο βίο του κ. Μπακούρη. Οταν ο τελευταίος... παραστράτισε, όχι μόνο τον απομάκρυνε αλλά και τον διαπόμπευσε σε δημόσια θέα, αναδεικνύοντας τις... υψηλές ηθικές αξίες από τις οποίες εμφορούνται οι ταγοί της εξουσίας.

Αυτά όμως είναι οι λεπτομέρειες της υπόθεσης. Στο «διά ταύτα», το πραγματικό πρόβλημα, για την κυβέρνηση και όχι μόνο, είναι η σχέση του ελληνικού καπιταλισμού με τις ξένες άμεσες (παραγωγικές) επενδύσεις, που δεν αναπτύσσονται. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της κυβέρνησης Σημίτη να πείσει τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς... εταίρους για τη συνεπή εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων επιλογών, οι τελευταίοι αρνούνται να επιλέξουν την Ελλάδα, σαν χώρα τοποθέτησης παραγωγικών επενδύσεων. Παρά τα προκλητικά φορολογικά κίνητρα, τις υψηλές επιχορηγήσεις που προσφέρει ο αναπτυξιακός νόμος, και αλλά... άγνωστα κίνητρα για μεγάλες επενδύσεις άνω των 25 δισ. δραχμών, τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά. Στο πρόβλημα βέβαια αυτό, η μελέτη του ΕΛΚΕΠΑ δε δίνει ουσιαστικά απάντηση, αφού περιορίζει το όλο πρόβλημα στη γραφειοκρατία και πολυνομία της δημόσιας διοίκησης, την αλληλοσυγκάλυψη αρμοδιοτήτων, τη βραδύτητα των αρμόδιων υπηρεσιών κλπ. Καταλήγει έτσι στο συμπέρασμα ότι η κατάσταση αυτή απογοητεύει τους επενδυτές και τους αποθαρρύνει από την επενδυτική τους ορμή. Πολύ κοινότοπες δηλαδή διαπιστώσεις, οι οποίες εμφανίζονται μάλιστα με τη μορφή... μελέτης. Αντίθετα, το ξένο κεφάλαιο, με την ανοχή, τουλάχιστον, της κυβέρνησης, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στη στήσιμο της κερδοσκοπικής φούσκας του ελληνικού Χρηματιστηρίου το καλοκαίρι του 1999, αποκόμισε μυθώδη ποσά και απήλθε σαν κύριος...

Αναλύοντας, στο ομώνυμο βιβλίο τον «Ιμπεριαλισμό» στις αρχές του 20ού αιώνα - το 1916 - ο Λένιν επισήμανε ότι ένα από τα πέντε (5) κριτήρια προσδιορισμού της νέας εποχής στις οικονομικές σχέσεις μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών και των τρίτων, μισοανεξάρτητων ή αποικιακών χωρών του πλανήτη, ήταν η εξαγωγή κεφαλαίου από τις πρώτες στις δεύτερες. Εξαγωγή κεφαλαίου, η οποία ήρθε να υπερκεράσει τις εξαγωγές εμπορευμάτων, το χαρακτηριστικό δηλαδή γνώρισμα των διακρατικών οικονομικών σχέσεων στην προ-ιμπεριαλιστική εποχή του κεφαλαίου. Η επιταχυνόμενη κεφαλαιοκρατική συσσώρευση στις ιμπεριαλιστικές χώρες, η οποία δεν μπορούσε να τοποθετηθεί παραγωγικά στο σύνολό της στο εσωτερικό των χωρών αυτών, τις οδηγούσε στην αναζήτηση τοποθετήσεων στις αποικίες και τις ανεξάρτητες χώρες του πλανήτη. Αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικά ότι η μεγάλη εξάπλωση των σιδηροδρόμων μεταξύ του 1880 και 1910 στην Ασία, τη Λατινική Αμερική, αλλά και στις ίδιες τις ΗΠΑ, στηρίχτηκε κυρίως σε βρετανικά και γαλλικά κεφάλαια. Κεφάλαια τοποθετημένα στις πολλά υποσχόμενες εταιρίες σιδηροδρόμων, τα οποία επανεισέρρεαν με τη μορφή μερισμάτων και τοκοχρεολυσίων στο Λονδίνο και το Παρίσι, με πολύ υψηλές αποδόσεις. Το ενδιαφέρον βέβαια στην ανάλυση του «Ιμπεριαλισμού» από τον Λένιν, ενδιαφέρον που αυξάνει πολύ στη σημερινή εποχή, είναι ότι στη νέα εποχή του μονοπωλιακού καπιταλισμού, της οικονομικής βάσης του ιμπεριαλισμού, παρατηρείται το φαινόμενο της ανισόμετρης ανάπτυξης, τόσο στη σφαίρα της οικονομίας, όσο και στη σφαίρα της κοινωνίας. Το σημειώνουμε αυτό, γιατί ο λενινιστικός νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης, είναι δραματικά επίκαιρος και σήμερα και ενδιαφέρει και την Ελλάδα...

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε μια αλλαγή στις επενδυτικές επιλογές του κεφαλαίου που έχει την έδρα του στις ιμπεριαλιστικές χώρες του πλανήτη. Οι αναπτυσσόμενες καπιταλιστικές χώρες, όπως η Ελλάδα, παρουσιάζουν πλέον μειωμένο ή και καθόλου ενδιαφέρον, σαν περιοχές υποδοχής και τοποθέτησης του πλεονάζοντος κεφαλαίου των ιμπεριαλιστικών χωρών. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι οι τοποθετήσεις αυτές στο παρελθόν έγιναν με τους πλέον ευνοϊκούς για το ξένο κεφαλαίο όρους. Ορους κυριολεκτικά ληστρικούς και αποικιοκρατικούς, οι οποίοι οδήγησαν στην καταλήστευση του πλούτου των αναπτυσσόμενων χωρών. Τέτοιου είδους επενδύσεις στην Ελλάδα είναι φυσικά αυτή της «Πεσινέ» και του Πετροχημικού Θεσσαλονίκης από τον Ελληνοαμερικάνο Τομ Πάπας.

Η σελίδα αυτή φαίνεται ότι σήμερα κλείνει, καθώς έχουν αλλάξει οι προσανατολισμοί του διεθνούς κεφαλαίου. Η τάση τις δύο τελευταίες δεκαετίες είναι οι επενδύσεις κεφαλαίου να κινούνται στα στενά όρια μεταξύ των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών του πλανήτη. Ετσι κεφαλαία από τη Βόρεια Αμερική φεύγουν για να τοποθετηθούν παραγωγικά στη Δυτική Ευρώπη, αυτά της Δυτικής Ευρώπης στη Βόρεια Αμερική κλπ. Μάλιστα κατά τη δεκαετία του '90 η εξαγωγή κεφαλαίου παρουσιάζει εντυπωσιακή αύξηση. Από 200 δισ. δολάρια το 1993 και ακολουθώντας τα επόμενα χρόνια μια συνεχή ανοδική πορεία, το 2000 το σχετικό ποσό φτάνει τα 1.350 δισ. δολάρια. Η μερίδα του λέοντος, περί τα 1.000 δισ. δολάρια, κατευθύνθηκε στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες, ακολουθούν οι αναπτυσσόμενες, στις οποίες εισρέει παραγωγικό κεφαλαίο κατά τι υψηλότερο των 200 δισ. δολαρίων, ενώ ο σχετικός δείκτης τοποθέτησης παραγωγικού κεφαλαίου στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη την περίοδο 1993 -2000, κινείται ελαφρά πάνω από το σημείο μηδέν...

Ποιες είναι οι πηγές σχηματισμού του κεφαλαίου που οι ιμπεριαλιστικές χώρες εξάγουν, είτε γιατί η εσωτερική αγορά έχει κορεστεί, είτε γιατί στο εξωτερικό παρουσιάζονται καλύτερες επενδυτικές ευκαιρίες. Κατά πρώτο είναι η υψηλή εσωτερική συσσώρευση κεφαλαίου στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές χώρες, η οποία τροφοδοτείται από την αυξημένη παραγωγικότητα της εργασίας. Κατά δεύτερο, πολύ μεγάλα κεφάλαια εισρέουν στο τραπεζικό σύστημα των ιμπεριαλιστικών χωρών, από την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους των αναπτυσσόμενων και τρίτων χωρών. Σαν τρίτη πηγή εισόδου καταγράφεται αυτή που συντελείται μέσω των χρηματιστηρίων και των αγορών ομολόγων, κάτι που ζήσαμε ιδιαίτερα έντονα κατά τη δεκαετία του '90. Τετάρτη πηγή αποτελούν οι περιουσίες - μυθώδεις μερικές φορές - των αστικών τάξεων των αναπτυσσόμενων χωρών, που, ειδικά σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, αναζητούν ασφαλή καταφύγια στη Δύση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Αργεντινής, όπου, σύμφωνα με τα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, το 2001 και ενώ ο αργεντίνικος λαός λιμοκτονούσε, τα περιουσιακά στοιχεία όσων είχαν προβεί σε τοποθετήσεις στο εξωτερικό αυξήθηκαν κατά 7,1%.

Παραστατικά η κίνηση του διεθνούς κεφαλαίου μοιάζει με πυραμίδα, όπου η βάση - οι αναπτυσσόμενες χώρες - τροφοδοτούν με κεφάλαια την κορυφή - τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Οι τελευταίες συγκεντρώνουν τεράστια κεφάλαια για να αναπτυχθούν, ενώ αντίθετα η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του πλανήτη, όλο και περισσότερο μοιάζει με άνυδρο και ερημωμένο τοπίο, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της αφρικανικής ηπείρου, η οποία «τιμωρείται» από οικονομικό απαρχάιντ.

Πώς χρησιμοποιούνται τώρα τα κολοσσιαία κεφαλαία που συγκεντρώνονται στη Νέα Υόρκη, τη Φρανκφούρτη, το Λονδίνο, το Παρίσι, το Αμστερνταμ και το Χονγκ Κονγκ, όπου βρίσκονται και τα ομώνυμα Χρηματιστήρια, η καρδιά του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου. Σημαντικό μέρος του κεφαλαίου κατευθύνθηκε στις δεκαετίες του '80 και '90 για εξαγορές ανταγωνιστικών επιχειρήσεων, τραπεζών, ασφαλιστικών εταιριών, τηλεπικοινωνιακών οργανισμών, φαρμακευτικών εταιριών κλπ, επιταχύνοντας έτσι τη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι μόνο κατά την εξαετία 1995 - 2000 καταγράφηκαν 506 διακρατικές συμφωνίες εξαγοράς επιχειρήσεων, με ελάχιστο τίμημα εξαγοράς 1 δισ. δολάρια και άνω... Ειδικότερα το 1995 σημειώθηκαν 35 τέτοιες εξαγορές, το 1996 45, το 1997 58, το 1998 89, το 1999 109 και το 2000 οι εξαγορές έφτασαν τις 175! Χώρια οι εξαγορές επιχειρήσεων εκατοντάδων δισ. δραχμών που πραγματοποιήθηκαν στο εσωτερικό των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Ιαπωνίας. Τα κεφάλαια αυτά χρησιμοποιήθηκαν ώστε οι κεφαλαιοκράτες να λύσουν - στο βαθμό βέβαια που λύθηκαν - τις εσωτερικές τους αντιθέσεις, μέσω της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου. Αντίθετα, η κατάσταση των εργαζόμενων χειροτέρευσε. Απλά αναφέρουμε ότι οι εξαγορές και συγχωνεύσεις επιχειρήσεων, είχαν σαν αποτέλεσμα να χάσουν τις δουλιές τους εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στο δυτικό κόσμο.

Αν στην εποχή του Λένιν ο νόμος της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξης ίσχυε μια φορά, σήμερα ο νόμος αυτός ισχύει δέκα και εκατό ίσως φορές περισσότερο και είναι απαραίτητος για να εξηγηθούν τα σύγχρονα φαινόμενα των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Ενδιαφέρει και την Ελλάδα, η οικονομία της οποίας παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με αυτή της Αργεντινής... Τα αποτελέσματα της δημιουργίας του κοινού νομίσματος (ευρώ), όπου εξισώνονται νομισματικά η ισχυρή γερμανική οικονομία - με την υψηλή παραγωγικότητα εργασίας - με την ασθενή ελληνική, θα φανούν στο προσεχές μέλλον. Προς στιγμή τα ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών καλύπτονται με τις εισροές κοινοτικών πόρων. Μετά όμως, τι μέλλει γενέσθαι;