ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Τετάρτη 18 Ιούλη 2018
Σελ. /24
Η εκπαιδευτική παρέμβαση του ΚΚΕ την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης

Μάθημα σε χωριό της ελεύθερης Ελλάδας
Μάθημα σε χωριό της ελεύθερης Ελλάδας
Γιορτάζοντας και τιμώντας τα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ, συνεχίζουμε σήμερα τις δημοσιεύσεις για τη συμβολή του ΚΚΕ στα θέματα της Παιδείας στην 100χρονη διαδρομή του και, στο πλαίσιο αυτό, το σημερινό άρθρο επικεντρώνει στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης.

Η κρίσιμη περίοδος 1940-1945 βρίσκει το ΚΚΕ με μια επεξεργασμένη αντίληψη για την Παιδεία, μέσα από μια βασανιστική πορεία διαμόρφωσης θέσεων κατά τον μεσοπόλεμο, υπό την επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης αλλά και την καθημερινή παρέμβαση για τα λαϊκά προβλήματα. Σημαντικές παρακαταθήκες και οι δυο, που δοκιμάστηκαν στην πράξη εκείνη την περίοδο κατά τις εκπαιδευτικές δράσεις της ΠΕΕΑ.

Ποια ήταν η κατάσταση πριν τον πόλεμο

Η Ρ. Ιμβριώτη, αναλύοντας τα στατιστικά στοιχεία της χρονιάς 1937-1938, διαπίστωνε ότι μόνο 1 στα 100 παιδιά που εγγράφονταν στο Δημοτικό έφτανε στο Πανεπιστήμιο. Απ' αυτά, μόλις το 2% ήταν παιδιά εργατών και το 19% αγροτόπαιδα... (Ρ. Ιμβριώτη, «Παιδεία και Κοινωνία», «Σύγχρονη Εποχή», 1978, σελ. 60).

Επίσης, στο άρθρο της ίδιας με τίτλο «Για μια πραγματική λαϊκή παιδεία» (περιοδικό «Νέα γενιά», τχ. 48, 20/4/45), αναλύοντας τους στατιστικούς πίνακες της ίδιας περιόδου (1937-1938), διαπίστωνε την «εγκατάλειψη» του σχολείου από τον λαό, με τα ποσοστά της μαθητικής διαρροής από την Α' τάξη μέχρι την Δ' Δημοτικού να φτάνουν το 58% και στη συνέχεια μέχρι την Στ' τάξη η διαρροή να είναι 33%, χωρίς τον υπολογισμό του 15% των παιδιών που δεν γράφονταν καθόλου στο σχολείο! Η οικονομική ένδεια των λαϊκών στρωμάτων, οι ανύπαρκτες σχολικές υποδομές (3.700 χωριά χωρίς σχολεία και από τα 8.351 Δημοτικά τα 5.100 να είναι μονοτάξια, με αναλογία 70-120 μαθητές ανά δάσκαλο), σε συνδυασμό και με τον χαρακτήρα του σχολείου, αποξένωναν ακόμη περισσότερο τον λαό από ένα σχολείο όπου ο νέος άνθρωπος «μπαίνει εκφραστικότατα εύγλωττος και φεύγει τέλεια άγλωσσος».

Στη φωτιά της μάχης

Ενα από τα Παιδαγωγικά Φροντιστήρια
Ενα από τα Παιδαγωγικά Φροντιστήρια
Σχεδόν από τους πρώτους μήνες της ιταλογερμανικής κατοχής, από το καλοκαίρι του '41, σε χώρους που είχαν να κάνουν με την Εκπαίδευση, δημιουργούνται οι πρώτοι πυρήνες αντίστασης κατά των κατακτητών, στους οποίους πρωτοστατούν οι κομμουνιστές και μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας (ΟΚΝΕ). Βασικοί άξονες της συσπείρωσης στο χώρο της μαθητιώσας νεολαίας, των φοιτητών και των εκπαιδευτικών αποτελούν τα αιτήματα για τη λειτουργία των σχολείων, τον διορισμό των εκπαιδευτικών και την επίλυση του βασανιστικού προβλήματος της πείνας.

Το φθινόπωρο του '41, από τα σπλάχνα του ΕΑΜ ξεπηδάει η οργάνωση του ΕΑΜ Νέων, που οργανώνει τα πρώτα συλλαλητήρια διαμαρτυρίας για την περικοπή της μερίδας του συσσιτίου, τα οποία σταδιακά θα πάρουν χαρακτηριστικά οργανωμένης αντίστασης. Η μετεξέλιξη της «Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας» ήταν η ΕΠΟΝ, στις γραμμές της οποίας συσπειρώθηκαν περίπου 640.000 μέλη. Το 1943, με την Απόφαση 1609 του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, μορφοποιήθηκαν ομάδες και τμήματα διμοιριών της ΕΠΟΝ στα Τάγματα και τις Μεραρχίες του ΕΛΑΣ, με μέτωπο δράσης στον πολεμικό - διαφωτιστικό - εκπολιτιστικό τομέα. Πάνω από 200 τέτοιες «υποδειγματικές ανταρτοΕΠΟΝίτικες» ομάδες είχαν στις γραμμές τους 32.000 ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες («Σύντομη Ιστορία του ΚΚΕ», ΚΕ του ΚΚΕ, 1988, σελ. 182-183).


Αντίστοιχη μαζικότητα είχε και η συσπείρωση των εκπαιδευτικών, που ως κλάδος του Δημοσίου ήταν από τους πιο πρωτοπόρους. Στο διάστημα 1942-1944 οργανώθηκαν 7 απεργιακές κινητοποιήσεις με αιτήματα την παροχή συσσιτίων, τη λειτουργία των σχολείων και την αύξηση των μισθών. Η δραστηριοποίηση χιλιάδων μελών και ανώτερων και μεσαίων στελεχών του ΚΚΕ, όπως οι Δ. Γληνός, Ν. Πλουμπίδης, Γ. Ζεύγος - μέλη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, καθώς και πρωτοπόρων επιστημόνων και διανοητών όπως οι Κ. Βάρναλης, Π. Κόκκαλης, Γ. Γεωργαλάς, Ρ. Ιμβριώτη, Κ. Σωτηρίου, Μ. Παπαμαύρος, Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη και πολλών άλλων στις γραμμές των εκπαιδευτικών οργανώσεων, προσδίδουν βαρύτητα στον πολιτικό προσανατολισμό των διεκδικήσεων, ενώ ταυτόχρονα η πρόταση για τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της επιδιωκόμενης Παιδείας του λαού μπαίνει στην πιο ώριμη φάση της, αυτή της μετωπικής σύγκρουσης με την υπάρχουσα εκπαιδευτική πολιτική των κυβερνήσεων συνεργασίας με τον κατακτητή και ταυτόχρονα του σχεδιασμού της αναγκαίας μεταρρύθμισης για τη «λαϊκή παιδεία». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Εκπαίδευση υπολειτουργούσε, καθώς η γερμανόφιλη κυβέρνηση συνέχιζε να εκδίδει νόμους και διατάγματα κυρίως φρονηματιστικού χαρακτήρα. Στις ελάχιστες ώρες διδασκαλίας προστέθηκε η υποχρεωτική διδασκαλία της γερμανικής και ιταλικής γλώσσας. Στις υπό βουλγαρική κατοχή περιοχές της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν, οι εκπαιδευτικοί απολύθηκαν και στη θέση τους λειτούργησαν βουλγαρικά σχολεία. Επιβλήθηκαν δίδακτρα και στο Δημοτικό. Στα πανεπιστήμια η κατάσταση ήταν η ίδια. Η κυβέρνηση απέλυε καθηγητές, έκλεινε τμήματα, ακόμα και ολόκληρες σχολές.

Το εκπαιδευτικό έργο της ΠΕΕΑ

Φωτογραφία από το Αρχείο του ΚΚΕ: Αετόπουλα των «Υφαντών» Κομοτηνής, σε έρανο για τα φτωχά παιδιά στις 27/10/1944
Φωτογραφία από το Αρχείο του ΚΚΕ: Αετόπουλα των «Υφαντών» Κομοτηνής, σε έρανο για τα φτωχά παιδιά στις 27/10/1944
Στο εκπαιδευτικό έργο της ΠΕΕΑ ξεχωρίζουμε πρώτα απ' όλα την αποκατάσταση της λειτουργίας των σχολείων στις ελεύθερες περιοχές, ενώ έγινε μια πρώτη προσπάθεια πρακτικής εφαρμογής ορισμένων εκσυγχρονισμών και καινοτόμων στοιχείων εμπνευσμένων από την εκπαιδευτική και παιδαγωγική πείρα της ΕΣΣΔ. Αν και οι αρχές αυτές εξέφραζαν τις επεξεργασίες του «Εκπαιδευτικού ομίλου», που μετά τη διάσπασή του, το 1927, έκανε έστω λόγο για σοσιαλισμό, στις επεξεργασίες της ΠΕΕΑ κυριαρχούσε το αστικοδημοκρατικό στοιχείο, με επίκληση στις εθνικοαπελευθερωτικές αρχές του αγώνα του 1821. Ταυτόχρονα, για το περιεχόμενο της σχολικής γνώσης - και με δεδομένη την καθυστέρηση στην έκδοση νέων βιβλίων - δινόταν η αυστηρή οδηγία να είναι απαλλαγμένη από τις επιδράσεις της 4ης Αυγούστου. Τα μέτρα της ΠΕΕΑ είχαν απήχηση και αγκαλιάστηκαν από το λαό, γιατί ακόμα και σε συνθήκες πολέμου και κατοχής, είχαν ασύγκριτα φιλολαϊκότερο χαρακτήρα σε σύγκριση με την προπολεμική άθλια κατάσταση. Το κύριο είναι ότι στάθηκε δυνατό, μέσα από την καθοριστική καθοδηγητική παρέμβαση του ΚΚΕ, ο λαός, κυριολεκτικά με το όπλο στο χέρι, να γίνει πρωταγωνιστής των εξελίξεων και να περιφρουρήσει την ανάγκη για ριζοσπαστικό προσανατολισμό των αλλαγών και στην Εκπαίδευση.

Με την ίδρυση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), στις 10 Μάρτη 1944 στη Βίνιανη της Ευρυτανίας και τον ευρύτερο ανασχηματισμό της, στις 18 Απρίλη 1944, συστηματοποιούνται και υλοποιούνται σε περιορισμένο τοπικό επίπεδο για πρώτη φορά στην Ελλάδα εκπαιδευτικές αρχές του ΚΚΕ για τη «Λαϊκή Παιδεία», όπως αυτές εξειδικεύτηκαν το Γενάρη - Απρίλη 1943 με την Προγραμματική Διακήρυξη του ΚΚΕ «Λαοκρατία και Σοσιαλισμός».

Τα εδάφια «λ» και «ν» του Προγράμματος αναφέρονταν στην προστασία της νέας γενιάς και στους σκοπούς και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης στη Λαϊκή Δημοκρατία. Η παιδική εργασία μέχρι τα 14 χρόνια απαγορευόταν, ενώ για τις ηλικίες 15-20 ετών προβλεπόταν εργασία το πολύ 6 ωρών με κανονικό μεροκάματο και όλα τα δικαιώματα των εργαζομένων, καθώς και ειδικές εκπαιδευτικές άδειες και διευκολύνσεις για την παρακολούθηση του σχολείου. Την αποκλειστική ευθύνη για τη σωματική και «πλέρια» πνευματική ανάπτυξη των νέων θα είχε το κράτος. Επίσημη γλώσσα γινόταν η γλώσσα του λαού, η δημοτική, σε «όλους τους κλάδους της εθνικής δραστηριότητας». Το λαϊκό εκπαιδευτικό σύστημα από το Δημοτικό μέχρι το Πανεπιστήμιο θα ήταν δωρεάν, με «κατεύθυνση την ανάπτυξη των παραγωγικών αποδόσεων του τόπου και του γενικού πολιτισμού του λαού», ώστε «κάθε επιστήμονας, τεχνικός, ειδικός να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο λαό με αντάξια υλική και ηθική αμοιβή των κόπων του». Προβλέπονταν «έμπρακτη υποχρεωτική εκπαίδευση δωρεάν» καθώς και δωρεάν συσσίτια και βιβλία. Θα έπρεπε να παρθούν μέτρα για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, την προστασία της επιστημονικής πνευματικής ιδιοκτησίας, την περιφρούρηση των «αγνών» παραδόσεων του ελληνισμού, για να γίνουν πραγματικό κτήμα του λαού «τα έργα των αρχαίων κλασσικών και των προδρόμων της σημερινής αναγέννησης, τα έργα της λογοτεχνίας, καλλιτεχνίας και λαϊκής τέχνης» (Το ΚΚΕ «Επίσημα κείμενα», τ.5, σελ. 142-143).

Οι επεξεργασίες του Προγράμματος στις νέες συνθήκες έφερναν τη σφραγίδα του Δ. Γληνού, ο οποίος πέθανε το 1943. Ετσι, τη μελέτη του «Σχεδίου για μια Λαϊκή Παιδεία» ανέλαβαν δυο εκπαιδευτικά συνεργεία - επιτροπές του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ. Στηριζόμενος στα κείμενα αυτά και τον βασικό άξονα της Διακήρυξης «Ενας λαός - μια Παιδεία», ο Γραμματέας (υπουργός) της Παιδείας της ΠΕΕΑ, Πέτρος Κόκκαλης, εισηγήθηκε στο Εθνικό Συμβούλιο, που πραγματοποιήθηκε στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας, στις 14-27 Μάη 1944, την αναγκαιότητα εκπαιδευτικής αναδιοργάνωσης.

Στην εισήγηση γινόταν οξεία κριτική στον μέχρι τότε αντιδραστικό και βαθιά ταξικό χαρακτήρα ενός αντιλαϊκού, αντικοινωνικού και αντιεπιστημονικού εκπαιδευτικού συστήματος, της ποσοτικής και όχι ποιοτικής μόρφωσης, της καλλιέργειας του ατομισμού και των ιδανικών του εκμεταλλευτικού συστήματος, του ψευτοκλασικισμού, της διαπαιδαγώγησης στον ραγιαδισμό, της αποδοχής της καταναγκαστικής αδιαμαρτύρητης αγγαρείας, του εξουθενωτικού, αντιπαιδαγωγικού ασκητισμού, της δουλικής πειθαρχίας και του φασισμού. Τα νέα ιδανικά του σχολείου «σπλάχνου από τα σπλάχνα του λαού» θα διαπνέονταν από τα ιδανικά «της λευτεριάς, της λαοκρατίας, της ειρήνης». Στην εισήγηση τονίστηκαν τα μέτρα που πήρε η ΠΕΕΑ με την τοποθέτηση προσωρινών επιθεωρητών για την επίλυση των προβλημάτων λειτουργίας των σχολείων και έγινε ειδική αναφορά στη συμβολή της ΕΠΟΝ.

Βασική αρχή: Ενας λαός - μια Παιδεία

Στη συνέχεια, για την ανάπτυξη των επιμέρους θέσεων και για τη λήψη έκτακτων μέτρων, προκειμένου να ανοίξουν όλα τα σχολεία και να λειτουργήσουν ως εκπαιδευτικές κοιτίδες Λαϊκής Διαφώτισης, καταπολέμησης του αναλφαβητισμού και εκδηλώσεων πολιτισμού, μίλησε ο Κώστας Σωτηρίου, μαθητής και συνεργάτης του Γληνού.

Το εισαγωγικό κείμενο του Α' κεφαλαίου «Η θέση της Παιδείας» αντανακλούσε τη φιλοσοφία για την κατεύθυνση και τον αναπροσανατολισμό των στόχων μιας φιλολαϊκά προσανατολισμένης μεταρρύθμισης:

«Η παιδεία μέσα στην κοινωνική οργάνωση είναι η σπουδαιότερη κοινωνική λειτουργία ταγμένη στην υπηρεσία του Λαϊκού Συνόλου. Δεν μένει έξω από τη γύρω της ζωή, αλλά απεναντίας είναι συνδεμένη στενά μ' αυτήν και αποτελεί το θεμελιακό στοιχείο του κοινωνικού εποικοδομήματος. Δεν περιορίζεται μόνο στην παιδική περίοδο της ζωής των ατόμων και δεν είναι προνόμιο μόνο μερικών, αλλά απεναντίας η παιδεία αγκαλιάζει ολόκληρο τον εργαζόμενο Ελληνικό Λαό και γίνεται η φωτεινή καθοδηγήτρια της καθημερινής του ζωής. Ως τέτοια η παιδεία έχει ως βασική της αρχή - ένας λαός μια παιδεία. Ολοι έχουν ίσα, μα πραγματικά δικαιώματα στη μόρφωση, από την κατώτατη ως την ανώτατη βαθμίδα, χωρίς κανένα περιορισμό από οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους με μόνο κριτήριο την ικανότητα και ανάλογα με τη φυσική κλίση του καθενός».

Στο κεφάλαιο Δ' για τις αναγκαίες προϋποθέσεις της Παιδείας οριζόταν πως το «μοναδικό γλωσσικό όργανο στην παιδεία όλων των βαθμίδων είναι η Δημοτική γλώσσα του Ελληνικού Λαού, η κοινή Δημοτική γλώσσα». Η Εκπαίδευση θα ήταν Δωρεάν και Ενιαία, ενώ ως προς τη δομή της θα διαιρούνταν σε τέσσερις περιόδους:

α) Υποχρεωτική προσχολική μέχρι 6 ετών, παιδικοί σταθμοί - νηπιαγωγεία, παιδικές εξοχές, συμβουλευτικοί σταθμοί.

β) Υποχρεωτική στοιχειώδης από 7 μέχρι 14 ετών.

γ) Τετράχρονος κύκλος για τις ηλικίες 15-18 χρόνων (Γυμνάσια και δυνατότητες για ταυτόχρονη κλασική και επαγγελματική μόρφωση - αγροτική, βιομηχανική - βιοτεχνική κ.τ.λ.). Παράλληλα, προβλεπόταν αποκλειστικά κρατική μέριμνα για ειδικά σχολεία ανωμάλων, καθυστερημένων κ.τ.λ.

δ) Για τις ηλικίες 19-22 χρόνων - Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία, Ανώτατες Σχολές, όπως Ανώτατες Παιδαγωγικές, τεχνικές, γεωργικές, στρατιωτικές κ.τ.λ.

Η καθαρεύουσα θα είχε θέση μόνο ιστορική. Ετσι, προβλεπόταν για τις δυο ανώτερες τάξεις του Γυμνασίου να περιέχονται λογοτεχνικά κείμενα (Καλλιγά, Βικέλα, Παπαδιαμάντη, Παπαρηγόπουλου, Κάλβου) καθώς και δείγματα όλων των εποχών και ιδιωμάτων με κατάλληλα σχόλια. Επίσης, προβλεπόταν τονική απλοποίηση με παραδοχή του μονοτονικού συστήματος. Κατάργηση πνευμάτων, διπλών γραμμάτων και της ιστορικής ορθογραφίας.

Οι στόχοι της μεταρρυθμιστικής αυτής προσπάθειας κινούνταν αναγκαστικά στο πλαίσιο της στρατηγικής του ΚΚΕ, όπου το ζήτημα της εργατικής εξουσίας δεν έμπαινε επιτακτικά κι έτσι η αναγκαιότητα των προτεινόμενων λύσεων δεν ξέφευγε από τη λογική μιας μεταβατικής προσαρμογής. Η πραγματικότητα αυτή έγινε πιο εμφανής αμέσως μετά την Απελευθέρωση. Ο ίδιος ο Κ. Σωτηρίου, σε άρθρο του με τίτλο «Το εκπαιδευτικό μας πρόβλημα» («Νέα γενιά», τχ.39, 20 Νοέμβρη 1944), σημείωνε:

«Ο λαός όμως και τα νιάτα έχουν πια νιώσει, πως η ριζική αναγέννηση της παιδείας μας θα πραγματοποιηθεί, μόνον άμα ο ίδιος ο λαός γίνει νοικοκύρης στον τόπο του και εγκαθιδρυθεί η Λαϊκή Δημοκρατία. Στη μεταβατική περίοδο που περνάμε σήμερα, προβάλλουν τα ακόλουθα άμεσα ζητήματα (...) 1. Να ανοίξουν αμέσως και να λειτουργήσουν όλα τα σχολεία (...) 2. Να ξεκαθαριστεί το πρόγραμμα της ύλης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης από κάθε φασιστικό στοιχείο. 3) Να απαγορευτούν όλα τα διδαχτικά βιβλία της επαίσχυντης φασιστικής διχτατορίας της 4ης Αυγούστου (...) Ας εισαχθούν προσωρινά (...) όσα είχαν εγκριθεί πριν το 1936. 4) Να οργανωθούν και να λειτουργήσουν (...) μαθητικά συσσίτια, (...) περίθαλψη, (..) ορφανοτροφεία, (...) ειδικά φροντιστήρια για τους μαθητές των Γυμνασίων κ.τ.λ. (...) 5). Να εκκαθαριστεί ο εκπαιδευτικός κλάδος από τα σάπια στοιχεία του. Να διωχθούν (...) όσοι πρόδωσαν την αποστολή τους» κ.τ.λ.

Η επίλυση του προβλήματος της σχολικής στέγης ανατέθηκε στα όργανα της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, στις Σχολικές Επιτροπές και τα Επαρχιακά Συμβούλια. Να σημειωθεί πως οι κατακτητές είχαν επιτάξει 8.345 σχολικά κτίρια, από τα οποία τα περισσότερα έπαθαν ζημιές ή καταστράφηκαν από τους βομβαρδισμούς και τις πυρκαγιές. Αθικτα έμειναν 719. (Φ. Βώρος, «Από την ιστορία της Νεοελληνικής εκπαίδευσης: Ενα κεφάλαιο μεγαλείου και οδύνης», 2002, url: www.voros.gr).

Παιδαγωγικά Φροντιστήρια

Τα ίδια όργανα θα έπρεπε να μεριμνήσουν για τη στελέχωση των σχολείων, ενώ τα έξοδα διαβίωσης των δασκάλων θα καλύπτονταν κατά ένα μέρος και από την Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ). Οι ελλείψεις όμως σε διδακτικό προσωπικό ήταν πολύ μεγάλες. Ετσι, στις 8 Ιούνη αποφασίστηκε η ταχύρρυθμη λειτουργία δυο Παιδαγωγικών Φροντιστηρίων για την εκπαίδευση δασκάλων.

Το ένα στην Τύρνα Θεσσαλίας, με δυναμικότητα 85 σπουδαστών και διευθύντρια την Ρόζα Ιμβριώτη και το άλλο στο Καρπενήσι, με 50 σπουδαστές και διευθυντές τον Μιχάλη Παπαμαύρο και τον Κώστα Σωτηρίου (Απόφαση της ΠΕΕΑ «Ιδρυση Παιδαγωγικών Φροντιστηρίων», Κείμενα Εθνικής Αντίστασης, ό.π, τ.2, σελ. 173). Η περίοδος λειτουργίας ήταν από 5 Ιούλη έως τις 10 Σεπτέμβρη 1944 και αφορούσε τη φοίτηση δασκάλων «1ου βαθμού», απόφοιτους Γυμνασίου. Η δυναμικότητα των σπουδαστών ξεπέρασε τον προγραμματισμένο αριθμό. Στο Φροντιστήριο Τύρνας φοίτησαν τελικά 107 σπουδαστές, ενώ στου Καρπενησίου 80. Στο πνεύμα της ίδιας Απόφασης, στα Γρεβενά λειτούργησε τρίμηνο Φροντιστήριο υπό τη διεύθυνση του Κώστα Καραπατάκη και την εποπτεία του «Εκπαιδευτικού Γραφείου της Γεν. Δ/νσης Μακεδονίας», στο οποίο φοίτησαν 30 σπουδαστές. Το ίδιο Γραφείο μερίμνησε για την ίδρυση και λειτουργία Παιδικού Σταθμού και περιέθαλψε 130 ορφανά του πολέμου (Γ. Ζωίδης, «Τα αντιστασιακά», «Σύγχρονη Εποχή», 1985, σελ. 94).

Επίσης, Παιδαγωγικά Φροντιστήρια λειτούργησαν στο χωριό Μέση Μηλιά Πιερίας (τον Ιούνη και Αύγουστο '44, υπό τη διεύθυνση του Κ. Λουκόπουλου), στο Ερημόκαστρο Θηβών (τον Ιούνη - Ιούλη '44, υπό τη διεύθυνση του Ν. Αυγουλά), στο Ξηροχώρι Ιστιαίας και στα Λαγκάδια Αρκαδίας (Χρ. Γκόντζος - Κ. Αναστασάκος, «Οι εκπαιδευτικοί στην Εθνική Αντίσταση», «Δίπτυχο», 1985, σελ. 384).

Στη «Διδασκαλική Συνδιάσκεψη», που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιούλη στο χωριό Λάσπες Ευρυτανίας και που αποτέλεσε στην ουσία το πρώτο οργανωτικό συνέδριο του ενιαίου εκπαιδευτικού κλάδου, μετά τη διάλυση των οργανώσεων από τη μεταξική δικτατορία, πήραν μέρος 100 αντιπρόσωποι από 20 Συλλόγους Εκπαιδευτικών. Συνδιασκέψεις εκπαιδευτικών πραγματοποιήθηκαν επίσης σε Καρδίτσα, Τρίκαλα, Βέροια, Θεσσαλονίκη, Κοζάνη, Ηπειρο, Πελοπόννησο (Γ. Κατσαντώνης, «Οι δάσκαλοι στους αγώνες για ψωμί, παιδεία, ελευθερία», «Σύγχρονη Εποχή», 1981, σελ. 131).

Στο συνέδριο έγιναν οι αναγκαίες επεξεργασίες για την υλοποίηση της απόφασης των Κορυσχάδων για το άνοιγμα των σχολείων. Το περιεχόμενο της Παιδείας και το αναλυτικό πρόγραμμα θα έπρεπε να προσαρμοστούν «στις απαιτήσεις του εθνικοαπελευθερωτικού και λαολυτρωτικού αγώνα». Για το σκοπό αυτόν, ανατέθηκε η συγγραφή νέων αναγνωστικών. Η Ρ. Ιμβριώτη επιμελήθηκε το αναγνωστικό «Τα αετόπουλα» για τη Γ' και Δ' τάξη, ενώ οι Μ. Παπαμαύρος και Κ. Σωτηρίου το «Ελεύθερη Ελλάδα» για τις Ε' και Στ' τάξεις.

Το εδάφιο 2 της απόφασης αρ. 3 προέβλεπε τη σύνταξη οδηγιών για την αντικατάσταση της ύλης, βάσει νέου αναλυτικού προγράμματος, μερική επιλογή κειμένων από «παληότερα υποφερτά αναγνωστικά», έκδοση δεκαπενθήμερου περιοδικού για τα παιδιά, έκδοση νέων αναγνωστικών. Το εδάφιο 3 προέβλεπε την απομάκρυνση από τα διδακτικά καθήκοντα όσων εκπαιδευτικών «παίρνουν αντιδραστική θέση στο σημερινό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μέσα και έξω από το σχολείο», ενώ η απόφαση αρ. 2 μιλούσε για επαναφορά όλων των διωχθέντων και απολυμένων για την αντιστασιακή δράση εκπαιδευτικών («Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», ό.π.).

Στο Καρπενήσι έγινε επίσης, τον Οκτώβρη του '43, η Συνδιάσκεψη των Γεωτεχνικών Στερεάς Ελλάδας, όπου αποφασίστηκε η ίδρυση Σχολών για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας και την επαγγελματική εκπαίδευση των αγροτών. Λειτούργησαν τρεις Σχολές, της Μονής Αγάθωνος (Υπάτη), της Σπερχειάδας και στη Φτέρη (Φθιώτιδας).

Η μόρφωση και η πολιτιστική δραστηριοποίηση αποτέλεσαν στάση ζωής

Μέχρι τον Οκτώβρη του '44, στις ελεύθερες περιοχές της Ελλάδας στάθηκε δυνατό να λειτουργήσουν σχεδόν τα περισσότερα Δημοτικά σχολεία. Οι προσπάθειες της ΠΕΕΑ στηρίχθηκαν από τις οργανώσεις της ΕΠΟΝ, την Εθνική Αλληλεγγύη και τις οργανώσεις των γυναικών.

Στο επετειακό άρθρο του περιοδικού «Νέα Γενιά» για τα δυο χρόνια δράσης της (τχ. 45, Φλεβάρης '45, «Σύγχρονη Εποχή», 2007) και την εισηγητική έκθεση με τον απολογισμό δράσης της ΕΠΟΝ στη Γ' Ολομέλεια του ΚΣ της ΕΠΟΝ, στις 18/8/45 (τχ. 56, Σεπτέμβρης '45), αναφέρεται ότι στη Στερεά Ελλάδα λειτούργησε το 72% των Δημοτικών σχολείων και το 40% των Γυμνασίων. Το ίδιο και στη Θεσσαλία, ενώ στη Μακεδονία λειτούργησαν 620 σχολεία παρόλη την «τρομοκρατία των Γερμανοβουλγάρων». Στη Θεσσαλία η ΕΠΟΝ οργάνωσε πάνω από 110 συσσίτια σε 9.000 παιδιά, ενώ στο Πήλιο, στην Αγυιά, στη Ραψάνη και στην Ελασσόνα λειτούργησαν παιδικές κατασκηνώσεις δυναμικότητας 1.000 παιδιών. Στη Στερεά Ελλάδα οργανώθηκε περίθαλψη για 10.000 παιδιά σε παιδικούς σταθμούς.

Το μορφωτικό ιδανικό διαπέρασε και σφράγισε ολοκληρωτικά την περίοδο των αγώνων του λαού. Η πείρα της οργανωμένης ζωής και της συνεχούς μορφωτικής προσπάθειας αξιοποιήθηκε και κάτω από τραγικές συνθήκες, την περίοδο των διώξεων των αγωνιστών, στις φυλακές και τις εξορίες. Η μόρφωση και η πολιτιστική δραστηριοποίηση αποτέλεσαν στάση ζωής.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ