ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σάββατο 18 Απρίλη 1998
Σελ. /48
ΚΕΝΗ
Η μήτρα της δικτατορίας

Για να μπορέσουμε να εξηγήσουμε την επιβολή του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητήσουμε τις αιτίες που οδήγησαν σ' αυτό, στη δομή και στο περιεχόμενο του μετεμφυλιακού καθεστώτος. Κι ασφαλώς δε διατρέχουμε τον κίνδυνο να πέσουμε έξω στις εκτιμήσεις μας αν πούμε πως το καθεστώς εκείνο δεν ήταν μια συνηθισμένη αστική δημοκρατία. Ούτε, φυσικά έγινε τέτοια με την πάροδο του χρόνου, όταν, πλέον, η αστική τάξη μπόρεσε να εδραιωθεί στην εξουσία, καταφέροντας ισχυρότατα πλήγματα στο εργατικό - λαϊκό - ΕΑΜικό κίνημα και στο ΚΚΕ που δημιούργησε το έπος της εθνικής αντίστασης και που την αμφισβήτησε ανοιχτά, τόσο στα Δεκεμβριανά όσο και με τον αγώνα του ΔΣΕ.

Η πολιτική δημοκρατία μετά τον εμφύλιο ήταν, το λιγότερο, υποτυπώδης, αφού μια μεγάλη κατηγορία του πληθυσμού βρισκόταν υπό διωγμό. Ο αντικομμουνισμός οργίαζε. Το ΚΚΕ ήταν παράνομο. Ενα μεγάλο μέρος της ηγεσίας και της βάσης του βρισκόταν στην πολιτική προσφυγιά - εκτός Ελλάδας. Τα στελέχη, τα μέλη, οι οπαδοί του, που ζούσαν στη χώρα και ευρύτερα οι αριστεροί - προοδευτικοί πολίτες βίωναν καθημερινά τον τρόμο που προκαλούσε ο αντίπαλος με τις εκτελέσεις, τις φυλακίσεις τις εκτοπίσεις, το ανελέητο κυνηγητό των διωκτικών αρχών, το χαφιεδισμό και τη δράση του λεγόμενου παρακράτους. Οι οργανώσεις μάλιστα αυτού του σκιώδους μηχανισμού του κράτους - συντηρούμενες και ενισχυόμενες με κάθε μέσο απ' αυτό - όχι μόνο συνέδραμαν τα όργανα ασφαλείας στην αντιλαϊκή τους δράση αναλαμβάνοντας συχνά αστυνομικά καθήκοντα, όχι μόνο παρέμβαιναν με άνωθεν εντολή στην πολιτική ζωή (οργάνωση αντισυγκεντρώσεων, ενεργή συμμετοχή στο όργιο της βίας και νοθείας των εκλογών του '61 κ.ο.κ.), αλλά και προχωρούσαν σε οργάνωση δολοφονιών πολιτικών προσώπων, όπως έγινε π.χ. στην περίπτωση του συνεργαζόμενου βουλευτή της ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκη. Δίπλα στη δράση της Αστυνομίας, της Χωροφυλακής και του λεγόμενου παρακράτους θα πρέπει να σημειώσουμε και την αντίστοιχη δράση των ΤΕΑ, που στην πραγματικότητα, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον την ύπαιθρο, λειτουργούσαν ως εσωτερικός στρατός κατοχής.

Το εργατικό κίνημα ήταν αδύναμο και οι οργανώσεις του υπό τον κρατικό έλεγχο και τον έλεγχο των εργατοπατέρων, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει πως ήταν ανύπαρκτο. Απλά δε βρισκόταν σε κείνο το επίπεδο που απαιτούσαν οι συνθήκες, ώστε να είναι σε θέση να εμποδίσει μια επιχείρηση δικτατορίας.

Κυρίαρχη ιδεολογία - που ασφαλώς επιδρούσε στην υποταγή και τη διάσπαση της ενότητας δράσης των λαϊκών μαζών - ήταν η "εθνικόφρων" ιδεολογία, μια ιδεολογία που βασιζόταν στο χωρισμό των πολιτών σε εθνικόφρονες και προδότες, σε πατριώτες και μιάσματα - ξένους πράκτορες ή συνοδοιπόρους τους, όπως αποκαλούνταν, στην επίσημη κρατική ορολογία,όσοι δεν έδειχναν πλήρη δουλοφροσύνη στο σύστημα.

Το μετεμφυλιακό πολιτικό σύστημα και ο στρατός

Το μετεμφυλιακό πολιτικό σύστημα συγκροτούσαν οι εξής - μεταξύ άλλων - βασικοί παράγοντες: Τα νόμιμα πολιτικά κόμματα, το παλάτι, ο στρατός και πάνω απ' όλους ο "μεγάλος αδελφός", δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες που είχαν λόγο για κάθε τι και χωρίς τη θέλησή τους τίποτα δε γινόταν. Τα πολιτικά κόμματα - παρόλο που η δημοκρατία ήταν κοινοβουλευτική - βρίσκονταν αρκετά ανίσχυρα απέναντι στο στρατό και το παλάτι. Το τελευταίο έδειξε πολλές φορές τη δύναμη και τη διάθεσή του να παίξει αποφασιστικό ρόλο στα πράγματα της χώρας και να διευθύνει ακόμη και τις εξελίξεις στο εσωτερικό των κομμάτων. Η επιλογή του Κ. Καραμανλή ως διαδόχου του Παπάγου και πρωθυπουργού της χώρας - όταν ο στρατάρχης έφυγε από τη ζωή - αλλά και η πολιτική κρίση του Ιούλη του '65 επιβεβαιώνουν με καταλυτικό τρόπο του λόγου το αληθές. Τέλος, ο στρατός - υπό τον απόλυτο έλεγχο των Αμερικανών και των ντόπιων τοποτηρητών τους - ήταν μια αυτόνομη δύναμη, που παρενέβαινε στις εξελίξεις και αποτελούσε τη χρυσή εφεδρεία του καθεστώτος, έτοιμος ανά πάσα στιγμή να πάρει την εξουσία στα χέρια του - όπως και έκανε. Το 1944 δημιουργήθηκε στο εσωτερικό του η οργάνωση του ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) που εξελίχθηκε σε θεματοφύλακα του αστικού καθεστώτος και της ξένης εξάρτησης. Αν και λέγεται ότι αυτή η οργάνωση διαλύθηκε το 1952, στην πραγματικότητα δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει. Απλώς προσαρμόστηκε σε νέα δεδομένα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στο ενεργητικό του στρατού καταγράφουμε τα παρακάτω για να γίνει σαφής ο ρόλος που έπαιζε:

  • Επιχείρηση πραξικοπήματος στις 31/5/1951 εν ονόματι του Παπάγου,
  • δημιουργία με τις ευλογίες της κυβέρνησης Καραμανλή από το 1958 ειδικής οργάνωσης για την αντιμετώπιση του κομμουνισμού,
  • οργάνωση και έλεγχος των παρακρατικών οργανώσεων,
  • οργάνωση του σχεδίου "Περικλής" (πρωταγωνιστικό στέλεχος υπήρξε ο Γ. Παπαδόπουλος) βάσει του οποίου έγιναν οι εκλογές της βίας και νοθείας του 1961,
  • ετοιμότητα επιβολής πραξικοπήματος σε κάθε περίπτωση που δημιουργούνταν η εντύπωση ότι μπορούσαν να λάβουν χώρα ανεξέλεγκτες για το καθεστώς εξελίξεις,
  • σαμποτάζ στον Εβρο (Ιούνης 1965 με πρωταγωνιστή, πάλι, τον Γ. Παπαδόπουλο),
  • ανοιχτές απειλές για πραξικόπημα (βλέπε επιστολή αξιωματικών στον "Ελληνικό Βορρά", στις 23/1/1966, συντάκτης της οποίας ήταν ο Στ. Παττακός) κ.ο.κ - (Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον Εμφύλιο στη Χούντα" και Σ. Γρηγοριάδη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", τόμοι 4-5).

Ολοι συζητούσαν για δικτατορία

Η επιβολή της χούντας επιβεβαίωσε περίτρανα πως οι Αμερικάνοι και η άρχουσα τάξη στην Ελλάδα χρειάζονταν την εκτροπή. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως για όλη την περίοδο, από το 1949 ως το 1967, το ενδεχόμενο μιας δικτατορίας στεκόταν ως "δαμόκλειος σπάθη" πάνω από το κεφάλι της Ελλάδας. Εξίσου δεν είναι τυχαίο ότι, όσο πλησίαζε το 1967, τόσο περισσότερο συζητιόταν στους κόλπους της άρχουσας τάξης, στο παλάτι, ανάμεσα στους αστούς πολιτικούς ηγέτες - και πίσω από αυτούς στους κυρίαρχους κύκλους των ΗΠΑ - το ενδεχόμενο επιβολής μιας κάποιου τύπου δικτατορίας - με ή χωρίς κοινοβουλευτικό μανδύα - ως επιβεβλημένης αναγκαιότητας. Στα δημοσιευμένα αρχεία του Κ. Καραμανλή, αυτό ομολογείται ανοιχτά. Ο ίδιος, άλλωστε, ήταν οπαδός, τουλάχιστον από το 1963, μιας κατάστασης επιβολής εκτάκτων μέτρων στη χώρα, υπέρ μιας δικτατορίας με κοινοβουλευτικό μανδύα, όπου η Εκτελεστική Εξουσία, με την ανοχή του Κοινοβουλίου, θα λάμβανε υπέρμετρες εξουσίες. Την πρόθεσή του αυτή ο Κ. Καραμανλής την έκανε φανερή στους πάντες με την πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος που κατέθεσε στη Βουλή, το Φλεβάρη του 1963. Αξίζει να αναφερθεί ότι στη σχετική εισηγητική έκθεση, η προαναφερόμενη συνταγματική αναθεώρηση παρουσιαζόταν επιβεβλημένη, με επιχειρήματα του τύπου ότι "οι δημοκρατικοί θεσμοί γίνονται αδιαλείπτως αντικείμενον καταχρήσεως". Κι αυτά λέγονταν σε μια χώρα που λειτουργούσαν τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, ο 509, οι φυλακίσεις και οι εξορίσεις, σε μια χώρα που δολοφονούσε το παρακράτος και που το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου!!! (Βλέπε: Σπ. Σακελαρόπουλου: "Τα αίτια του Απριλιανού πραξικοπήματος", σελ. 208 - 211 και Σπ. Λιναρδάτου, στο ίδιο, τόμος Δ σελ. 208 - 214).

Τη δικτατορία ως αναγκαιότητα του καθεστώτος κάτω από ορισμένες συνθήκες - ανεξαρτήτως της μορφής με την οποία θα επιβαλλόταν - αποδέχονταν εξέχοντες αστοί πολιτικοί, όπως ο Π. Κανελλόπουλος, τελευταίος πρωθυπουργός πριν το πραξικόπημα (Αλ. Παπαχελά: "Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας", σελ. 299 - 300). Δικτατορία, επίσης, με τους στρατηγούς προετοίμαζε και ο τότε μονάρχης Κ. Γλύξμπουργκ. Πάνω από όλους, όμως, προς την εκτροπή, κινούσαν τα νήματα οι ίδιοι οι Αμερικάνοι. Παρόλο που επιχειρήθηκε και συνεχίζει να επιχειρείται μια προσπάθεια να απαλυνθούν οι ευθύνες τους, είναι φανερό πως οι ΗΠΑ δε θα στέκονταν με σταυρωμένα τα χέρια σε μια χώρα που την είχαν προτεκτοράτο τους και που οι κάθε λογής τοποτηρητές τους σπαζοκεφάλιαζαν πάνω σε κάθε λογής σχέδια για την επιβολή πραξικοπήματος. Τέλος, θα πρέπει να υπογραμμιστούν οι τεράστιες ευθύνες δυνάμεων του κεντρώου χώρου, που, ενώ δεν ήθελαν τη δικτατορία, αντί να συμβάλουν στη δημιουργία ενός πολιτικού και κοινωνικού μετώπου για την αποτροπή της, με πρωταγωνιστή τον Γ. Παπανδρέου, συμβιβάζονταν με το παλάτι και τους Αμερικάνους (βλέπε π.χ. κυβέρνηση Παρασκευόπουλου), αφήνοντας το λύκο να φυλάει τα πρόβατα και αποδυναμώνοντας τη μόνη ικανή δύναμη αποτροπής, δηλαδή το λαϊκό κίνημα.

Ασφαλώς, το μετεμφυλιακό καθεστώς δε βρέθηκε καθόλου σε στιγμή αδυναμίας τον Απρίλη του 1967 απέναντι στους πραξικοπηματίες, με την έννοια ότι η δικτατορία ήταν γέννημα - θρέμμα του και σπλάχνο από τα σπλάχνα του.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ


ΓΙΑ ΤΗΝ 21Η ΑΠΡΙΛΗ 1967
Δημιούργημα του μετεμφυλιακού καθεστώτος

Το πρωί της 21ης Απρίλη 1967 ο λαός της Αθήνας θα βρεθεί μπροστά σ' ένα σκηνικό τρόμου. Τανκς, στρατιωτικά αυτοκίνητα και περιπολίες στρατιωτών στους δρόμους δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι η πρωτεύουσα στρατοκρατείται. Το ραδιόφωνο επιβεβαιώνει τη νέα κατάσταση μεταδίδοντας στρατιωτικά εμβατήρια και συνθήματα, ενώ στις 6.30 το πρωί μια ανώνυμη ανακοίνωση, που εκφωνείται, πληροφορεί ότι "λόγω της εκρύθμου καταστάσεως (και με το πρόσχημα του δήθεν κομμουνιστικού κινδύνου) από του μεσονυκτίου ο στρατός ανέλαβε τη διακυβέρνησιν της χώρας". Λίγο αργότερα θα ανακοινωθεί και βασιλικό διάταγμα - που στη συνέχεια θα αποδειχτεί πλαστό, αφού ποτέ δεν υπογράφτηκε από το μονάρχη, τον πρωθυπουργό και το υπουργικό συμβούλιο - με το οποίο αναστέλλονται όλα τα άρθρα - 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 18, 20, 95 και 97 - του Συντάγματος περί ατομικών δικαιωμάτων, ελευθεριών κλπ. Τέλος, μεταδίδονται ανακοινώσεις για απαγόρευση κυκλοφορίας οχημάτων και πολιτών στους δρόμους της Αθήνας, ανάληψης χρημάτων από τις τράπεζες, για διακοπή των μαθημάτων στα σχολεία, για κλείσιμο του Χρηματιστηρίου κ.ο.κ.

Οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν βάσει σχεδίου από τις 2 π.μ. της 21ης Απρίλη. Γρήγορα θα καταλάβουν το Πεντάγωνο, τα βασικά υπουργεία και υπηρεσίες, θα πάρουν στα χέρια τους τις τηλεπικοινωνίες και τους ραδιοσταθμούς, θα συλλάβουν τον πρωθυπουργό Π. Κανελλόπουλο, υπουργούς, πολιτικούς ηγέτες, απλούς πολίτες - κομμουνιστές και αριστερούς. Μέχρι της 30ης Απρίλη θα συλληφθούν 8.270 άνδρες και γυναίκες, από τους οποίους οι 6.118 θα εκτοπιστούν στη Γυάρο - (Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον Εμφύλιο στη χούντα", τόμος Ε', σελ. 437).

Ενα κρίσιμο ερώτημα

Το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη διευθύνθηκε από μια ηγετική ομάδα 15 στρατιωτικών - συνταγματαρχών και αντισυνταγματαρχών κυρίως - στην κορυφή της οποίας βρίσκονταν ο συνταγματάρχης Γ. Παπαδόπουλος (ο δικτάτωρ), ο συνταγματάρχης Ν. Μακαρέζος και ο ταξίαρχος Στ. Παττακός. Οι πραξικοπηματίες κατάφεραν να επιβληθούν εύκολα και να κρατήσουν τη διεύθυνση των πραγμάτων της χώρας για 7 ολόκληρα χρόνια. Πώς, όμως, έγινε δυνατό κάτι τέτοιο;

"Σ' ένα έθνος όπως και σε μια γυναίκα - λέει ο Μαρξ στη "18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη" - δε συγχωρείται η στιγμή της αδυναμίας που ο πρώτος τυχόν τυχοδιώκτης θα μπορούσε να τη βιάσει... Απομένει να εξηγηθεί πώς ένα έθνος 36 εκατομμυρίων αιφνιδιάστηκε και οδηγήθηκε χωρίς αντίσταση στην αιχμαλωσία από τρεις αγύρτες" (Μαρξ - Ενγκελς: "Διαλεχτά Εργα" τόμος Α', σελ. 288). Το ερώτημα που θέτει ο Μαρξ για τη Γαλλία (πραξικόπημα του Λουδοβίκου Βοναπάρτη το Δεκέμβρη του 1851) αφορά, αναμφίβολα, στο ακέραιο και την περίπτωση του πραξικοπήματος στην Ελλάδα, τον Απρίλη του '67, που εξετάζουμε εδώ. Φυσικά, όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, ένα τέτοιο ερώτημα δεν είναι δυνατό να απαντηθεί στα πλαίσια ενός άρθρου. Ετσι θα αρκεστούμε να θίξουμε ορισμένες πλευρές του ζητήματος ευελπιστώντας ότι θα καταφέρουμε να σκιαγραφήσουμε το γενικό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έγινε δυνατή η επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ