Σε μια χρονική περίοδο που χιλιάδες οικογένειες, εργαζόμενοι και άνεργοι γονείς αναζητούν μια θέση στους παιδικούς σταθμούς για τα παιδιά τους, οι πολιτικές για την «εξισορρόπηση» της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής βρίσκονται για μια ακόμα φορά στο τραπέζι της συζήτησης της ΕΕ.

Στην ατζέντα της πρόσφατης κοινής συνεδρίασης δύο Επιτροπών του Ευρωκοινοβουλίου, της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων (FEMM) και της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων (EMPL), την περασμένη Τρίτη, βρέθηκε Σχέδιο Εκθεσης «σχετικά με τη δημιουργία συνθηκών στην αγορά εργασίας οι οποίες ευνοούν την εξισορρόπηση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής». Παρότι το Σχέδιο Εκθεσης βρίσκεται στη διαδικασία της συζήτησης, το βασικό του σκεπτικό δεν πρόκειται να αλλάξει. Εξάλλου, η πρωτοβουλία για τη σύνταξη της Εκθεσης εντάσσεται στο πλαίσιο του Οδικού Χάρτη που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πριν έναν περίπου χρόνο, τον Αύγουστο του 2015, με τίτλο «Μια νέα αρχή για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που συναντούν οι εργαζόμενες οικογένειες όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής». Μια ματιά στο περιεχόμενο τόσο του Οδικού Χάρτη όσο και του Σχεδίου Εκθεσης αρκεί για να διαπιστώσει κανείς πως η «νέα αρχή» αποτελεί τη συνέχεια της πολιτικής της ΕΕ και των κυβερνήσεων, με στόχο την αύξηση της «απασχολησιμότητας» των γυναικών.

Ο κύριος στόχος της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να αντιμετωπίσει τη χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, μέσα από τα μέτρα και τις πολιτικές για την καλύτερη «ισορροπία» ανάμεσα στην οικογένεια και την εργασία για τους γονείς και κυρίως τις μητέρες. Η ΕΕ επισημαίνει ότι το 2014 η απασχόληση των γυναικών υπολογιζόταν σε 63,5%, ποσοστό που υπολείπεται κατά 11,5 μονάδες από το στόχο να φτάσει η απασχόληση το 75% μέχρι το 2020. Η ανάγκη να κλείσει η «ψαλίδα» που υπάρχει στα ποσοστά απασχόλησης μεταξύ των δύο φύλων, αποτιμάται και σε οικονομικά μεγέθη. Ετσι, στον Οδικό της Χάρτη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει πως το γεγονός ότι οι γυναίκες υπολείπονται της συμμετοχής των ανδρών στο εργατικό δυναμικό «κοστίζει» στην ΕΕ περίπου 325 δισ. ευρώ ετησίως, δηλαδή περίπου το 2,5% του ΑΕΠ της. Ετσι αποτιμά η ΕΕ, οι κυβερνήσεις των κρατών - μελών της, ο καπιταλισμός γενικότερα, με τη λογική «πόσα χάνω - πόσα κερδίζω» και όχι με τη λογική κάλυψης των λαϊκών αναγκών. Βεβαίως, η αύξηση της συμμετοχής γυναικών στην αγορά εργασίας, όπως και των ανέργων ανδρών βεβαίως, απαιτεί ταυτόχρονα και θέσεις εργασίας, που λόγω αδύναμης ανάκαμψης δεν δημιουργούνται ή όταν δημιουργούνται, είναι θέσεις με ευέλικτες μορφές, που τσακίζουν τις εργαζόμενες.

Η «πρόσβαση» σε υπηρεσίες «παιδικής φροντίδας» αποτελεί μια πλευρά - ανάμεσα σε πολλές άλλες - της προσπάθειας να αυξηθεί το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών. Στα μέτρα αυτά είναι σχεδιασμένο και το γνωστό στη χώρα μας πρόγραμμα «Εναρμόνισης Οικογενειακής και Επαγγελματικής Ζωής», που υλοποιείται με συγχρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ. Οπως αναφέρει η Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ), που αναλαμβάνει την υλοποίησή του, στόχος της δράσης είναι η «ουσιαστική στήριξη των ωφελούμενων», δηλαδή των μητέρων που εντάσσονται σε αυτό, «προκειμένου να διασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβασή τους στην εργασία, μέσω της παροχής ποιοτικών υπηρεσιών φροντίδας και φιλοξενίας βρεφών, νηπίων, παιδιών και ατόμων με αναπηρία».

Η «συνταγή» που συνιστά «προσβάσιμες» και «οικονομικά προσιτές» υπηρεσίες Προσχολικής Αγωγής με σκοπό την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, δεν είναι αποκλειστικότητα της ΕΕ και των κυβερνήσεων των κρατών - μελών της. Τον ίδιο δρόμο δείχνει η Παγκόσμια Τράπεζα σε μια σειρά χώρες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έκθεση σχετικά με τη διαθεσιμότητα και τη ζήτηση τέτοιων υπηρεσιών στην Τουρκία, η οποία εκδόθηκε το Σεπτέμβρη του 2015, με τη συμμετοχή της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σύμφωνα με αυτή, το 2014 στην Τουρκία μόλις 1 στις 3 γυναίκες συμμετείχε στην αγορά εργασίας, δηλαδή το 33,6% του συνόλου του γυναικείου, ικανού προς εργασία, πληθυσμού. Μεγάλο μέρος των γυναικών που βρίσκονταν εκτός απασχόλησης ανέφεραν ως σημαντικό εμπόδιο στη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας τις ευθύνες τους στη φροντίδα των μικρών σε ηλικία παιδιών τους. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, από το σύνολο των παιδιών ηλικίας 3 έως 5 ετών μόνο το 29% ήταν ενταγμένο σε κάποια δομή Προσχολικής Αγωγής, δημόσια ή ιδιωτική.

Οι δημόσιες δομές που υπάρχουν στην Τουρκία είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς, ενώ οι ιδιωτικές πολύ ακριβές για τη μεγάλη πλειοψηφία των γονιών. Προκειμένου να αυξηθεί η γυναικεία συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό, η Παγκόσμια Τράπεζα προτείνει την ενίσχυση του «οικονομικού κινήτρου» των γυναικών. Με άλλα λόγια, προτείνει να παρθούν μέτρα για να μεγαλώσει η διαφορά ανάμεσα στις αποδοχές της εργαζόμενης και στο κόστος που συνεπάγεται η εγγραφή και η φοίτηση στον παιδικό σταθμό. Η λογική είναι η εξής: Το κόστος των παιδικών σταθμών πρέπει να είναι τέτοιο ώστε να αφήνει κάτι στην τσέπη της μητέρας από το μισθό, προκειμένου να προτιμά να εργαστεί και να πληρώσει για το σταθμό αντί να μείνει σπίτι και να φροντίζει η ίδια βρέφη και νήπια.

«Ενας τρόπος να γίνει αυτό, είναι να επιδοτηθεί το κόστος των υπηρεσιών για τις εργαζόμενες μητέρες» αναφέρει η Παγκόσμια Τράπεζα, εξηγώντας πως οι υπηρεσίες Προσχολικής Αγωγής και «παιδικής μέριμνας» πρέπει να είναι διαθέσιμες σε πιο προσιτή τιμή, για να χρησιμοποιούνται από περισσότερες γυναίκες και παιδιά. Παράλληλα, εφιστά την προσοχή στο ενδεχόμενο οι πολιτικές επιδότησης των εργαζόμενων μητέρων να μην επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, αν δεν είναι «στοχευμένες». Η «στόχευση» αυτή πρέπει να διασφαλίζει ότι τα όποια επιδόματα δεν θα καταλήξουν στις γυναίκες «που έχουν ήδη πρόσβαση» σε παιδικούς σταθμούς, προκειμένου να επιτευχθεί η μεγαλύτερη δυνατή αύξηση στους δείκτες της απασχόλησης.

Δεν παραλείπει, τέλος, να επισημάνει ότι η επέκταση του δικτύου των υπηρεσιών Προσχολικής Αγωγής και φροντίδας βρεφών και νηπίων μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην αύξηση του γυναικείου εργατικού δυναμικού, όχι μόνο επιτρέποντας στις μητέρες να «ισορροπήσουν» καλύτερα ανάμεσα στη δουλειά και την οικογένεια, αλλά και δημιουργώντας «ευκαιρίες απασχόλησης» για τις γυναίκες μέσα από την επέκταση του τομέα αυτού.

Οσο οι δομές και οι υπηρεσίες για τη φροντίδα και την αγωγή βρεφών και νηπίων αντιμετωπίζονται ως εργαλείο για την αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των γυναικών, το καθολικό, κοινωνικό δικαίωμα των παιδιών στην Προσχολική Αγωγή θα μένει στο περιθώριο. Ο ρόλος των βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών δεν αφορά τη φύλαξη των βρεφών και των νηπίων κατά τις ώρες εργασίας των γονιών, αλλά την ομαλή ψυχοσωματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Γι' αυτό οι δομές Προσχολικής Αγωγής πρέπει να βρίσκονται στην αποκλειστική ευθύνη του κράτους, να διασφαλίζεται η επαρκής τους χρηματοδότηση, η κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή, η στελέχωσή τους με επιστημονικό παιδαγωγικό και βοηθητικό προσωπικό, να είναι αποκλειστικά δημόσιες και δωρεάν για όλα τα παιδιά, χωρίς όρους και προϋποθέσεις.

«Η Προσχολική Αγωγή δεν είναι πολυτέλεια». Αυτό τονίζει η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ) σε ανακοίνωσή της, με αφορμή την έναρξη της κατάθεσης των αιτήσεων για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, που αφορά τη φιλοξενία παιδιών στους παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς και τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης (ΚΔΑΠ). Η Ομοσπονδία καταγγέλλει ότι «με το μειωμένο κονδύλι του προγράμματος ΕΣΠΑ και με τις αλλαγές που προωθεί η κυβέρνηση, πλήττεται περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά το δικαίωμα των παιδιών από τις εργατικές - λαϊκές οικογένειες στην Προσχολική Αγωγή». Πιο συγκεκριμένα, σημειώνει ότι από τη στιγμή που το κουπόνι (voucher) θα δίνεται απευθείας στους δικαιούχους γονείς και όχι στις δομές Προσχολικής Αγωγής, οι δημοτικοί παιδικοί σταθμοί «δε θα μπορούν να προγραμματίσουν τη λειτουργία τους, καθώς μέχρι τελευταία στιγμή δε θα ξέρουν πόσα παιδιά πρόκειται να φιλοξενήσουν, επομένως δε θα μπορούν και να χρηματοδοτηθούν ή να προσλάβουν το απαραίτητο προσωπικό».

«Οι δημοτικοί παιδικοί σταθμοί θα στερηθούν δηλαδή σημαντικούς πόρους αλλά και προσωπικό, δεδομένου ότι η χρηματοδότησή τους εξαρτάται πλέον σε μεγάλο ποσοστό από τη λειτουργία του προγράμματος ΕΣΠΑ», τονίζει η ΟΓΕ και εξηγεί ότι με τις επιχειρούμενες αλλαγές πριμοδοτούνται οι ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί, ενώ ενισχύεται η μετατροπή της Προσχολικής Αγωγής σε ατομική υπόθεση της κάθε οικογένειας.

Ανάμεσα σε άλλα, η ΟΓΕ τονίζει: «Το ριζοσπαστικό γυναικείο κίνημα, ενώνουμε τη φωνή μας με τις εργαζόμενες, άνεργες, αυτοαπασχολούμενες και αγρότισσες, με τα νέα ζευγάρια των λαϊκών οικογενειών. Παλεύουμε μαζί με τις εργαζόμενες στους παιδικούς σταθμούς, μαζί με τους γονείς, με όλους τους εργαζόμενους, με τοπικές κινητοποιήσεις για τα άμεσα προβλήματα των παιδικών σταθμών που προκύπτουν σε κάθε περιοχή αλλά και με κεντρικές παρεμβάσεις».