Λιβίσι,το όνομά του, Καρμηλισσός αποκαλούνταν από τον Ομηρο. Διοικητικό Κέντρο των χριστιανών της περιοχής στα μέσα του 17ου αιώνα. Μετά τη Σμύρνη, το Λιβίσι και η διπλανή του Μάκρη (η ομηρική Τελμησσός, που κι αυτή μιλούσε τη "Λιβισιανή Διάλεκτο", όπως λέει ο Μ. Τριανταφυλλίδης μοιάζει πολύ με την κυπριακή) από τον 19ο αιώνα και μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή, απ' όλα τα παράλια και από πολλές περιοχές στο εσωτερικό της Μ. Ασίας, εκτός από τη γενικότερη ανάπτυξή τους, κατείχαν και την πρώτη θέση στον τομέα της Παιδείας, στα γράμματα, στον πολιτισμό.

Σ' αυτή τη χαμένη πατρίδα, τη γενέτειρά του, αφιερώνει το τελευταίο βιβλίο του "Απ' τα τρίσβαθα της μνήμης για τις χαμένες πατρίδες",ο Νίκανδρος Μηνά Κεπέσης (εκδόσεις Μαυρίδης,Γιατράκου 19, τηλ. 5242.182, 5228.064). Ενα βιβλίο της καρδιάς, συγκινητικό, απολαυστικά γραμμένο, που ζωντανεύει με παραστατικότητα μια περασμένη εποχή. Εναν τόπο πανώριο κι εύφορο. Πρόσωπα δικά του, πολυαγαπημένα, τη μάνα, τον πατέρα, τη γιαγιά, τις θείες κι άλλους συγγενείς, φίλους και γειτόνους. Γεγονότα μεγάλα και μικρά του ελληνισμού στο Λιβίσι. Στιγμές του μόχθου και της κάθε μέρας του. Συνήθειες ενός βαθύτατου, καθημερινού, πραγματικού πολιτισμού. Συμπεριφορές ανθρώπων με μακραίωνη κουλτούρα, με υψηλές κοινωνικές και ηθικές αξίες. Ηθη και έθιμα, γιορτές, χαρές και λύπες. Θύμησες από τα παραμύθια της μάνας και της γιαγιάς. Τα αριστουργηματικά έργα των χεριών - κεντίδια και δαντέλες - των γυναικών. Τραγούδια και πειράγματα καλής καρδιάς. Τη μυρωδιά του ούζου και των μεζέδων. Τη γλύκα του χαλβά. Τα παιχνίδια και τις μοσχοβολιές του κάμπου. Μια σκυλίτσα, τη Ρόζα. Τους δασκάλους και το σχολειό στο Λιβίσι, όπου το μικρό Πινδαράκι,έμαθε τα πρώτα γράμματα. Κι ύστερα ζωντανεύει ο τρόμος, ο διωγμός, ο πικρός δρόμος του ξεριζωμού στην αρχή για τη Ρόδο και εγκατάσταση στην Κοκκινιά του Πειραιά και η φωτογραφία της μάνας - της Ειρήνης - με το Πινδαράκι της, τον Νίκανδρο Κεπέση.

Α. Ε.

Ο μαθηματικός, δημοσιογράφος, κριτικός θεάτρου Νίκος Μπακόλας (διατέλεσε και καλλιτεχνικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Β. Ελλάδας) τελικά κερδήθηκε από την πεζογραφία. Με το τελευταίο του (δέκατο) μυθιστόρημα "Η ατελείωτη γραφή του αίματος" μας αφήνει και το συμπέρασμά του: "Επρεπε να γίνω εβδομήντα χρόνων για να καταλάβω ότι κανένα μυθιστόρημα δεν τελειώνει... ". Το μυθιστόρημά του ξεκινάει από το 1923 και φτάνει μετά τη μεταπολίτευση. Διαδραματίζεται σ' ένα μικρό χωριό της Χαλκιδικής. Στη μακρινή εκείνη εποχή, στο χωριό, γίνεται φόνος διπλός. Ενας μυστηριώδης χωροφύλακας δολοφονεί δυο αδελφές και στη συνέχεια αυτοκτονεί. Επιζεί ένα μωρό (της μιας από τις σκοτωμένες), που γύρω από αυτό και το σόι του (έναν παππού και μόνον) ξετυλίγεται μακροσκελέστατο κομπολόι από πάθη, παθήματα, αισθήματα, ακόμα μεγαλύτερους αφανισμούς. Οι βασικοί πρωταγωνιστές καταλήγουν στη Θεσσαλονίκη και σπουδάζουν, μαθηματικά.

Μέσα σε μια βιβλική ατμόσφαιρα, όπου όλες οι περιγραφές για αισθήματα, ψυχανεμίσματα, βαθιές ψυχικές καταστάσεις, αρρώστιες σωματικές ή πνευματικές, φυσικά ή υπερφυσικά φαινόμενα, πρόσωπα, πράγματα ρέουν με τον ιδιάζοντα προσωπικό τόνο του συγγραφέα, την καθαρή και γλαφυρότατη γλώσσα του και με μιαν απίθανη άνεση "... συγγράφω εν πυρετώ λέω φεύγουν οι σελίδες ασταμάτητα κι απρόσκοπτα η μια μετά την άλλη έχω ρέουσα έμπνευση...".

Στο απέραντο αυτό "τοπίο" ανθρωπίνων περιπετειών δίνεται και η πολιτική κατάσταση της χώρας, σε ακανθώδεις περιόδους (πότε δεν είναι τέτοιες στην Ελλάδα;). Η τοποθέτηση του συγγραφέα είναι γενικά προοδευτική. Ομως κάποιες φορές, για την κατοχική και μετακατοχική περίοδο, αναπτύσσει στο μυθιστόρημά του κάποιες απόψεις που έρχονται σ' αντίθεση με την ηρωική, ανυστερόβουλη, τη μεγάλη πατριωτική δράση των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.

Τα πυκνογραμμένα κεφάλαια, η ενδιαφέρουσα κι ολοζώντανη πλοκή απορροφά την προσοχή του αναγνώστη, που επιζητά την εξέλιξη κι αναζητά την κατάληξη, το τέλος, όπου γίνεται φαεινότερο του ηλίου: "Σαν να 'χαν ποτέ τελειωμό, τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου". (Εκδόσεις "Κέδρος",1996).

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Στοχασμός, σε τολμηρή φαντασία. Εσωτερική δύναμη, ρυθμοί ορμητικοί, (μετρικοί με ιαμβικό σφυροκόπημα, ή χωρίς ρίμα). Ποιητικές εικόνες ελλειπτικές, που γοητεύουν. Λόγος πλαστικός, χυμώδης. Αυτό που λέμε "ποίηση διάθεσης". Η ποιήτρια "βγαίνει" επιθετικά με αυτό το τρίτο βιβλίο της, το μικρό "σπονδυλωτό" ποίημα από είκοσι αριθμημένα τετράστιχα. Με τη φωνή της μιλάει η Ιστορία, ή "η Κόρη των θεών, η Μοίρα των ανθρώπων": "Φέρνω στις πλάτες μου/ το βάρος του χειμώνα/ στα χέρια/ απόηχους πανηγυριών./ Ηχούν στ' αυτιά μου/ σάλπιγγες/ στα μάτια μου/ αναπαύονται πολεμιστές. / Γενναίων μαχών τα λάφυρα/ κρέμονται στο λαιμό μου/ ένα ποτάμι αίματος/ κοιμάται στ' όνειρό μου. /... Σέρνω βαριά τα βήματα/ και πίσω σκυλιά οι αιώνες/ στη μνήμη μου στριμώχνονται/ φαντάσματα καιρών. /... Φέρνω βαριά στις πλάτες μου/ την αδικία του κόσμου/ στα χέρια μου σαν το πουλί/ την πρόοδο σφαγμένη. /... Φέρνω στις πλάτες μου/ βαρύ χρέος το Νέο/ στα χέρια/ παιάνες για μάχες και ξεσηκωμό. / Ανοίξτε θάλασσες στα δυο/ βουνά ξεριζωθείτε/ πουλιά πνιγείτε στο άπειρο/ ΜΙΛΑΩ, δεν ακούτε;".

Ομως για ποια "Μοίρα των ανθρώπων" και "αδικία" πρόκειται; Για κάποια άχρονη, οντολογική, ή για την ιστορική "μοίρα" και αδικία; Για τη δεύτερη βέβαια. Που δεν είναι προκαθορισμένη από θεούς ή άλλες υπερβατικές οντότητες. Η ποίηση δεν "κάνει" οπωσδήποτε πολιτική, με τη φτηνή σημασία, κάνει όμως και πολιτική με τον τρόπο της. Οπως συμβαίνει κι εδώ, άλλωστε. Ας σημειωθούν και μερικά - ελάχιστα - γλωσσικά ψεγάδια: "...δεν το μπόρεσε κανείς για να με ξεγελάσει" (εκδόσεις "Δωδώνη",1996).

Μανώλης ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ

Η ζωγράφος Μάριαμ Δαυίδ, γεννημένη στην Αίγυπτο, ζει μεταξύ Ινδονησίας και Ελλάδας. Εχει δημοσιεύσει ποίηση, πεζά, κείμενα για παιδιά και μεταφράσεις. Η συλλογή της "Διαύγεια" αποτελείται από ολιγόστιχα ποιήματα με εικόνες και σκέψεις απλές, λόγο αφαιρετικό και γερά δομημένο.

Η ίδια, εικονογραφεί το βιβλίο με λεπτά σχέδια λουλουδιών, φύλλων, δέντρων. Φαίνεται επηρεασμένη από την ασιατική κουλτούρα, τόσο στον εικαστικό, όσο και στον ποιητικό τομέα. Το λεπτό, ευγενικό και λυρικό ασιατικό στοιχείο κυριαρχεί στη δουλιά της και αντανακλά την ψυχοσύνθεσή της. Υπάρχει ακόμη μια διάχυτη ευλάβεια θρησκευτικής προέλευσης, που κι αυτή έχει τις ρίζες της στα βάθη της Ασίας. Ωστόσο, όλα μεταλλάσσονται στη γραφίδα της ποιήτριας και φτάνουν στον αναγνώστη με τη μορφή πίνακα εικόνων και στοχασμών ("Εστία").

Ποίηση με προβληματισμό κι έξυπνη αντιμετώπιση των ερωτημάτων της ζωής. Ολοι οι στίχοι είναι ένα τεράστιο ερώτημα, με μια και μόνη απάντηση: "Εξαρτάται από σένα". Ετσι η Σ. Σ. μεταθέτει την απάντηση στον αναγνώστη, που επωμίζεται όλη την αμφιβολία και την ύπαρξη ή μη καίριων προβλημάτων. Η Σ. Σ. στέκει αμέτοχη στη δική της οπτική γωνία, απ' όπου απαριθμεί χωρίς λύσεις τα προβλήματα, αναγκάζοντας τον αναγνώστη ν' αναρωτιέται για όλα όσα τον περιστοιχίζουν και αφορούν τη ζωή και το θάνατο (Εκδόσεις "Ολκός").

Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ