ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση και η κρίση

Η παραγωγή στον καπιταλισμό είναι διαρθρωμένη σε χιλιάδες ξεχωριστές επιχειρήσεις, ιδιοκτησίας διαφορετικών καπιταλιστών, αλλά αυτές οι επιχειρήσεις αποτελούν κρίκους της κοινωνικής παραγωγής. Ταυτόχρονα όμως, οι ξεχωριστοί καπιταλιστές ή ομάδες καπιταλιστών παράγουν προκειμένου να αποκομίσουν όσο το δυνατό περισσότερα κέρδη. Ενδιαφέρονται λοιπόν και πραγματοποιούν την αναπαραγωγή του κεφαλαίου τους με βάση τα ατομικά τους συμφέροντα, κυνηγώντας δηλαδή μεγαλύτερα κέρδη, γι' αυτό και αυξάνουν τις διαστάσεις του κεφαλαίου τους και της παραγωγής. Ετσι όμως δεν μπορεί να υπάρχει πάντα αντιστοιχία ανάμεσα στην παραγωγή της κάθε καπιταλιστικής επιχείρησης με τις ανάγκες της κοινωνικής παραγωγής. Η παραγωγή λοιπόν γίνεται άναρχη. Δεν υπάρχει πάντα δυνατότητα πραγματοποίησης όλων εμπορευμάτων της παραγωγής στην αγορά. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στη διακοπή της διευρυμένης αναπαραγωγής, και εκδηλώνεται η κρίση. Ετσι λοιπόν η βασική αιτία της οικονομικής τις κρίσης, βρίσκεται στο γεγονός ότι η παραγωγή είναι κοινωνική, αλλά η ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της ατομική. Η βασική αιτία λοιπόν για τις οικονομικές κρίσεις βρίσκεται μέσα στη βασική οικονομική αντίθεση του καπιταλισμού.

Ας δούμε όμως πώς εκδηλώνεται αυτή η αντίθεση. Μια από τις πιο σημαντικές αντιθέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, είναι η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση. Οι συνθήκες της παραγωγής στον καπιταλισμό, δε συμπίπτουν πάντα με τις συνθήκες κατανάλωσης. Οπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι καπιταλιστές επιδιώκουν την απεριόριστη διεύρυνση της παραγωγής αφού σκοπός τους είναι η ολοένα και μεγαλύτερη αποκόμιση κέρδους. Αυτή η τάση όμως στον καπιταλισμό της ολοένα και μεγαλύτερης διεύρυνσης της παραγωγής, δεν μπορεί να συνοδεύεται από αντίστοιχη άνοδο της κατανάλωσης από την εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα. Η κατανάλωση από την εργατική τάξη περιορίζεται από την αξία της εργατικής δύναμης, δεν μπορεί να ξεπεράσει το όριό της. Η αξία της εργατικής δύναμης είναι η αξία όλων εκείνων των αγαθών που είναι αναγκαία για την αναπαραγωγή της, για την εξασφάλιση δηλαδή της πλήρους ικανότητας του εργάτη για δουλιά. Και εκφράζεται γενικά με την τιμή της εργατικής δύναμης που μετριέται με το μισθό ή το μεροκάματο.

Ταυτόχρονα, στον καπιταλισμό υπάρχει η τάση να χειροτερεύει η θέση της εργατικής τάξης, γιατί το κυνήγι του κέρδους αυξάνει το βαθμό εκμετάλλευσης με την επιδίωξη των καπιταλιστών για απόσπαση ολοένα και περισσότερης υπεραξίας. Είτε με την άνοδο της παραγωγικότητας, είτε με την εντατικοποίηση, είτε με μορφές και τρόπους μείωσης της τιμής της εργατικής δύναμης, όπως στις σύγχρονες συνθήκες με τις ελαστικές και ευέλικτες μορφές εργασίας, με τις αντιδραστικές καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, την εμπορευματοποίηση της Υγείας, της Πρόνοιας κλπ. Αυτή η πραγματικότητα οδηγεί στη μείωση της αγοραστικής ικανότητας της εργατικής τάξης.

Ετσι λοιπόν, η παραγωγή μπορεί να διευρύνεται αλλά η κατανάλωση από τις λαϊκές μάζες να μην ακολουθεί αυτή την αύξηση της παραγωγής ή και να μειώνεται.

Εχουμε λοιπόν την εκδήλωση μιας αντίθεσης στον καπιταλισμό, που είναι όμως έκφραση, από τις πιο σημαντικές της βασικής οικονομικής αντίθεσής του, δηλαδή της κοινωνικοποίησης της παραγωγής και της ατομικής ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της. Η εκδήλωση της συγκεκριμένης αντίθεσης ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση αποτελεί ένα σημαντικό κρίκο του μηχανισμού που δημιουργεί τις οικονομικές κρίσεις. Δεν μπορεί όμως η συγκεκριμένη αντίθεση, αυτή καθ' εαυτή από μόνη της, να εξηγήσει το αναπόφευκτο των κρίσεων, παρά το γεγονός ότι η ίδια η εκδήλωση της κρίσης υποδηλώνει αδυναμία πραγματοποίησης όλων των παραχθέντων εμπορευμάτων και επιβεβαιώνει από μια άποψη την αληθοφάνεια μιας ερμηνείας ότι η κρίση οφείλεται στην αντίθεση παραγωγής - κατανάλωσης.

Πάνω σ' αυτό το ζήτημα έχουν διατυπωθεί και εκφραστεί διάφορες θεωρίες. Για παράδειγμα, ο Ελβετός Σισμοντί έλεγε ότι χαρακτηριστική αντίθεση του καπιταλισμού είναι η αντίθεση ανάμεσα στην τάση για απεριόριστη διεύρυνση της παραγωγής και στα περιορισμένα όρια της κατανάλωσης των λαϊκών μαζών. Απ' αυτή του τη διαπίστωση έβγαζε το συμπέρασμα ότι είναι αδύνατη η διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Αλλά αυτή όμως πραγματοποιείται και για τον Σισμοντί, όταν πραγματοποιείται, αυτό οφείλεται στην ύπαρξη της εξωτερικής (έξω από τα όρια του έθνους - κράτους) αγοράς. Αυτό όμως δεν είναι σωστό, παρά το γεγονός ότι σωστά επισημαίνεται η αντίθεση. Ο Σισμοντί δε θεωρούσε ότι το συνολικό κοινωνικό προϊόν που παράγεται αγοράζεται μόνο με εισόδημα. Και έφτασε σ' αυτό το συμπέρασμα γιατί στην αξία του συνολικού κοινωνικού προϊόντος δεν υπολόγισε την αξία των μέσων παραγωγής, του συνολικού σταθερού κεφαλαίου. Ετσι δεν έπαιρνε υπόψη του ότι εκτός από την εργατική τάξη που αγοράζει εμπορεύματα ατομικής χρησης και τους καπιταλιστές που επίσης αγοράζουν τέτοια για τις ατομικές ανάγκες τους (φαγητό, ρούχα, παπούτσια κλπ.), οι καπιταλιστές πρώτ' απ' όλα ενδιαφέρονται για την αγορά μέσων παραγωγής. Επομένως, παρά την ύπαρξη της αντίθεσης παραγωγής - κατανάλωσης, αυτή δεν μπορεί να εξηγήσει το αναπόφευκτο της οικονομικής κρίσης.

Ο Κάουτσκι είχε αναπτύξει τη θεωρία της υποκατανάλωσης ως αυτοτελούς αιτίας για τη δημιουργία της οικονομικής κρίσης. Αυτή η θεωρία αντικειμενικά οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι κρίσεις έχουν αδιάκοπο χαρακτήρα. Μ' αυτή τη θεωρία δεν εξηγείται επίσης το γεγονός ότι αυτές εμφανίζονται μετά από χρονική περίοδο ανόδου, ούτε το γεγονός ότι υπάρχουν χρονικές περίοδοι που η κατανάλωση από την εργατική τάξη μπορεί και να αυξάνεται. Βεβαίως, τη χρονική περίοδο της ανόδου, την απέδιδε σε τυχαία περιστατικά, όπως π.χ. στην ανακάλυψη νέων πλουτοπαραγωγικών πηγών, σε πρώτες ύλες, ενέργεια, σε κοιτάσματα πολύτιμων μετάλλων, ιδιαίτερα χρυσού κλπ. Ταυτόχρονα είναι γνωστό ότι το χαμηλό επίπεδο κατανάλωσης των λαϊκών μαζών υπήρχε πριν τον καπιταλισμό, αλλά οι οικονομικές κρίσεις είναι φαινόμενο του καπιταλισμού. 'Η ακόμη, ότι στην εποχή της μανιφακτούρας παρά το γεγονός πως υπήρχε η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση δεν υπήρχαν κυκλικές κρίσεις υπερπαραγωγής.

Η θεωρία της υποκατανάλωσης του Κάουτσκι, από την οποία οδηγείται κανείς στην υπόθεση του αδιάκοπου της οικονομικής κρίσης, εύκολα μπορεί να φτάσει στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός υπονομεύεται συνεχώς από την κρίση του, έτσι που κάποτε θα καταρρεύσει. Αλλά αυτό ουσιαστικά συντελεί στην παραίτηση της εργατικής τάξης από την ταξική πάλη, η οποία πρέπει να κατευθύνεται στην επαναστατική ανατροπή της εξουσίας της αστικής τάξης για να ανατραπεί ο καπιταλισμός.

Μετά απ' όλ' αυτά γίνεται φανερό ότι η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση αυτή καθεαυτή δεν μπορεί να εξηγήσει το αναπόφευκτο των οικονομικών κρίσεων παρά το γεγονός ότι είναι κρίκος στο μηχανισμό εκδήλωσής τους. Αυτή η αντίθεση είναι μια μορφή εκδήλωσης της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού, ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Επομένως σ' αυτή την αντίθεση υπάρχει η βασική αιτία της οικονομικής κρίσης.

Σ.Κ.