ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 16 Μάρτη 1997
Σελ. /48
ΚΕΝΗ
Οι ρίζες του

Ο καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μιχάλης Μερακλής,δέκα χρόνια πριν (11/1/1987) σε επιφυλλίδα του για τον Ζήση Σκάρο,υπογράμμιζε μεταξύ άλλων:

"Ο Ζήσης Σκάρος είναι από τους μείζονες συγγραφείς του λαϊκού κινήματος και του λαϊκού μας προοδευτικού πολιτισμού (... ) Οι σοσιαλιστικές ιδέες ενσταλάχτηκαν στον Σκάρο εντελώς φυσικά. Αποτελούσαν θεμελιακό στοιχείο της οικογενειακής και κοινωνικής ανατροφής. Ανατράφηκε κομμουνιστής και έμεινε κομμουνιστής (... )

Από πολύ νωρίς, από την ηλικία των δεκαεφτά του χρόνων, αρχίζει η πορεία του συγγραφέα Σκάρου, αξεχώριστα ενωμένη και ταυτισμένη με τον κοινωνικό σκοπό, με την πορεία του προοδευτικού λαϊκού κινήματος, αυτού του ποταμού που κυλάει άλλοτε φουσκωμένος κι άλλοτε με κατεβασμένη την κοίτη, ανάλογα με τις ιστορικές συγκυρίες και την έξαρση ή υποχώρηση των διώξεων. Αλλά πάντα κυλάει. Μέσα σ' αυτό το ποτάμι, μπήκε ο Σκάρος κι αυτού του ποταμού, τελικά, αναπαριστάνει την ιστορική ροή, αρχίζοντας κιόλας από τις πηγές του.Από τις ρίζες του. Σε τελευταία ανάλυση το έργο του Σκάρου είναι μια πλατιά επική σύνθεση, εξιστορεί, κυριολεκτικά, τη μακρά εξέλιξη ενός έπους, που αναπτύσσεται σε ένα διάστημα μεγαλύτερο, πολύ μεγαλύτερο από έναν αιώνα.

Το λαμπρό τρίτομο έργο του με τον επιβλητικό τίτλο και το συναρπαστικό περιεχόμενό του "Οι ρίζες του ποταμού",που έχει σημειώσει αλλεπάλληλες εκδόσεις, είναι βέβαια το κατ' εξοχήν έργο του Σκάρου που πραγματοποιείται καλλιτεχνικά (με τους κανόνες, βέβαια, μιας απαρέγκλιτης σοσιαλιστικής συνείδησης και καλλιτεχνικότητας) η επική αναπαράσταση της ιστορικής ύλης. Οι "Ρίζες του ποταμού" (... ) είναι μια τριλογία, που δίνει με τη μορφήμυθιστορήματος το ελληνικό λαϊκό κίνημα, από την εξέγερση των Θεσσαλών χωρικών το 1854, όταν κατείχαν τη Θεσσαλία ακόμα οι Τούρκοι, ως το 1944 (... ).

Ο Ζήσης Σκάρος είναι συγγραφέας με αφηγηματικό ταλέντο. Και έχει το πάθος για τη μελέτη της ιστορίας του τόπου του. Συγκέντρωνε, λοιπόν, όλες τις προϋποθέσεις για να γράψει - και το έγραψε - το βιβλίο, που η ελληνική προοδευτική διανόηση και λογοτεχνία χρωστούσε στο μαρτυρικό, αγωνιστικό, ανώνυμο και επώνυμο πλήθος (... )

Αυτόν τον αγώνα - αγώνα κάθε συνειδητού λογοτέχνη - πρώτα να κερδηθεί η αλήθεια με την κοινωνιολογική - μαρξιστική μελέτη της ιστορίας, ύστερα να μετουσιωθεί σε καλλιτεχνική δημιουργία, δίνει ο Σκάρος. Και τον δίνει με επιτυχία (... ) Ετσι, ο αναγνώστης και διδάσκεται και τέρπεται, με την πολύτιμη τέρψη που η τέχνη χαρίζει και που πρέπει όσο γίνεται μεγαλύτερες μάζες κοινού να δοκιμάζουν, προπάντων στη σημερινή άνυδρη γη, την έρημη χώρα του καπιταλιστικού κόσμου. Η ευαισθητοποίηση του πολίτη στα μηνύματα της τέχνης είναι από τα κύρια καθήκοντα, ως μία από τις πιο σημαντικές μορφές αντίστασης στην πολιτιστική απονέκρωση, που επιχειρείται με την ίδια την πολιτιστική προσφορά του καπιταλισμού.Ο,τι έλεγε ο Λένιν είναι τώρα, εδώ στον τόπο μας, ακόμα πιο δύσκολο, τα λόγια του αποκτούν μια αυξημένη δραματικότητα: "Το πολιτιστικό καθήκον δεν μπορεί να εκπληρωθεί τόσο γρήγορα, όσο τα πολιτικά και πολεμικά καθήκοντα. Πολιτικά μπορείς να νικήσεις, σε περίοδο όξυνσης της κρίσης, μέσα σε μερικές βδομάδες. Στον πόλεμο μπορείς να νικήσεις μέσα σε μερικούς μήνες. Στον πολιτιστικό τομέα όμως, είναι αδύνατο να νικήσεις σ' ένα τέτοιο χρονικό διάστημα (... ) ".

"Στις εξαιρετικά δύσκολες σημερινές συνθήκες, στον τόπο μας, με τον αδιάλειπτο, πυκνό βομβαρδισμό από τις βάσεις και τα κέντρα εκπόρευσης του καπιταλιστικού πολιτισμού, το μακρόχρονο διάστημα του Λένιν γίνεται ακόμα πιο μακρόχρονο. Και αδυσώπητο. Ωστόσο πρέπει να αγωνιζόμαστε (... ) Το ανέβασμα της καλλιτεχνικής ευαισθησίας - στα πλαίσια πάντα μιας προοδευτικής τέχνης - είναι μια ανάγκη, που πρέπει σοβαρά να τη συνειδητοποιήσουν οι προοδευτικοί πολίτες κι εκείνοι που νοιάζονται γι' αυτούς. Και το επικό βιβλίο του Σκάρου για τις ρίζες του λαϊκού μας κινήματος, βοηθάει σ' αυτήν την προσπάθεια".

Μόνη του έγνοια ο λαός

Ο Ζήσης Σκάρος,σε αφιέρωμα του "Ρ" για τη μαχόμενη νεολαία, και λογοτεχνία την εποχή της 4ης Αυγούστου, θυμάται και το πρωτόλειό του. "Είχα τελειώσει το γυμνάσιο και ήθελα να εκδώσω μια ποιητική συλλογή. Ηταν καμιά δεκαριά ποιήματα, ολότελα πρωτόλεια, που τα έχω ξεχάσει κιόλας. Θυμάμαι, μόνο, ότι ο τίτλος της συλλογής ήταν "Ανθρώπινες Λάβες".Εστειλα λοιπόν, τα χειρόγραφα στον Μελή Νικολαϊδη, διευθυντή του περιοδικού "Πνευματική Ζωή",μου απάντησε ότι θα τα τύπωνε, και σε λίγες μέρες, πριν από τις 4 Αυγούστου, μου έστειλε να διορθώσω τα δοκίμια. Το βιβλίο βγήκε και κατά το Σεπτέμβρη ήρθα στην Αθήνα να το παραλάβω. Αλλά ο Νιλαϊδης μου έδειξε μόνο ένα αντίτυπο που είχε μείνει στο βιβλιοδέτη. Τα άλλα κατασχέθηκαν, μου είπε, και έτσι η τύχη του πρώτου μου εκείνου βιβλίου ήταν να καεί στη φωτιά, όπως όλα τα προοδευτικά βιβλία της εποχής.

Εδωσα εξετάσεις στη Νομική Σχολή, γύρισα στην Καρδίτσα και πριν μάθω τ' αποτελέσματα, με πιάσαν μαζί με άλλους παλιούς συμμαθητές μου (... ). Μας καταδίκασαν πρωτόδικα σε βαριές ποινές - εμένα ένα χρόνο φυλακή και δύο εξορία - για διακίνηση παράνομου Τύπου. Κάποιον είχαν πιάσει με "Ριζοσπάστη". Κάναμε έφεση και το εφετείο Λάρισας μείωσε όλες τις ποινές σε 8 μήνες φυλακή".

Σε συνέντευξή του στον "Οδηγητή" (14.5.1975) για το ρόλο του προοδευτικού βιβλίου στη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας ο Ζήσης Σκάρος μεταξύ άλλων επισήμανε:

"Προοδευτικό βιβλίο είναι εκείνο το βιβλίο, το οποίο φέρνει ένα μήνυμα που ανταποκρίνεται αντικειμενικά στο ιστορικό αίτημα της εποχής (... ) Ειδικότερα για τη νεολαία, το προοδευτικό βιβλίο δεν είναι μονάχα παιδαγωγικός και αναμορφωτικός παράγοντας, αλλά και σπουδαίο κίνητρο για δράση και ανάληψη ευθυνών από τη νεολαία.Το προοδευτικό βιβλίο βοηθάει τη συμμετοχή της νεολαίας στους κοινωνικούς αγώνες. Μάλιστα, επειδή αυτοί οι αγώνες είναι ενιαίοι, θεωρώ απαράδεκτη την προσπάθεια που γίνεται στην αστική κοινωνία, να χωριστεί τεχνητά η νεολαία από τα άλλα στρώματα του λαού".

"Η προοδευτική λογοτεχνία του μεσοπολέμου, η Αντιστασιακή λογοτεχνία και ο σημερινός κοινωνικός ρεαλισμός, έχουν τις ρίζες τους στην ποιοτική αλλαγή των αρχών του αιώνα μας, που συνδέεται με την άνοδο της εργατικής τάξης και τη συγκρότησή της σε κοινωνικοπολιτική δύναμη".

Στις 5.1.1985, με άρθρο του στο "Ρ" και με τίτλο "Λαϊκισμός και λαϊκότητα",ο Ζ. Σκάρος μεταξύ άλλων υπογράμμιζε:

"Λαϊκισμός, "λαϊκίστικο", σημαίνει κάτι που υποκρίνεται, που πάει να μοιάσει, να γίνει σαν το λαϊκό. Δεν είναι δημιούργημα του λαού, λαϊκή τέχνη. Η μιμητική αυτή προσπάθεια, έξω από τις ρίζες του λαϊκού, καταλήγει στη χυδαιοποίησή του, συνεπούμενα και στον εκχυδαϊσμό της τέχνης, που το δημιούργημά της τότε είναι, όπως έλεγε ο Λένιν, σαν "ένας έτοιμος χυλός, που τον δίνουμε στο λαό, να τον καταπιεί, χωρίς να χρειάζεται να τον μασήσει".

Λαϊκότητα ενός έργου τέχνης είναι άλλο πράγμα. Μπορεί ο χαρακτήρας του να είναι προσωπικός (ενός καλλιεργημένου στον τομέα της τέχνης δημιουργού), αλλά πηγάζει μέσα από βιώσιμες παραδόσεις του λαού, ανταποκρίνεται στα ιστορικά αιτήματα της εποχής και γι' αυτό συγκινεί το λαό, καλλιεργεί την ευαισθησία του, δεν είναι ξένο απ' αυτόν και τον "μορφώνει" (... ) Ο ελιτισμός δεν αναφέρεται στην εκλεκτικότητα της τέχνης, με την έννοια του καλού, του άριστου, αλλά στον περιορισμένο χώρο της εμβέλειάς του και σε τελευταία ανάλυση στην ατομικότητα του δημιουργού, που μπορεί να είναι ξεκομμένη και καμιά φορά στρατευμένη ενάντια στο λαό... ".

Τον Απρίλη του 1986 ο Ρ. Ρίγκαν διέταξε το βομβαρδισμό της Λιβύης, με χρησιμοποίηση και των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα, έχοντας και τη σιωπηλή σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης. Ο Ζήσης Σκάρος, στις 15.4.86 από τη στήλη του "Ρ" "Ζητώ το Λόγο" έγραφε μεταξύ άλλων:

"Ποια υπερδύναμη, λοιπόν, απειλεί την ανθρωπότητα, ή είναι εκείνο που μας αναγκάζει να αποφεύγουμε να πούμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη; Εδώ δε χρειάζεται να ζητήσεις το λόγο για να μιλήσεις. Ουρλιάζεις, βγαίνεις ουρλιάζοντας στους δρόμους, χωρίς να ζητήσεις το λόγο από κανέναν. Το δικαίωμα αυτό το έχει ο καθένας από την ίδια του τη ζωή. Και δεν είναι μόνο δικαίωμα, είναι χρέος. Ο αγώνας για την ειρήνη, σήμερα, είναι χρέος ζωής όλων μας".

Στο "Συμπόσιο: Εργατική Τάξη και Πολιτισμός" που οργάνωσε το Πολιτιστικό Τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ τον Φλεβάρη του 1987, ο Ζήσης Σκάρος ως εισηγητής είπε μεταξύ άλλων:

"Μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα γεννιούνται και οι δυνάμεις της ανατροπής του, που αποτελούν την πρωτοπορία της μελλοντικής εξέλιξης της κοινωνίας. Η ιστορική αυτή αποστολή, σήμερα, πέφτει στους ώμους της εργατικής τάξης, που απ' την κοινωνική της θέση καλείται να παίξει πρωτοπόρο ρόλο στη διαδικασία της αλλαγής.Και μέσα στις συνθήκες αυτής της διαλεκτικής πορείας, πρέπει να εκτιμηθεί και η τέχνη σαν κοινωνικό φαινόμενο. Ανάλογα με την πηγή, απ' όπου αντλεί τη δύναμή της ανάλογα με τις κοινωνικές δυνάμεις που εκφράζει, μπορεί να παίζει ρόλο θετικό ή αρνητικό στην κοινωνική εξέλιξη. Να είναι η τέχνη που ανταποκρίνεται στα ιστορικά αιτήματα της εποχής ή παρα - τέχνη, που ακολουθεί την εκφυλιστική παρακμή της κοινωνίας.Εφ' όσον η τέχνη μετουσιώνει σε αισθησιακές (καλλιτεχνικές) παραστάσεις βιώσιμα στοιχεία από την πραγματικότητα και εκφράζει δυνάμεις που αποτελούν στο παρόν τις προϋποθέσεις του μέλλοντος, τότε γίνεται κι αυτή ενεργός παράγοντας προόδου και πολιτισμού".

ΕΟΚ και πολιτισμός

Σχεδόν είκοσι χρόνια πέρασαν από τότε που ο Ζήσης Σκάρος,στα πλαίσια μιας έρευνας - διαλόγου του "Ρ" με φορείς και πρόσωπα, σχετικά με την ένταξη της Ελλάδας στη λεγόμενη τότε Κοινή Αγορά (12/3/78), είχε δώσει το παρακάτω, "προφητικό", χάρη στη διαλεκτική ανάλυση κείμενο, για τις συνέπειες στον πολιτισμό από την ένταξη της χώρας. Κείμενο, που επαληθεύτηκε απολύτως:

"Α. Από πρώτη άποψη, η έννοια της Κοινότητας γοητεύει και είναι αλήθεια ωραία. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Σημασία έχει το είδος της Κοινότητας. Από ποιους αποτελείται και τι επιδιώκει. Η Κοινή Αγορά σαν ένωση ορισμένων κεφαλαιοκρατικά αναπτυγμένων κρατών, για την προάσπιση των συμφερόντων τους, είναι φυσικό να στοχεύει στην προσπόριση κεφαλαιουχικών αγαθών πάνω στη βάση της εμπορευματικής οικονομίας,που με γνώμονα, πάντα, το περιστατικό κέρδος, αλλοτριώνει ή δε συμβιβάζεται με τον ανθρώπινο και ασύγκριτα κοινωνικότερο χαρακτήρα του πολιτιστικού δυναμικού μιας χώρας,οποιασδήποτε χώρας. Τούτο ισχύει πιο πολύ για την Ελλάδα, που θα βρίσκεται στη θέση του φτωχού συγγενή. Ο μεγάλος κίνδυνος θα προέλθει από την πολύ πιθανή περίπτωση να αλλοτριωθεί η πολιτιστική της ζωή από την κερδοσκοπική τάση του μεγάλου κεφαλαίου.

Β. Κάποτε ο εκτελεστικός επίτροπος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, Ραλφ Ντάρεντορφ, είχε πει πως η Ευρώπη της Κοινής Αγοράς κατάντησε "Ευρώπη των διερμηνέων". Μέσα σε μια "Ευρώπη των διερμηνέων" τι και πώς θα μπορούσαν να προσφέρουν οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας μας, με ένα γλωσσικό όργανο που η εμβέλειά του περιορίζεται στον εσωτερικό χώρο των 9 συνολικά εκατομμυρίων κατοίκων της, ενώ στο εξωτερικό συναντά την περιφρόνηση κρατών με αποικιοκρατικές καταβολές αιώνων;

Γ. Οσο για το προνόμιο του μακρινού παρελθόντος της Ελλάδας, αυτό δε νομίζω ότι συγκινεί και τόσο τους εταίρους του "αστεροειδούς" κτιρίου των Βρυξελλών, πέρα από μια πατερναλιστική επίδειξη συμπάθειας, που το πολύ - πολύ να εκδηλώνεται κάθε δύο χρόνια στα "Ευρωπάλια" για τα κράτη - μέλη της Κοινής Αγοράς.

Δ. Μια και το πρόβλημα είναι κατά βάση οικονομικό, δεν μπορεί παρά η φτωχή υποδομή της χώρας μας να συρρικνωθεί ακόμα περισσότερο από τα πολυεθνικά εκδοτικά μεγαθήρια,που θα κυνηγούν ή, καλύτερα, θα κατασκευάζουν με τους διαφημιστικούς μηχανισμούς τους μπεστ - σέλερς, σε τρόπο, που, αν η Ευρώπη στις διπλωματικές της σχέσεις μπορεί να χαρακτηρισθεί "Ευρώπη των διερμηνέων", στα Γράμματα και στις Τέχνες, σίγουρα, θα καταντήσει Ευρώπη των μάνατζερς, αντί για μια Ευρώπη των εργαζομένων,που προϋποθέτει, όμως, άλλες δομές και μέσα στις ίδιες τις χώρες των εταίρων της Κοινής Αγοράς".

Και για την αντιγραφή Α. Ε.

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός

Ο Ζήσης Σκάρος είχε δημοσιεύσει στο "Ρ" μια εξαιρετικά εμπεριστατωμένη, δισέλιδη επιφυλλίδα, για τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό.Λόγω όμως της συμπύκνωσής της, αντλούμε την άποψή του από σχετικό δημοσίευμα στο "Εθνος" (7/5/82).

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός είναι μια μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας που δημιούργησε τις περισσότερες παρεξηγήσεις τόσο από την πλευρά ορισμένων υποστηρικτών του, όσο και από την πλευρά των αντιπάλων του. Δε νομίζω ότι είναι τεχνική ή τρόπος γραψίματος, ούτε φυσικά συνταγή.

Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός δεν είναι τύπος ή στιλ καλλιτεχνικής έκφρασης. Είναι μέθοδος θεώρησης της πραγματικότητας από το δημιουργό, που θα μετουσιώσει τα βιώματά του ή τις εμπειρίες του σε τέχνη. Για γίνει κατανοητό αυτό, ας πάρουμε τρία βασικά ρεύματα, που χαρακτηρίζονται πιο άμεσα από τις σχέσεις τους με την πραγματικότητα: το νατουραλισμό, το ρεαλισμό και το σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Ο νατουραλισμός απεικονίζει την πραγματικότητα όπως φαίνεται. Ο ρεαλισμός, εκφράζει τις σχέσεις των πραγμάτων και των ανθρώπων μεταξύ τους. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός βαθαίνει μέσα στην πραγματικότητα και εκφράζει όχι μόνο εκείνο που φαίνεται, αλλά και εκείνο που δε φαίνεται, αλλά που ωστόσο υπάρχει. Βλέπει τον κόσμο στην εξελικτική του πορεία, ανακαλύπτει στοιχεία που κλείνουν μέσα τους το σπόρο του μέλλοντος και εφοδιάζει το δημιουργό με την ικανότητα να κάμει το έργο του όχι μόνο βιώσιμο και πέρα από την εποχή του, μα και να το αναδείξει σε ενεργό παράγοντα προόδου και διαμόρφωσης χαρακτήρων πιο κοινωνικών (σοσιαλιστικών) ανθρώπων.

Βασισμένη η θεώρηση αυτή των πραγμάτων στην υλιστική αντίληψη της ιστορίας και τη διαλεκτική της εξέλιξη, δίνει απεριόριστες δυνατότητες στο δημιουργό να αναδείξει την προσωπική του ταυτότητα και να χρησιμοποιήσει οποιαδήποτε μορφή ή στιλ, ακόμα και σχολή, κρίνει πιο κατάλληλα για την περισσότερη και καλλιτεχνικότερη παρουσίαση της πραγματικότητας στο πνευματικό του έργο.

Οπως στο φιλοσοφικό τομέα οι κλασικοί του μαρξισμού, του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, δεν έκαναν παρά να συστηματοποιήσουν, να οργανώσουν και να ερμηνεύσουν προηγούμενες φιλοσοφικές ιδέες και να θεμελιώσουν πιο επιστημονικά τη θεωρία τους, έτσι και στον τομέα της τέχνης η διαλεκτική θεώρηση της πραγματικότητας δημιουργεί μια νέα διάσταση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σε προηγούμενες μορφές τέχνης, από τον Ομηρο ως τα σήμερα, δεν υπήρχαν συνειδητά ή ασυνείδητα στοιχεία ενός τέτοιου ρεαλισμού, που κατά τη γνώμη μου η καλύτερη ονομασία θα ήταν διαλεκτικός ρεαλισμός στην τέχνη.Κατά συνέπεια, ο σοσιαλιστικός ή διαλεκτικός ρεαλισμός δεν είναι φαινόμενο περιορισμένου χρόνου, αλλά η μελλοντική εξέλιξη της τέχνης".

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

1933. Ο Ζήσης Σκάρος (δεξιά) με συμμαθητή του στις Φυλακές Καρδίτσας κατά τη διάρκεια μαθητικής απεργίας, στην οποία πρωτοστάτησε. Αποτέλεσμα η αποβολή του από όλα τα γυμνάσια της χώρας

Νοέμβρης 1973. Ο Ζ. Σκάρος, ως πρόεδρος του ΚΣ των Ελληνικών Επιτροπών Αντιδικτατορικού αγώνα εξωτερικού, μιλά σε Ελληνες εργάτες στις Βρυξέλλες για την εξέγερση του Πολυτεχνείου

12.10.1944. Η ημέρα της απελευθέρωσης και αποφυλάκισης του Ζ. Σκάρου από τις φυλακές της "Σωτηρίας". Εδώ με τη γυναίκα του (από το 1942) Τίτι, στην εορτάζουσα, όπως όλοι οι δρόμοι, οδό Σταδίου

Το βαγόνι - κλούβα με κρατούμενους κομμουνιστές από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, το οποίο έβαζαν οι ναζί στους σιδηροδρομικούς τους συρμούς για να μην τους ανατινάζει ο ΕΛΑΣ. Με το βέλος, ο συγγραφέας Ζήσης Σκάρος. Από το γεγονός αυτό εμπνεύστηκε το μυθιστόρημά του "Οι κλούβες"

Ζήσης Σκάρος

Ανατράφηκε κομμουνιστής

και έμεινε κομμουνιστής

Εννέα μέρες συμπληρώνονται σήμερα από τον πένθιμο αποχωρισμό της γενιάς της Εθνικής Αντίστασης, του ΚΚΕ, των λογοτεχνών και των οικείων του από τον Ζήση Σκάρο.Τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης και του Αντιδικτατορικού Αγώνα, του "αμετανόητου" κομμουνιστή, του διακεκριμένου συγγραφέα, διανοούμενου - με την πλήρη σημασία της λέξεως.

Ελάχιστη τιμή στον αξέχαστο, γλυκύτατο και γοητευτικό άνθρωπο. Στον παραδειγματικού αγωνιστικού - ανθρώπινου - πνευματικού ήθους Ζήση Σκάρο,τούτο το αφιέρωμα του "Ρ",του οποίου ο Ζ. Σκάρος υπήρξε συνεργάτης, με επιφυλλίδες, κείμενα σε μόνιμες ή έκτακτες στήλες, επίκαιρες δηλώσεις και συνεντεύξεις.

Αντί άλλης μνημοσύνης περιγραφής αυτού που υπήρξε, πίστευε και έπραττε σ' όλη του τη ζωή ο Ζήσης Σκάρος, θεωρήσαμε πιο ορθό - για να τον γνωρίσουν από "πρώτο χέρι" και οι νεότεροι αναγνώστες του "Ρ" - να αντλήσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από ένα κείμενο του Μιχάλη Μερακλή για το σύνολο του έργου του και από μερικά δικά του κείμενα. Κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο "Ρ", τον "Οδηγητή" και το "Εθνος". (Οπου υπάρχουν υπογραμμίσεις, είναι δικές μας).



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ