«Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε».

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: Θέσεις για το Φόυερμπαχ

«To όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!», είπε στο λόγο του πάνω στον τάφο του Καρλ Μαρξ, στις 18 Μάρτη 1883, δηλαδή τέσσερις μέρες μετά το θάνατό του (πέθανε στις 14 Μάρτη 1883), ο Φρίντριχ Ενγκελς. Δεν ήταν λόγια προφητικά, ούτε η έκφραση βαθιού συντροφικού συναισθήματος του Ενγκελς για το θάνατο του ανθρώπου που στην εποχή εδραίωσης του καπιταλισμού, άνοιξε το δρόμο στην εργατική τάξη, για να γίνει από τάξη καθ' εαυτή, τάξη για τον εαυτό της, προκειμένου να διαδραματίσει τον ιστορικό της ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη.

Της τάξης που, από το θεωρητικό έργο και την πρακτική δράση του Μαρξ, απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό.

Αυτά τα λόγια εκφράστηκαν από τον Ενγκελς, και σκιαγραφούν αντικειμενικά, συνοπτικά και ολοκληρωμένα τον Μαρξ, αφού ο Ενγκελς ήταν ο άνθρωπος που τον γνώρισε καλύτερα απ' τον καθένα, μιας και ο ίδιος ήταν «τέκνο της ίδιας εποχής» με τον Μαρξ, και αχώριστοι σύντροφοι στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, αλλά και στην επαναστατική δράση. Ηταν λόγια βασισμένα στη βαθιά επίγνωση του επιστημονικού θεωρητικού έργου και της δράσης του θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης. Που μετά το θάνατό του πήρε τ' όνομά του. «Μαρξισμός». Αδιαμφισβήτητα.

Αλλωστε, ιδιαίτερα στις σύγχρονες συνθήκες του καπιταλισμού, η επιβεβαίωση του Μαρξ έρχεται και μέσα από τις πιο αρνητικές εξελίξεις του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, αναγκάζοντας ακόμη και τους πιο φανατικούς εχθρούς του μαρξισμού, αστούς θεωρητικούς, να αδυνατούν να τον απορρίψουν. Το μεγαλοφυές έργο του, «Το Κεφάλαιο», απεικονίζει με τον πιο παραστατικό τρόπο, την εξέλιξη μιας κοινωνίας ιστορικά ξεπερασμένης, παρά την προσωρινή της νίκη με τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Μια καθ' όλα πύρρειος νίκη, μιας κοινωνίας (καπιταλισμός) και μιας τάξης (αστική), που από την εποχή της Κομμούνας του Παρισιού, στα 1871, περνούσε στην αντίδραση, ενάντια σε μια κοινωνία (σοσιαλισμός) και μια τάξη (εργατική), για την οποία στην ίδια εποχή ο Μαρξ έγραφε: «Κι όμως ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά, σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμη ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία. Αναγνωρίστηκε ακόμα και από τη μεγάλη μάζα της μεσαίας τάξης του Παρισιού - από τους μαγαζάτορες, τους βιοτέχνες, τους εμπόρους - εκτός μόνο από τους πλούσιους κεφαλαιοκράτες». (Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία). Μα στο «Κεφάλαιο» ο Μαρξ δε μας έδωσε μόνο τους οικονομικούς νόμους κίνησης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αλλά απέδειξε και το νομοτελειακό της αντικατάστασής του από τον ανώτερο κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής. Αλλωστε σήμερα, μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες οξύνονται στο έπακρο. Η οικονομική κρίση κάνει ακόμη πιο ανυπόφορη για την εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα την κατάσταση σ' όλους τους τομείς της ζωής τους. Και οι ταξικές ανισότητες μεγαλώνουν, ενώ οι ταξικές αντιθέσεις επίσης δυναμώνουν. Οι άδικοι πόλεμοι βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Οξύνεται στο έπακρο η βασική οικονομική αντίθεση του καπιταλισμού, ανάμεσα στην ολοένα αυξανόμενη κοινωνικοποίηση της παραγωγής και την ατομική - καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Απόδειξη, πως οι εσωτερικές αντιφάσεις του καπιταλισμού, σύμφυτες του ίδιου ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, οι οικονομικές κρίσεις, είναι αξεπέραστες, χωρίς την αντικατάστασή του από την κομμουνιστική κοινωνία. Που απαιτεί το επαναστατικό έργο των μαζών, με ηγέτη την εργατική τάξη. Και γι' αυτό το έργο η συμβολή του Μαρξ, ήταν πρωτοποριακή.

Ο Μαρξ, ήταν γέννημα της εποχής του. Σ' ένα αφιέρωμα λίγων σελίδων, στην προσωπικότητα που το έργο της σημάδεψε την πορεία και εξέλιξη του τελευταίου ιστορικά ταξικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού και μάλιστα που μας έδωσε το θεωρητικό εργαλείο ερμηνείας της ιστορίας, αποκαλύπτοντας τους νόμους της κοινωνικής εξέλιξης και το αναπόφευκτο του περάσματος στην αταξική κοινωνία, που φώτισε ταυτόχρονα και το ρόλο της προσωπικότητας στην ιστορία που δημιουργούν οι μάζες, είναι αδύνατο να αποδώσουμε το έργο του. Παρ' όλ' αυτά δεν μπορεί κανείς, έστω και σ' αυτό το αφιέρωμα, ως φόρο τιμής στον θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας του προλεταριάτου με αφορμή τα 120 χρόνια από το θάνατό του, να δει το Μαρξ έξω από την εποχή του και την εποχή μας φυσικά. Την εποχή της εδραίωσης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, της βιομηχανικής επανάστασης, της προόδου στην ιστορική εξέλιξη που έφερε η αστική τάξη, δημιουργώντας ταυτόχρονα τις συνθήκες περάσματος στην παρακμή και την αντίδραση, αλλά και την εργατική τάξη το νεκροθαύτη της.

Αλλωστε, ο μαρξισμός ήταν ιστορική αναγκαιότητα της εποχής του καπιταλισμού. Δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, ούτε και ήταν προϊόν της δημιουργικής φαντασίας του Μαρξ. «Ολη η μεγαλοφυία του Μαρξ - έλεγε ο Λένιν - βρίσκεται στο ότι έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν κι άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού». (Λένιν: «Για τον Καρλ Μαρξ και τη θεωρία του»).

Από τον Μαρξ η εργατική τάξη απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. «Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, λέει ο Ενγκελς, έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Οτι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι».

Αλλά και σε σχέση με την ανακάλυψη του νόμου εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας, ο Μαρξ απέδειξε επιστημονικά το αναπόφευκτο του περάσματος από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό, την αταξική κοινωνία, με κινητήριο μοχλό την ταξική πάλη, αφού «όλη η ως τώρα ιστορία των κοινωνιών, είναι ιστορία της ταξικής πάλης», (Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος).

«Ο,τι καινούριο έκανα εγώ, λέει ο Μαρξ, ήταν για να αποδείξω:

1. Οτι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής,

2. Οτι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου,

3. Οτι η ίδια αυτή η δικτατορία, αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ - Φ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τ. 1, σελ. 530).

Ο Καρλ Μαρξ δεν ήταν μόνο ο μέγιστος θεωρητικός του προλεταριάτου. Ηταν ο ίδιος άνθρωπος της δράσης. «Η επιστήμη ήταν για τον Μαρξ μια ιστορικά κινητήρια επαναστατική δύναμη, θα πει ο Ενγκελς. Οσο μεγάλη χαρά κι αν αισθανόταν για κάθε νέα ανακάλυψη, σε οποιαδήποτε θεωρητική επιστήμη που δεν μπορούσε ίσως να προβλεφτεί ακόμα καθόλου η πραχτική της εφαρμογή - αισθανόταν μια εντελώς αλλιώτικη χαρά, όταν επρόκειτο για μια ανακάλυψη που επιδρούσε αμέσως επαναστατικά στη βιομηχανία και γενικά στην ιστορική εξέλιξη. Ετσι παρακολούθησε επισταμένα την πορεία των ανακαλύψεων στον τομέα του ηλεκτρισμού... Γιατί ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιοδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός τού έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, επιμονή, με επιτυχία, όσο λίγοι».

Αλλωστε, η «Διεθνής Ενωση των Εργατών», η Πρώτη Διεθνής, ήταν έργο δικό του, ενώ ο ίδιος είχε συμμετοχή και στην καθοδήγηση της πάλης του προλεταριάτου της Γαλλίας, στην Παρισινή Κομμούνα.

Στο σημερινό αφιέρωμα παρουσιάζουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από έργα του Μαρξ, που δίνουν συνοπτικά την πορεία των ερευνών του, της μελέτης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, το αναπόφευκτο της αντικατάστασής του από τον ανώτερο κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής και την αναγκαιότητα των ταξικών αγώνων της εργατικής τάξης, όχι μόνο για τη βελτίωση της θέσης της, αλλά για την προοπτική ανατροπής του συστήματος.

• Τα αποσπάσματα του Ενγκελς, είναι από το «Λόγο στον τάφο του Καρλ Μαρξ» (Κ. Μαρξ - Φ.Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», Εκδόσεις «Γνώσεις», τομ. 2, σελ. 187-189).