ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 16 Γενάρη 2011
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Καθ' οδόν: Στο Αργος του Παυσανία...

Τεφροδόχος του 7ου π.Χ. αι. που βρέθηκε από ανασκαφή στο Αργος
Τεφροδόχος του 7ου π.Χ. αι. που βρέθηκε από ανασκαφή στο Αργος
Σήμερα, έχουμε «ραντεβού» με το συναρπαστικό βιβλίο του Ζακ Λακαριέρ, «Στα ίχνη του Παυσανία» (εκδ. «Χατζηνικολή»). Αφού πάρουμε ορισμένες πληροφορίες για τον περιηγητή, από τον συγγραφέα του έργου - που το έγραψε το 1978 - θα «αφεθούμε» στο γραπτό του ίδιου του Παυσανία γι' αυτήν τη γωνιά της χώρας...

Προλογικά

«Το τεράστιο έργο, που πάνω από αιώνα έχουν ολοκληρώσει οι αρχαιολόγοι και μας προσφέρει μια εικόνα όλο και πιο πιστή και πιο απτή για το τι ήταν η αρχαία Ελλάδα, στηρίζεται στην ανεκτίμητη μαρτυρία του Παυσανία, αφού εκείνος είχε την τύχη να δει ανέπαφα όλα τα μνημεία από τα οποία ελάχιστα σώζονται σήμερα. Πριν από 1.800 χρόνια, ο Παυσανίας αποφάσισε να περιηγηθεί την Ελλάδα από τη μια άκρη στην άλλη και να περιγράψει διεξοδικά όλους τους τόπους και όλα τα μνημεία της. Ετσι δημιουργήθηκε η Ελλάδος Περιήγησις, αυτή η λεπτομερής περιγραφή, αυτό το ευρετήριο όλων των ξακουστών ιερών και των φημισμένων τόπων που διέθετε τότε η Ελλάδα. Υπήρξε πράγματι ο πρώτος ξεναγός (με τη σημερινή σημασία της λέξης) του ελληνικού κόσμου. Εζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ. και μας περιγράφει τη ρωμαϊκή Ελλάδα, μια χώρα την οποία οι Ρωμαίοι κατέχουν πάνω από τρεις αιώνες. Μας αποκαλύπτει μια χώρα πληγωμένη αλλά ζωντανή, μια χώρα κατά τόπους ξανακτισμένη και η οποία διανύει τον τελευταίο αιώνα της δόξας της.

Οσο για το ίδιο το έργο, μπορούμε να τo χαρακτηρίσουμε με μία λέξη: μεγαλοπρεπές. Δέκα τόμοι που περιγράφουν όλη την Ελλάδα, εκτός από τα νησιά και την Κρήτη. Δέκα βιβλία όπου αφθονούν οι λεπτομερείς περιγραφές των ιερών, αλλά και οι παρεκβάσεις για το ένα ή το άλλο ιστορικό, μυθολογικό, γενεαλογικό ή πνευματικό ζήτημα, αλλά και οι βιβλιογραφικές παραπομπές. Αφού τα διάβασα όλα, συγκέντρωσα σε έναν μόνο τόμο από τις περιγραφές τις πιο ενδιαφέρουσες και από τα αξιοθέατα τα πιο δημοφιλή, αυτά που κάθε σύγχρονος ταξιδιώτης οπωσδήποτε θα επισκεφθεί: Την Ακρόπολη των Αθηνών, τη Θήβα, τους Δελφούς, το Αργος, τις Μυκήνες, την Επίδαυρο, την Κόρινθο και την Ολυμπία. Περιέλαβα όμως και τόπους λιγότερο γνωστούς και γι' αυτό πιο ενδιαφέροντες προς ανακάλυψη, τα μικρά ιερά της Αττικής, εκείνα της Κορίνθου, της Αργολίδας, της Αρκαδίας και της Βοιωτίας.


Γράφοντας μετά τη ρωμαϊκή εισβολή και μόλις πριν από τις καταστροφές των χριστιανών και των βαρβάρων, ο Παυσανίας δεν παρουσιάζεται μόνο ως ένας ενημερωμένος περιηγητής, αλλά κυρίως ως ένας άνθρωπος, ως ένας ενθουσιώδης αυτόπτης μάρτυρας, ο οποίος με πάθος, με ευσυνειδησία, με άγρυπνο μάτι παραστέκεται στις τελευταίες στιγμές της αρχαίας Ελλάδας».

Στο δρόμο για το Αργος

«Πηγαίνοντας από τις Μυκήνες στο Αργος, βρίσκουμε στα αριστερά, ακολουθώντας το δρόμο, ένα ηρώο του Περσέα. Οι κάτοικοι του Αργους τιμούν τον Περσέα, όπως άλλωστε και εκείνοι της Σερίφου και της Αθήνας. Στην Αθήνα υπάρχει πράγματι τέμενος του Περσέα και βωμός του Δίκτη και της Κλυμένης, των προστατών του.

Προσπερνώντας το ηρώο, και συνεχίζοντας το δρόμο του Αργους, βλέπουμε στα δεξιά τον τάφο του Θυέστη. Στην κορυφή υπάρχει μαρμάρινο αρνί, σε ανάμνηση του χρυσόμαλλου δέρατος που πήρε ο Θυέστης από την ερωμένη του, τη γυναίκα του ίδιου του αδελφού του.

Προχωρώντας πάντα πέρα από τους Κριούς (όπως αποκαλούν εδώ τον τάφο του Θυέστη), θα βρούμε στ' αριστερά ένα χωριό με το όνομα Μυσία και το ναό της Μυσίας Δήμητρας. Σήμερα ο ναός δεν έχει πια σκεπή ούτε τα ξόανα της Δήμητρας, της Κόρης και του Πλούτωνα που στέγαζε παλιότερα. Πιο πέρα φθάνουμε στον ποταμό Ιναχο. Αφού διασχίσουμε τον ποταμό, θα βρούμε ένα βωμό του Ηλιου και θα φθάσουμε στο Αργος από την πύλη που πήρε το όνομα Ειλείθυια από το γειτονικό ιερό.

Ο ναός του Λυκείου Απόλλωνα

Απ' όλα τα μνημεία του Αργους, το πιο εντυπωσιακό είναι το ιερό του Λυκείου Απόλλωνα. Το άγαλμα, που σώζεται ακόμα και σήμερα, είναι έργο του Αθηναίου Αττάλου. Ο ναός και το άγαλμα του θεού (που είναι ξύλινο) ήταν αφιερωμένα από το Δαναό. Πιστεύω πως όλα τα αγάλματα της εποχής εκείνης και προπάντων τα αιγυπτιακά ήταν κατασκευασμένα από ξύλο. Ο Δαναός έκτισε αυτό το ναό του Λυκείου Απόλλωνα για δύο λόγους: Οταν ήρθε στο Αργος, διεκδίκησε την εξουσία συγχρόνως με τον Γελάνορα, γιο του Σθενέλα. Επειδή και οι δύο έδωσαν ενώπιον του δήμου εξίσου πειστικά επιχειρήματα, ο δήμος ανέβαλε την απόφασή του για την επόμενη μέρα. Την άλλη μέρα το πρωί, όμως, ένας λύκος όρμησε σε κοπάδι βοδιών που έβοσκαν κοντά στα τείχη της πόλης και επιτέθηκε μάλιστα και στον ταύρο, τον αρχηγό του κοπαδιού.

Πλατεία Αγίου Πέτρου, περίπου το 1930 (από το αρχείο της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού
Πλατεία Αγίου Πέτρου, περίπου το 1930 (από το αρχείο της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού
Τότε οι Αργείοι συσχέτισαν αμέσως αυτό το συμβάν με τα γεγονότα της προηγουμένης. Ο Δαναός, που δεν ήταν από το Αργος, αλλά από μακριά, δε θα μπορούσε να συγκριθεί με το λύκο που ζει μακριά από κάθε ανθρώπινο ον; Και όπως ο λύκος σκότωσε τον ταύρο, συνεπέραναν πως η εξουσία, δικαιωματικά, θα ανήκε στον Δαναό. Ο Δαναός τότε υπέθεσε πως ο ίδιος ο Απόλλωνας θα έσπρωξε τον λύκο στα βόδια και του αφιέρωσε ναό που φέρει το όνομα του Λυκείου Απόλλωνα. Στο ναό βλέπουμε ένα θρόνο του Δαναού, και άγαλμα που παριστάνει άνθρωπο να κρατά ταύρο στους ώμους του. Είναι μάλλον ο Βίτωνας, που ήταν τόσο δυνατός ώστε μπορούσε, όπως λένε οι Αργείοι, να μεταφέρει έναν ολόκληρο ταύρο στους ώμους του. Κοντά στο άγαλμα του Βίτωνα καίει μια φωτιά που λέγεται του Φορωνέα, καθώς οι Αργείοι πιστεύουν πως η φωτιά δε δόθηκε στους ανθρώπους από τον Προμηθέα αλλά από τον Φορωνέα. Στο ναό υπάρχουν ακόμα δύο ξόανα, της Αφροδίτης και του Ερμή.

Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει άγαλμα του Λάδα, ο οποίος κέρδισε στον αγώνα δρόμου όλους τους άνδρες της εποχής του. Βλέπουμε ακόμα τον Ερμή να κατασκευάζει μια λύρα από το καβούκι μιας χελώνας. Μπροστά στο ναό ένα ανάγλυφο παριστάνει την πάλη του λύκου με τον ταύρο. Μια νέα ρίχνει πέτρες στον ταύρο, λένε πως θα μπορούσε να είναι η ίδια η Αρτεμη...

Πολλά αξιόλογα μνημεία

Το Αρχαίο Θέατρο
Το Αρχαίο Θέατρο
Στη συνέχεια ο Παυσανίας διασχίζει την απόσταση που χωρίζει το ναό του Λυκείου Απόλλωνα από το θέατρο, για το οποίο αφιερώνει ελάχιστες γραμμές. Τα μνημεία ήταν πολλά, θα αρκεστούμε στο να τα απαριθμήσουμε, με τη σειρά που τα περιγράφει ο Παυσανίας, εφόσον μόνο ο ναός της Αφροδίτης, για τον οποίο μιλάμε πιο κάτω, έχει βρεθεί. Αυτά ήσαν: Ενα άγαλμα του Μειλίχιου Δία, έργο του Πολύκλειτου, περίφημου γλύπτη του Αργους, ένα ανάγλυφο που παριστάνει τον Κλέοβι και τον Βίτωνα, που μοιάζουν να σέρνουν ακόμα το άρμα πάνω στο οποίο μετέφεραν τη μητέρα τους προς το ναό της Ηρας, ένα ναό του Νέμειου Δία με χάλκινο άγαλμα του θεού και ένα ναό της Τύχης. Μετά το ναό της Τύχης, ο Παυσανίας απαριθμεί το μνήμα της Μαινάδας Χορείας (Χορεύουσας), το ιερό των Ωρών και τους επτά ανδριάντες, όσων πολέμησαν και σκοτώθηκαν κάτω από τα τείχη της Θήβας στον πόλεμο κατά του Αργους. Στη συνέχεια υπήρχαν: Ο τάφος του Δαναού, το κενοτάφιο των Αργείων που έχασαν τη ζωή τους κατά την πολιορκία της Τροίας, ένας ναός του Σωτήρα Δία, ένα ιερό του θεού ποταμού Κηφισού, ένα οικοδόμημα όπου οι γυναίκες του Αργους κλαίνε τον Αδωνη, ένα μαρμάρινο ομοίωμα της κεφαλής της Μέδουσας, λένε πως είναι έργο των Κυκλώπων και, τέλος, πολύ κοντά στο Κριτήριο όπου η Υπερμήστρα δικάστηκε, το θέατρο όπου, κατά τον Παυσανία, βλέπουμε, ανάμεσα σ' άλλα αξιοθέατα, ένα γλυπτό που εικονίζει έναν άντρα να σκοτώνει άλλον άντρα. Πρόκειται για τον Αργείο Περίλαο, γιο του Αλκίνου, που σκοτώνει τον Σπαρτιάτη Οθρυάδα. Παλιά υπήρχε άγαλμα του Περίλαου μετά τη νίκη του στην πάλη, στα Νέμεια.

Ερμής, Αργος ο Πανόπτης και Ιώ (αρχαιολογικό Μουσείο Γένοβας). Στην ελληνική μυθολογία, ο Αργος ο Πανόπτης ήταν τερατόμορφος γίγαντας, απόγονος του ομώνυμου ιδρυτή του Αργους
Ερμής, Αργος ο Πανόπτης και Ιώ (αρχαιολογικό Μουσείο Γένοβας). Στην ελληνική μυθολογία, ο Αργος ο Πανόπτης ήταν τερατόμορφος γίγαντας, απόγονος του ομώνυμου ιδρυτή του Αργους
Πέρα από το θέατρο υπήρχε ιερό της Αφροδίτης τα λείψανα του οποίου, πολύ ακρωτηριασμένα, ήρθαν στο φως τελευταία, και το άγαλμα της ποιήτριας Τελέσιλλας με τα βιβλία της στα πόδια της, την ώρα που ετοιμάζεται να φορέσει την περικεφαλαία της. Είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη στο Αργος προστατεύοντας την πόλη στον πόλεμο με τους Λακεδαίμονες, επικεφαλής των άλλων Αργείων γυναικών.

Η αγορά, η τέφρα του Περσέα και το ανάχωμα της Μέδουσας

Στο κέντρο της αγοράς υπάρχει οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, που δεν είναι, όπως νομίζουν, τρόπαιο του Πύρρου, του βασιλιά της Ηπείρου, αλλά μάλλον μνημείο που ανεγέρθηκε προς τιμήν του, στο σημείο όπου αποτεφρώθηκε η σορός του, γιατί βλέπει κανείς ανάγλυφες παραστάσεις των ελεφάντων και των διαφόρων μηχανών που χρησιμοποίησε ο Πύρρος στους πολέμους. Το μνημείο χτίστηκε στο σημείο που έγινε η αποτέφρωση. Η τέφρα του Πύρρου βρίσκεται στο ναό της Δήμητρας, κοντά στον οποίο βρήκε το θάνατο. Στην είσοδο του ιερού βλέπουμε άλλωστε τη χάλκινη ασπίδα του.

Στην πλατεία της αγοράς και σε μικρή απόσταση από το μνημείο που ανέφερα πιο πάνω, υπάρχει λοφίσκος από χώμα όπου λέγεται πως είναι θαμμένο το κεφάλι της Μέδουσας. Οι Αργείοι, πέρα των πατροπαράδοτων διηγήσεων, αναφέρουν σχετικά τα εξής: Η Μέδουσα ήταν κόρη του βασιλιά Φόρκου και, μετά το θάνατό του, βασίλεψε στους κατοίκους γύρω από την Τριτωνίδα λίμνη της Λιβύης. Δολοφονήθηκε τη στιγμή που ο Περσέας βρισκόταν στη Λιβύη. Εκείνος, μπροστά στο νεκρό σώμα της Μέδουσας, θαμπωμένος από την ομορφιά της, της έκοψε το κεφάλι και το πήρε μαζί του για να το δείξει στους Ελληνες. Ομως ο Καρχηδόνιος, ο γιος του Ευκράτη, δίνει μια άλλη εκδοχή που θεωρεί πιο αληθοφανή: Στις ερήμους της Λιβύης ζουν πολλά άγρια θηρία και αγριάνθρωποι - άντρες και γυναίκες - των οποίων η ύπαρξη δεν βεβαιώθηκε. Ο Καρχηδόνιος όμως λέει πως, σ' ένα ταξίδι του στη Ρώμη, είδε έναν από αυτούς. Υπέθεσε λοιπόν πως η Μέδουσα δεν ήταν παρά μία από τις γυναίκες που ζούσαν σ' αυτά τα μέρη και βρέθηκε στην περιοχή της Τριτωνίδας λίμνης, ερημώνοντάς τα όλα έως ότου τη σκότωσε ο Περσέας.

Η ακρόπολη τον Αργους και το άγαλμα του Διός με τρία μάτια

Η Αθηνά βοηθάει τον Τίφυ να υψώσει το κατάρτι, ενώ ο Αργος σφυρηλατεί το πλοίο, 50 μ.Χ. Ρωμαϊκό ανάγλυφο.
Η Αθηνά βοηθάει τον Τίφυ να υψώσει το κατάρτι, ενώ ο Αργος σφυρηλατεί το πλοίο, 50 μ.Χ. Ρωμαϊκό ανάγλυφο.
Η ακρόπολη του Αργους πήρε το όνομα Λάρισσα σε ανάμνηση (της κόρης) του Πελασγού. Αν ανεβούμε στην ακρόπολη, θα δούμε πρώτα ένα ναό της Ακραίας Ηρας, και ένα ναό του Απόλλωνα, που λέγεται πως χτίστηκε από τον Πυθέα. Το άγαλμα που βρίσκεται εκεί είναι χάλκινο και ο θεός παριστάνεται όρθιος. Ονομάζεται Απόλλωνας Δειραδιώτης, από το όνομα του τόπου, Δειράδα. Υπάρχει μαντείο του οποίου οι τελετουργίες είναι οι εξής: Η πυθία είναι μια γυναίκα που της απαγορεύεται να συνευρεθεί με άντρα. Κάθε μήνα θυσιάζεται νύχτα ένα αρνί από το οποίο πίνει λίγο αίμα που της προκαλεί την έμπνευση.

Κοντά στο ιερό τον Απόλλωνα, ένας ναός της Αθηνάς Οξυδερκούς, όπως την αποκαλούν εδώ, είναι αφιέρωμα του Διομήδη, σε ανάμνηση του θαύματος που η θεά έκανε για κείνον, όταν διέλυσε την ομίχλη που του σκέπαζε τα μάτια. Φθάνουμε μετά στο στάδιο όπου διεξάγονται οι αγώνες.

Συνεχίζοντας το δρόμο προς το ύψωμα της ακρόπολης, βλέπουμε αριστερά το μνήμα των παιδιών του Αιγύπτου. Το μνήμα περιέχει μόνο τα κεφάλια τους γιατί το υπόλοιπο σώμα είναι θαμμένο στη Λέρνα, όπου και σκοτώθηκαν. Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται ναός του Λαρισαίου Δία, σήμερα χωρίς στέγη και χωρίς άγαλμα, και ναός της Αθηνάς που, μεταξύ άλλων αναθημάτων, περιέχει ξόανο του Δία - τον παριστάνει να έχει, εκτός από τα δύο μάτια, και ένα τρίτο στη μέση του μετώπου. Πιθανώς ο Δίας αυτός να έχει τρία μάτια διότι, όπως όλοι γνωρίζουμε, βασιλεύει στον ουρανό, στη γη και στη θάλασσα. Ετσι λοιπόν ο καλλιτέχνης να θέλησε να εκφράσει την κυριαρχία του θεού πάνω στα τρία στοιχεία που ορίζουν τον κόσμο...».


Θραύσμα κρατήρα με παράσταση τύφλωσης του Πολύφημου (Αρχαιολογικό Μουσείο Αργους)
Θραύσμα κρατήρα με παράσταση τύφλωσης του Πολύφημου (Αρχαιολογικό Μουσείο Αργους)

Επιμέλεια:
Ελένη ΑΡΓΥΡΙΟΥ


Μικρές σελίδες

Στο μυθιστόρημα «Η τελευταία γυναίκα και η επόμενη μάχη», ο Μανουέλ Κοφίνιο παρουσιάζει τη συνένωση του επικού στοιχείου και της αγάπης σ' έναν λαό που βρίσκεται μέσα στην επανάσταση. Πρωτοεκδόθηκε από τη «Σύγχρονη Εποχή» το 1988, ενώ μέχρι τότε είχαν πραγματοποιηθεί 26 εκδόσεις σε 16 χώρες, που εκπροσωπούν περισσότερα από 30 εκατομμύρια αντίτυπα.

Ο συγγραφέας «υποδέχεται» τον αναγνώστη ως εξής: «Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει τόσο να βάζουμε ετικέτες, πρέπει να νοιαζόμαστε περισσότερο για τα κίνητρα, για τις αιτίες και τα αποτελέσματα. Πίστη στην Επανάσταση δε σημαίνει προδοσία στο άτομο - μόνο εάν νοιαστούμε για το άτομο θα μπορέσουμε να χτίσουμε τον πραγματικό σοσιαλισμό. Υπάρχουν μερικοί που κοιτάζοντας το δέντρο χάνουν το δάσος. Υπάρχουν άλλοι που αποθεώνουν το δάσος, ενώ τα δέντρα σαπίζουν. Εμείς εδώ πρέπει να βλέπουμε και το δάσος και τα δέντρα, γιατί, στο κάτω - κάτω, χωρίς δέντρα δεν υπάρχει δάσος».

Ο Μανουέλ Κοφίνιο γεννήθηκε στην Αβάνα το 1936 και έχει γράψει πολλά μυθιστορήματα που έγιναν ανάρπαστα και αγαπήθηκαν από το κοινό. «Η τελευταία γυναίκα και η επόμενη μάχη» βραβεύτηκε στο διαγωνισμό «Κάζας ντε λας Αμέρικας» το 1971.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ