ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σάββατο 15 Γενάρη 2022 - Κυριακή 16 Γενάρη 2022
Σελ. /40
ΓΥΝΑΙΚΑ
«Εμφυλοι» ρόλοι: Ορισμένες σκέψεις με αφορμή ένα βιβλίο για πολύ μικρά παιδιά

Οι σκέψεις σου πλάθουν εικόνες / η φαντασία στήνει σκηνικά / όμορφα όνειρα πολύ / θαυμάσια, εκπληκτικά / κάνε λοιπόν μια δοκιμή / τα μάτια σου αν κλείσεις / είναι η αρχή να ονειρευτείς / μια υπέροχη ζωή γεμάτη εκπλήξεις!...

«Δε ζουν όλες οι πριγκίπισσες σε κάστρα» (Τζέφρι και Λίζα Μπόουν)

Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι αυτό το βιβλίο μιλάει για τη φαντασία και τα όνειρα, αλλά δεν είναι έτσι. Οι ίδιοι οι συγγραφείς του, ένα ζευγάρι ψυχολόγων που ασκούν ιδιωτικά το επάγγελμα σε μια κομητεία της Καλιφόρνια, μας διαφωτίζουν περί τίνος πρόκειται στο σημείωμα «για τους γονείς και όσους ασχολούνται με τη φροντίδα των παιδιών» στο τέλος του βιβλίου. Το σημείωμα είναι εκτενέστατο - τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το κείμενο που απευθύνεται στα παιδιά - και ξεκαθαρίζει στους ενήλικους που θα θελήσουν να «βοηθήσουν» τους υποψήφιους αναγνώστες και τις υποψήφιες αναγνώστριες χρησιμοποιώντας το βιβλίο, ότι πρόκειται για ένα «ποιητικό, γλυκό ταξίδι αμφισβήτησης της άκαμπτης κατασκευής των έμφυλων ρόλων», ενώ «στόχος (...) είναι να βοηθήσει τα παιδιά να φανταστούν τη ζωή τους πέρα από τους στερεοτυπικούς έμφυλους ρόλους και τις προσδοκίες που συνδέονται με αυτούς».

Αστικοί εκσυγχρονισμοί

«Αν και η κοινωνία μας έχει σημειώσει σταδιακά μεγάλη πρόοδο στο θέμα των προσδοκιών που έχει από τα μέλη της ανάλογα με το φύλο τους, οι διαφορές στον ρόλο καθενός και στις προσδοκίες που έχουμε από αυτόν υφίστανται σε μεγάλο βαθμό ακόμη» (Τζέφρι και Λίζα Μπόουν).

Αν δεχτούμε τον ορισμό που δίνεται για τους «έμφυλους» ρόλους, ότι δηλαδή πρόκειται για «ένα σύνολο αντιλήψεων και τρόπων συμπεριφοράς που βασίζεται στις προσδοκίες της υφιστάμενης κοινωνίας για το κάθε φύλο», θα πρέπει ταυτόχρονα να παρατηρήσουμε πως η σημερινή εκμεταλλευτική κοινωνία δεν έχει τις ίδιες προσδοκίες από όλες τις γυναίκες, όπως δεν έχει τις ίδιες προσδοκίες ούτε από όλους τους άνδρες.

Ο ίδιος ο εκμεταλλευτικός χαρακτήρας του καπιταλισμού, ο πυρήνας της ύπαρξής του, ευνοεί την παραγωγή και συντήρηση «στερεοτύπων», έστω κι αν πλέον στην ατζέντα των αστικών επιτελείων βρίσκεται η αντιμετώπιση των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών που ανήκουν στην κυρίαρχη αστική τάξη. Μέσω των κυβερνήσεων και άλλων διεθνών οργανισμών προωθούν ένθερμα την ανέλιξή τους στα Κέντρα Λήψης Αποφάσεων, στους επιχειρηματικούς και κυβερνητικούς θώκους. Οι «σιδηρές κυρίες», αν και λίγες ακόμα, έχουν δώσει το στίγμα τους. Στήριξαν την τάξη τους και στηρίχθηκαν από αυτήν. Από όποιο πόστο κι αν ηγήθηκαν ή ηγούνται - πρόεδροι κρατών, κυβερνήσεων, ιμπεριαλιστικών και οικονομικών μηχανισμών, επικεφαλής πολυεθνικών, βιομήχανοι, μεγαλέμποροι, εφοπλιστές και πάει λέγοντας - διακρίθηκαν και διακρίνονται. Αποδεικνύονται στυγνές εργοδότριες, απολύτως ικανές να παίρνουν δύσκολες αποφάσεις και να τις εφαρμόζουν σε βάρος των εργατικών, λαϊκών συμφερόντων. Ωστόσο, δεν μπορούν να ξεριζώσουν τις αναχρονιστικές κοινωνικές αντιλήψεις για την κοινωνική θέση της γυναίκας, που επιβιώνουν.

Ο καπιταλισμός παρέλαβε από τις προηγούμενες εκμεταλλευτικές κοινωνίες κραυγαλέες κοινωνικές διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Οι γυναίκες της δουλοκτητικής και της φεουδαλικής κοινωνίας, ντε φάκτο ανισότιμες, εφόσον συμμετείχαν λιγότερο ή καθόλου στην κοινωνική παραγωγή, έσυραν την ανισοτιμία τους και στο εποικοδόμημα: Στους νόμους, στις αντιλήψεις, στις συμπεριφορές. Παρόμοιες αντιλήψεις και συμπεριφορές, ως απότοκο της ιστορικής τους ανισοτιμίας, σέρνουν οι γυναίκες και στη σύγχρονη εκμεταλλευτική κοινωνία, σαν προίκα ή σαν κληρονομιά, είτε ανήκουν στην κυρίαρχη εκμεταλλευτική τάξη, είτε ανήκουν στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα.

Εστω και παραλλαγμένες, οι αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας επηρεάζουν και τους σύγχρονους «ρόλους» που καλείται να «παίξει» στη σύγχρονη κοινωνία. Οι «ρόλοι» αυτοί είναι φανερό ότι δεν ισχύουν το ίδιο για όλες τις γυναίκες. Είναι καταγεγραμμένο στην κοινωνική συνείδηση ότι οι αστές, είτε εργάζονται είτε όχι, μπορούν να έχουν κάθε είδους πληρωμένη βοήθεια ώστε να μην υπάρχει καν στο λεξιλόγιό τους η λέξη νοικοκυριό.

Αντικρούοντας «στερεότυπα»...

«Επιλέξτε για τα παιδιά σας μέσα μαζικής επικοινωνίας που παρουσιάζουν γυναίκες και άντρες σε πολλούς και διάφορους ρόλους - ειδικά ρόλους που να αντικρούουν στερεότυπα, όπως άντρες βιβλιοθηκονόμους και γυναίκες μηχανικούς. Με αυτόν τον διακριτικό τρόπο δίνετε στο παιδί σας την άδεια να βουτήξει στη θάλασσα της φαντασίας του και να γίνει αυτό που το ίδιο επιθυμεί, και όχι ό,τι επιθυμούν οι άλλοι» (Τζέφρι και Λίζα Μπόουν).

Επιδρούν άραγε στα παιδιά τα «στερεότυπα» ότι τα αγόρια και οι άντρες τα καταφέρνουν καλύτερα π.χ. στους τομείς των επιστημών, της τεχνολογίας, των μαθηματικών και της μηχανικής; Μήπως αυτά τα «στερεότυπα» έχουν επίδραση στο πώς τα παιδιά αξιολογούν τις ικανότητές τους στους τομείς αυτούς; Σε τι βαθμό μπορούν τέτοια «στερεότυπα» να επηρεάσουν την πορεία της ζωής ενός παιδιού;

Υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ της επιλογής ενός κοριτσιού με βάση ένα «στερεότυπο» για τους «έμφυλους» ρόλους και της επιλογής ενός κοριτσιού (και ενός αγοριού επίσης) με βάση τις οικονομικές δυνατότητες της οικογένειας για σπουδές, με κριτήριο αν η συγκεκριμένη επιλογή μπορεί να εξασφαλίσει ένα επαγγελματικό μέλλον, όχι ως καριέρα, αλλά ως άμεσο και αναγκαίο βιοπορισμό.

Η οικονομική ανάγκη είναι το πρώτο στοιχείο που επιδρά στην τελική απόφαση και επηρεάζει την πορεία της ζωής ενός νέου ανθρώπου, ανεξάρτητα από το πώς φαντάζεται το μέλλον σε κάποιο πρώιμο στάδιο της ζωής του, όταν ακόμα ίσως μπορεί να σκέφτεται έξω από τα στερεότυπα με βάση το φύλο αλλά και πέρα από τη σκληρή πραγματικότητα των ταξικών εμποδίων.

Ποια μαθήτρια σχολείου σ' ένα χωριό ή ένα κορίτσι λαϊκής οικογένειας θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα γίνει «αστροφυσικός», «καρδιοχειρουργός», «εδαφοδυναμικός», όταν χρειάζονται χρόνια και χρόνια εξειδικευμένων και πολυδάπανων σπουδών, αλλά και άπειρες θυσίες κατά την άσκηση του επαγγέλματος; Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τα αγόρια από τις λαϊκές οικογένειες.

Οπωσδήποτε, ο σύγχρονος καπιταλισμός επενδύει στη γυναικεία εργασία, αφού είναι ανάγκη του η συμμετοχή περισσότερων γυναικών στην κοινωνική παραγωγή. Αντικειμενικά, η μισθωτή εργατική δύναμη αποτελεί πηγή της υπεραξίας και του κέρδους. Εξάλλου, οι ανισοτιμίες και διακρίσεις σε βάρος των γυναικών συντελούν στην αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, γίνονται πηγή απομύζησης πρόσθετου κέρδους και μέσο γενικότερης μείωσης μισθών αλλά και πολιτικής χειραγώγησης. Στην πραγματικότητα, οι «ίσες ευκαιρίες» για άνδρες και γυναίκες, η «συμφιλίωση οικογενειακής κι επαγγελματικής ζωής» είναι η αντιδραστική προσαρμογή στις αντιφάσεις του καπιταλισμού. Τέτοιου είδους προσαρμογές δεν εξασφαλίζουν την εργασία ως καθολικό κοινωνικό δικαίωμα, ενώ απαλείφουν την κοινωνική ευθύνη για την προστασία της γυναίκας με βάση τον ρόλο της στην αναπαραγωγική διαδικασία. Δεν καλύπτουν τις βιολογικές και ψυχολογικές της ανάγκες, ούτε παρέχουν ουσιαστική και κατάλληλη στήριξη των παιδιών, των ηλικιωμένων, των ΑμεΑ. Σαν αποτέλεσμα, οι εργαζόμενες γυναίκες πρέπει να παλέψουν διπλά και τριπλά προκειμένου να σταθούν σ' ένα «μη παραδοσιακό» για το φύλο τους επαγγελματικό και εργασιακό πόστο, αυτό άλλωστε είναι το υπέδαφος στο οποίο αναπτύσσεται το δίλημμα «οικογένεια ή καριέρα».

Οσο κι αν τα «στερεότυπα» των προσδοκιών για κάθε φύλο ισχύουν, επιδρούν αφού έχει επιδράσει πρώτα ο ταξικός διαχωρισμός. Κανένα κορίτσι δεν ονειρεύεται να γίνει «νταντά της γειτονιάς»... Είτε το ονειρευτεί είτε όχι, το αν ένα κορίτσι θα μπορέσει να διαιτητεύσει σε αγώνα του επαγγελματικού ποδοσφαίρου, αν θα κάνει μεταπτυχιακό στη ρομποτική ή θα θεμελιώσει μια σύγχρονη γέφυρα στη μελλοντική ζωή του, δεν θα εξαρτηθεί κυρίως από το κατά πόσο θα «αμφισβητήσει την άκαμπτη κατασκευή των έμφυλων ρόλων».

Ακόμα κι αν τα παιδιά μας καταφέρουν να «φανταστούν τη ζωή τους πέρα από τους στερεοτυπικούς έμφυλους ρόλους και τις προσδοκίες που συνδέονται με αυτούς», όσο κι αν τους «μάθουμε» «να σέβονται τις επιλογές των άλλων στην πορεία της ζωής τους και να δείχνουν αυξημένη ανεκτικότητα στα παιδιά που δεν ακολουθούν τους παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους», μια εκμεταλλευτική κοινωνία δεν πρόκειται να γίνει πιο υποστηρικτική, παρά ίσως μόνο πιο ανεκτική σε ό,τι συμφέρει την κυρίαρχη τάξη που τη διαμορφώνει, αναπαράγοντας καινούργια στερεότυπα που αναδύονται μέσα στην ίδια εκμεταλλευτική κοινωνία, πιο ταιριαστά στις νέες ανάγκες του καπιταλιστικού κέρδους.

Ονειρα για να ξελασπώσουμε το μέλλον...

«Δεν είναι διόλου ασυνήθιστο η κόρη σας να θέλει να κάνει τον Σούπερμαν (κι εσείς να κάνετε τους αβοήθητους πολίτες που τη χρειάζονται για να τους σώσει τη ζωή!). Ισως η πρώτη σας παρόρμηση θα ήταν να της πείτε ότι υπάρχει και η Σουπεργούμαν, αλλά γιατί να μην την αφήσετε να παίξει τον ρόλο που ξεδιπλώνεται στο μυαλό της;» (Τζέφρι και Λίζα Μπόουν).

Δεν αρκεί να επιτρέψουμε στα παιδιά μας να φανταστούν έναν διαφορετικό ρόλο για τον εαυτό τους. Ενα ατομικό όνειρο μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο υπό προϋποθέσεις. Οταν μιλάμε για όνειρα στα παιδιά μας, θέλοντας να ενισχύσουμε τη φαντασία τους και να αντικρούσουμε «στερεοτυπικούς ρόλους», στην πραγματικότητα τους μιλάμε για τον διαφορετικό κόσμο που θέλουμε να φτιάξουμε στην πορεία της ζωής μας. Κι αυτή θα είναι πραγματικά μια υπέροχη, γεμάτη εκπλήξεις ζωή - εξάλλου, χωρίς το κουκούλι μιας διαφορετικής μελλοντικής κοινωνίας, κανένα ατομικό όνειρο δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί και να πετάξει με τα πολύχρωμα φτερά της πεταλούδας.

Το πιο άκαμπτο στερεότυπο που ο καπιταλισμός θέλει να συντηρήσει, για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του, είναι το στερεότυπο της προσήλωσης στην «ατομική ευημερία», σχεδόν πάντα εύθραυστη και απατηλή, σ' έναν μικρόκοσμο μέσα στον οποίο ο καθένας και η καθεμιά είμαστε μόνοι μας, περιμένοντας έναν Σούπερμαν ή μία Σουπεργούμαν να μας σώσουν. Κάποια στιγμή, στο μέλλον... Ομως το μέλλον δεν έρχεται από μόνο του. Κανείς δεν θα έρθει για μας, αν δεν βάλουμε ένα χεράκι, να ξελασπώσουμε το μέλλον μαζί. Με όραμα. Με γνώση. Με πίστη. Με επιμονή. Αυτός είναι ο μοναδικός ρόλος που η αστική τάξη δεν επιθυμεί να υιοθετήσουμε εμείς και τα παιδιά μας...


Εύη ΚΟΝΤΟΡΑ
Μέλος του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για τη γυναικεία ισοτιμία και χειραφέτηση



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ