Η επίσημη επίσκεψη της υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χίλαρι Κλίντον, τον περασμένο Ιούλη στην Ελλάδα περιελάμβανε και την υπογραφή (από ελληνικής πλευράς υπέγραψε ο υπουργός Εξωτερικών, Στ. Λαμπρινίδης) «Μνημονίου Συνεργασίας για την επιβολή περιορισμών εισαγωγής στις ΗΠΑ πολιτιστικών αγαθών ελληνικής προέλευσης» και πιο συγκεκριμένα εκείνων «που χρονολογούνται από την Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή (20.000 π.Χ. περίπου) έως και το τέλος της Βυζαντινής περιόδου (15ος αι. μ.Χ.)».

Δημοσιεύοντας την είδηση ο «Ρ», σχολίαζε μεταξύ άλλων («Ρ» 19/7/2011, σελ. 23): «(...) η αρχαιοκαπηλία και το εμπόριο της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελούν "συστατικά" στοιχεία του καπιταλισμού, που οξύνθηκαν στη φάση του ιμπεριαλισμού και των επιθετικών του πολέμων που πάντα "συνοδεύονται" και με "πολιτιστικό" πλιάτσικο. Η πιο πρόσφατη περίπτωση είναι το Ιράκ (...) Είναι ευνόητο ότι οι ΗΠΑ είναι η τελευταία χώρα που δικαιούται να μιλά για το θέμα». Θύμιζε, επίσης, και το Μουσείο Γκετί του Λος Αντζελες, το οποίο αποτελεί ουσιαστικά... «δημιούργημα» αρχαιοκαπηλίας.

Ολα αυτά τα γνωστά δεν εμποδίζουν φυσικά τις ΗΠΑ να συνοδεύουν την ιμπεριαλιστική τους πολιτική με... συμφωνίες «κατά» της αρχαιοκαπηλίας! Οι λόγοι είναι διάφοροι με τους πλέον προφανείς τους προπαγανδιστικούς. Αλλωστε, όλοι οι διεθνείς οργανισμοί, μεταξύ τους και η ΟΥΝΕΣΚΟ, «είναι» κάθε φορά το αποτέλεσμα των συσχετισμών τους. Ετσι, όπως συνέβη και με τον ΟΗΕ, η απουσία της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών άφησε τον ιμπεριαλισμό να κάνει «πάρτι» σε αυτούς τους οργανισμούς.

Ακόμη όμως και το σχετικό με την «προστασία» της πολιτιστικής κληρονομιάς νομικό πλαίσιο των ΗΠΑ είναι «κομμένο» και «ραμμένο» στη λογική της «αγοράς», ώστε, στην πράξη, οι ΗΠΑ να αποφασίζουν ουσιαστικά οι ίδιες - και καμία διεθνής σύμβαση ή συμφωνία - αν και τι «προστατεύουν». Ας δούμε πώς.

Σύμφωνα με τον υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού, Π. Γερουλάνο, το μνημόνιο «είναι μια Συμφωνία, η οποία βάζει και την Αμερική μέσα στον αγώνα που γίνεται κατά της αρχαιοκαπηλίας». Αν δεχτούμε ότι βασικό κριτήριο του «αγώνα» κατά της αρχαιοκαπηλίας είναι η υπογραφή συμφωνιών, τότε η φράση δεν είναι ακριβής ακόμη και από την τυπική της πλευρά: Οι ΗΠΑ είναι μία από τις 120 χώρες που έχουν υπογράψει (το 1983) τη Σύμβαση του 1970 της ΟΥΝΕΣΚΟ για το παράνομο εμπόριο πολιτιστικών αγαθών.

Δεν έχει κανένα απολύτως πρόβλημα να το κάνει και ταυτόχρονα να ισοπεδώνει την πολιτιστική κληρονομιά των λαών - στόχων του ιμπεριαλισμού, διότι, το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι το παράνομο εμπόριο, αλλά το εμπόριο αυτό καθεαυτό. Το γεγονός, δηλαδή, ότι ο καπιταλισμός έχει εμπορευματοποιήσει τον πολιτισμό και βέβαια την πολιτιστική κληρονομιά. Ετσι, θεωρεί νόμιμο να υπάρχουν ιδιωτικές συλλογές αρχαιοτήτων, νόμιμη την αγοραπωλησία τους και νόμιμα τα κέρδη που προκύπτουν από αυτήν. Δηλαδή, νομιμοποιεί την ιδιοποίηση σπαραγμάτων της συλλογικής μνήμης και ιστορίας ολόκληρων λαών, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που θεωρεί νόμιμο - και όχι μόνο νόμιμο αλλά και την ουσία της ύπαρξής του - την ιδιοποίηση, από το κεφάλαιο, του αποτελέσματος της εργασίας της κοινωνίας. Η εμπορευματική - ιδιωτικοοικονομική λογική του καπιταλισμού διαποτίζει το διεθνές και κρατικό δίκαιο. Αποτελεί τη βάση του. Γι' αυτό και, παρά τις διεθνείς συμβάσεις, τις διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες, τις διακρατικές συνεργασίες, την ένταση της καταστολής, την ισχυροποίηση της νομοθεσίας, η αρχαιοκαπηλία «ανθεί», όπως ανθεί και το νόμιμο - με τα αγοραία κριτήρια - εμπόριο τέχνης με κύκλο εργασιών του κλάδου που θα ζήλευαν ακόμη και προϋπολογισμοί μικρών κρατών. Διότι καμία νομοθεσία και καμία σύμβαση ή συμφωνία δεν αγγίζει καν το «δίκαιο» της ιδιοκτησίας. Συνεπώς, η υπουργική φράση δεν είναι ακριβής και ως προς την ουσιαστική της πλευρά: Οι ΗΠΑ, όπως κάθε άλλη ιμπεριαλιστική δύναμη, δεν έχει κανέναν πραγματικό «πόνο» για την αρχαιοκαπηλία. Στη διαχείριση και έλεγχο της σχετικής «νόμιμης» «αγοράς» αποβλέπει με τον ίδιο τρόπο που το κάνει και στον εμπορικό ανταγωνισμό της σε οποιονδήποτε άλλο κλάδο.

Υπερβολές; Ας δούμε λίγο πιο βαθιά το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η «πολιτιστική» πολιτική των ΗΠΑ. Αντιγράφουμε από το δελτίο Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, με αφορμή την υπογραφή του μνημονίου: «Το Μνημόνιο Συνεργασίας είναι η ευτυχής κατάληξη του επίσημου αιτήματος που υπέβαλε το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού προς το Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής διά του ελληνικού ΥΠΕΞ, όπως προβλέπει ο Νόμος. Είναι ο καρπός μακροχρόνιας προετοιμασίας και επίπονων προσπαθειών ανώτερων και ανώτατων στελεχών του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού και της Πολιτικής Ηγεσίας του, οι οποίες ξεκίνησαν το 2002 με τη συγκρότηση ειδικής επιστημονικής επιτροπής για την προετοιμασία του φακέλου. Οι διαδικασίες μπήκαν στην τελική ευθεία τον τελευταίο χρόνο, οπότε ομάδα Ελλήνων εμπειρογνωμόνων εκλήθη από ειδική επιτροπή του αμερικανικού ΥΠΕΞ στην Ουάσιγκτον για την υποστήριξη του ελληνικού αιτήματος. Για να αποσταλεί το επίσημο αίτημα, το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού κατήρτισε φάκελο που τεκμηριώνει ότι η πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας κινδυνεύει από διαρπαγές και αρχαιοκαπηλικές δραστηριότητες, παρά την πρόληψη που εφαρμόζουμε και τα ισχυρά μέσα που διαθέτουμε σε νομοθετικό και διοικητικό επίπεδο και παρά την στενή συνεργασία με άλλες συναρμόδιες υπηρεσίες, όπως τις διωκτικές και τελωνειακές αρχές.

Η συμφωνία αυτή θα ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών για τη μείωση της παράνομης διακίνησης ελληνικών αρχαιοτήτων και θα παρέχει τη δυνατότητα επιστροφής στη χώρα μας αυτών που έχουν παράνομα διακινηθεί και εξαχθεί από την ελληνική επικράτεια.

Η Συμφωνία θα τεθεί σε ισχύ άμεσα και αφού προηγουμένως η μία χώρα ενημερωθεί από την άλλη με ρηματική διακοίνωση ότι έχουν ολοκληρωθεί όλες οι προβλεπόμενες μετά την υπογραφή διαδικαστικές λεπτομέρειες.

Το Μνημόνιο Συνεργασίας υπογράφηκε κατ' εφαρμογή του άρθρου 9 της Σύμβασης της ΟΥΝΕΣΚΟ του 1970 για τα Ληπτέα Μέτρα για την Απαγόρευση και Παρεμπόδιση της Παράνομης Εισαγωγής, Εξαγωγής και Μεταβίβασης της Κυριότητας Πολιτιστικών Αγαθών στην οποία και οι δύο χώρες είναι Συμβαλλόμενα Μέρη».

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Σύμφωνα με το Αρθρο 9 της Σύμβασης (σ.σ. όπως δημοσιεύεται στο ν. 1103/1980, ΦΕΚ Α 297/29.12.80), με το οποίο η Ελλάδα επικυρώνει τη Σύμβαση του 1970 της ΟΥΝΕΣΚΟ): «Παν Κράτος Μέλος της παρούσης Συμβάσεως του οποίου η πολιτιστική κληρονομία ευρίσκεται εν κινδύνω συνεπεία ορισμένων αρχαιολογικών ή εθνολογικών διαρπαγών, δύναται να απευθύνη έκκλησιν προς άλλα Κράτη Μέλη.

Τα Κράτη Μέλη της παρούσης Συμβάσεως υποχρεούνται να συμμετέχουν εις πάσαν διεθνή επιχείρησιν συμφωνουμένην υπό τας εν λόγω συνθήκας, διά να αποσαφηνισθούν και εφαρμοσθούν τα απαραίτητα διά την συγκεκριμένην περίπτωσιν μέτρα, περιλαμβανομένου και του ελέγχου της εξαγωγής, εισαγωγής και του διεθνούς εμπορίου των περί ων πρόκειται πολιτιστικών αγαθών. Εν αναμονή συνάψεως συμφωνίας έκαστον Κράτος, θα λαμβάνη εν τω μέτρω του δυνατού, προσωρινά μέτρα προς αποτροπήν ανεπανορθώτου βλάβης της πολιτιστικής κληρονομίας του αιτούντος Κράτους».

Στη βάση του παραπάνω άρθρου οι ΗΠΑ έχουν μέχρι σήμερα συνάψει ειδικές συμφωνίες με 14 κράτη εκτός της Ελλάδας: Βολιβία, Καμπότζη, Καναδάς, Κίνα, Κολομβία, Κύπρος, Ελ Σαλβαδόρ, Γουατεμάλα, Ονδούρα, Ιράκ, Ιταλία, Μάλι, Νικαράγουα, Περού. Οπως εύκολα διαπιστώνεται, τα περισσότερα από αυτά τα κράτη υπέφεραν ή και εξακολουθούν να υποφέρουν από την επιθετικότητα (και) του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Και μόνο η ύπαρξη του Ιράκ στον παραπάνω κατάλογο θα αρκούσε για να καταστήσει ακόμη και κωμικοτραγικό τις εν λόγω συμφωνίες. Χρειάζεται όντως υπέρμετρος κυνισμός για να υπογράφεις μια συμφωνία περιορισμού των εισαγωγών πολιτιστικών αγαθών λόγω κινδύνων που απορρέουν... από τη δική σου ιμπεριαλιστική επέμβαση - «θερμή» ή όχι αδιάφορο - στο εσωτερικό των χωρών από τα οποία προέρχονται!

Ακόμη όμως κι αν προσπεράσει κάποιος τα παραπάνω και δεχθεί ότι έστω κι έτσι μια διμερής συμφωνία μπορεί να προστατεύσει καλύτερα τις αρπαγμένες αρχαιότητες, η νομοθεσία των ΗΠΑ δεν θα τον αφήσει «ν' αγιάσει». Το 1983 (οπότε συμβλήθηκαν και με τη Σύμβαση της ΟΥΝΕΣΚΟ) οι ΗΠΑ έφτιαξαν έναν νόμο που αφορά στην πολιτιστική κληρονομιά, ο οποίος επιτρέπει στην κυβέρνηση των ΗΠΑ να συνάψει «έκτακτης ανάγκης» διμερείς συμφωνίες για να περιορίσει την εισαγωγή αντικειμένων που αναφέρονται ότι βρίσκονται σε κίνδυνο λεηλασίας από αρχαιολογικούς χώρους.

Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο νόμο, η διαδικασία είναι η εξής: Οταν μια χώρα υποβάλλει αίτημα για μια διμερή συμφωνία, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αποφασίζει αν πρέπει ή όχι να συνάψει τη συμφωνία βασιζόμενος σε τέσσερα κριτήρια: 1) Αν η πολιτιστική κληρονομιά της χώρας βρίσκεται σε κίνδυνο λεηλασίας 2) Κατά πόσο η χώρα που προτείνει τη διμερή συμφωνία έχει λάβει εσωτερικά μέτρα προστασίας σύμφωνα με τη σύμβαση της ΟΥΝΕΣΚΟ 3) Αν υπάρχουν άλλα κράτη με «σημαντικό εισαγωγικό εμπόριο αρχαιολογικού υλικού» που συμμετέχουν σε μια κοινή προσπάθεια να αποτραπεί η εισαγωγή των λεηλατημένων αντικειμένων (σ.σ. προφανώς εννοείται σε σχέση με τη χώρα που αιτείται) 4) «Κατά πόσον η επιβολή των περιορισμών στις εισαγωγές, θα βοηθήσει στην νόμιμη διεθνή ανταλλαγή πολιτιστικών υλικών με τρόπους που δεν θέτουν σε κίνδυνο την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας που προτείνει τη διμερή συμφωνία»!

Πρόκειται για κριτήρια που, λόγω της εσκεμμένης γενικότητάς τους, εμφανώς αφήνουν τεράστια περιθώρια «ερμηνειών» των αιτημάτων εκ μέρους των ΗΠΑ. Το χειρότερο όμως είναι το τέταρτο κριτήριο που παραπέμπει απευθείας σε λογική διευθέτησης της «αγοράς» με όρους καθαρά εμπορίου.

Αρμόδιο να εξακριβώσει το αν πρέπει να επιβληθούν περιορισμοί εισαγωγών αρχαιοτήτων είναι το υπουργείο Εξωτερικών (Στέιτ Ντιπάρτμεντ) των ΗΠΑ. Ακριβώς εδώ είναι το «απολαυστικότερο» δείγμα «πολιτιστικής» πολιτικής των ΗΠΑ: Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει συστήσει μια «Συμβουλευτική Επιτροπή Πολιτιστικής Κληρονομιάς», η οποία αποτελείται από 11 μέλη τα οποία γνωμοδοτούν επί των αιτημάτων. Τα μέλη της επιτροπής αποτελούνται «εξ οφίτσιο» από: Εκπροσώπους μουσείων (ιδιωτικά στις ΗΠΑ), συλλέκτες, εμπόρους τέχνης και ιδιώτες!

Πιο απλά, αυτοί που ουσιαστικά αποφασίζουν αν θα κάνουν δεκτό το αίτημα μιας χώρας προς τις ΗΠΑ να περιορίσει τις εισαγωγές πολιτιστικών αγαθών της, είναι τα ιδιωτικά μουσεία, οι συλλέκτες και οι έμποροι τέχνης, αυτοί δηλαδή που κερδοσκοπούν και εκμεταλλεύονται ποικιλοτρόπως την πολιτιστική κληρονομιά!

Τα παραπάνω κριτήρια της νομοθεσίας των ΗΠΑ έπρεπε λοιπόν η Ελλάδα να ικανοποιήσει και να τα υποστηρίξει μάλιστα ενώπιον της παραπάνω επιτροπής. Παρά το ότι (και) τα αμερικανικά μουσεία και ειδικά το Γκετί έχουν ελληνικές αρχαιότητες των οποίων η νομιμότητα ή μη της κατοχής τους ουδέποτε ερευνήθηκε. Παρά το γεγονός ότι το 2005, σε «εσωτερική επιθεώρηση» στο μουσείο Γκετί «ανακάλυψε» 350 αρχαία αντικείμενα «αμφίβολης προέλευσης», ανάμεσά τους και ελληνικά! Παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, ενώ απαιτούν από τις άλλες χώρες εσωτερικά μέτρα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι ίδιες δεν έχουν καν ομοσπονδιακό υπουργείο Πολιτισμού.

Για την ιστορία, να θυμίσουμε τις δημόσιες καταγγελίες του Δρ. Μπαχάα Μαγιάχ, τότε συμβούλου του ιρακινού «υπουργείου Τουρισμού και Αρχαιοτήτων», στις 30 Απριλίου του 2008. Ο Μαγιάχ είπε ότι η αρχαιοκαπηλία «έχει ενταθεί μετά το 2003» (σ.σ. δηλαδή μετά την εισβολή των ΗΠΑ και της λυκοσυμμαχίας τους). Πρόσθεσε ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ και των συμμάχων τους έχουν καταστρέψει - ενίοτε ανεπανόρθωτα - πολλές αρχαιολογικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της αρχαίας Βαβυλώνας, δημιουργώντας πάνω τους βάσεις, χρησιμοποιώντας βαρύ εξοπλισμό, σκάβοντας τάφρους και άλλα οχυρωματικά έργα, ισοπεδώνοντας παράλληλα τα αρχαία. Κατήγγειλε ότι «σε όλες τις ΗΠΑ βλέπουμε αρχαιοπώλες να εμπορεύονται τις αρχαιότητες χωρίς να λαμβάνεται κανένα μέτρο», σημειώνοντας ότι είναι αδύνατο για το Ιράκ να αποδείξει ότι αυτοί οι θησαυροί τού ανήκουν, αφού προέρχονται από παράνομες ανασκαφές. Οτι «η Αμερική συνεργάζεται και ταυτόχρονα... δε συνεργάζεται με το Ιράκ (σ.σ. στις επιστροφές των αρχαιοτήτων). Είμαστε ευγνώμονες για την επιστροφή του αγάλματος της Εντεμένα (2.430 χρόνων) αλλά την ίδια στιγμή βλέπουμε τους "δημοπράτες" ανά τις ΗΠΑ να εμπορεύονται τις αρχαιότητές μας. Και κανέναν μέτρο δεν έχει ληφθεί».

Πρόσθεσε ότι ο «εμπορικός δρόμος» της «μαύρης αγοράς» ξεκινά από τον Κόλπο και φτάνει στη Βρετανία, όπου ένα νομικό «παραθυράκι» τούς επιτρέπει να αποκτήσουν άδειες εξαγωγής από τις «ελεύθερες ζώνες» των λιμανιών. Με αυτήν την άδεια ουσιαστικά «κερδίζουν» την «ιδιοκτησία» των κλεμμένων αντικειμένων, οπότε πέφτει στους ώμους των Ιρακινών να αποδείξουν ότι προέρχονται από το Ιράκ!

Τι έλεγαν για όλα αυτά οι Αμερικανοί; «Η συμμαχία δεσμεύεται να συνεχίσει με τους πολίτες του Ιράκ και με το υπουργείο Πολιτισμού τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ιράκ»...