«Ούτε σε ξερονήσια, ούτε σε φυλακές ποτέ τους δεν λυγίσανε οι κομμουνιστές». Το σύνθημα αντήχησε σ' όλο το νησί του Αη Στράτη, το απόγευμα του Σαββάτου, 11 Ιούνη, καθώς χιλιάδες επισκέπτες αποβιβάζονταν στο λιμάνι ερχόμενοι απ' όλες τις γωνιές της χώρας για να πάρουν μέρος στην εκδήλωση που οργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ, για να τιμηθούν οι αλύγιστοι της ταξικής πάλης και ειδικότερα οι νεκροί στη μάχη της πείνας που δόθηκε εδώ το χειμώνα του 1941 - 42.

Νωρίτερα, στη διάρκεια του ταξιδιού, μέσα στο πλοίο λειτούργησε έκθεση ντοκουμέντων από το Αρχείο του ΚΚΕ για τη ζωή των εξορίστων στον Αη Στράτη, ενώ προβλήθηκε στις οθόνες του πλοίου και η ταινία του Λ. Βαρδαρού για τους τόπους εξορίας.

Στο λιμάνι υποδέχτηκαν την αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ, με επικεφαλής τον Γενικό Γραμματέα, Δημήτρη Κουτσούμπα, η δήμαρχος του νησιού, Μαρία Κακκαλή, και σύντροφοι από τον Αη Στράτη και τη Λήμνο.

Η αντιπροσωπεία του Κόμματος επισκέφθηκε το Δημαρχείο, όπου η δήμαρχος εξέθεσε στον Δημήτρη Κουτσούμπα, σε συντομία, ορισμένα από τα προβλήματα που απασχολούν τους κατοίκους. Στη δημοτική αρχή παραδόθηκε από το ΚΚΕ αντίγραφο της σατιρικής εφημερίδας των εξορίστων που κυκλοφορούσε με τον τίτλο «Φυλαχτείτε», ενώ δωρήθηκε επίσης στο νησί και μια μικροφωνική εγκατάσταση.

Στην εκδήλωση που έγινε στο χώρο του μνημείου, μετά την αποκάλυψή του, ο Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας ανάμεσα σ' άλλα σημείωσε:

«Βρισκόμαστε σήμερα στον Αη Στράτη, ένα κομμάτι γης ριγμένο στη μέση της θάλασσας, στο Αιγαίο, όπου από το 1929 και για 30 και πλέον χρόνια γράφτηκε μια από τις πιο ηρωικές σελίδες του λαϊκού μας κινήματος.

Εκατοντάδες αγωνιστές του λαού μας, κάτω από σκληρές συνθήκες, παρά τα μαρτύρια, κράτησαν ψηλά τη σημαία του κόμματος για τη λευτεριά, την προκοπή του λαού, το σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ αναγνωρίζει και τιμά την προσφορά τους.

Τιμάμε τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες που βασανίσθηκαν, κατακρεουργήθηκαν, σκοτώθηκαν, πριν και κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας.

Αυτούς που βασανίστηκαν, πέθαναν παραδομένοι στα ναζιστικά στρατεύματα την περίοδο 1941 - 1942.

Ολους αυτούς που μέχρι και το 1962 κρατούνταν κάτω από άθλιες συνθήκες στον Αη Στράτη, για την προσφορά τους στον αγώνα για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες στον τόπο μας.

Η Κεντρική Επιτροπή απευθύνει θερμό αγωνιστικό χαιρετισμό σε όλους, τους συγγενείς και τους απογόνους τους που βρίσκονται σήμερα μαζί μας σε αυτήν τη μεγάλη εκδήλωση τιμής και μνήμης, αλλά και σε όσους δεν μπόρεσαν να βρίσκονται σήμερα εδώ σε αυτόν τον τιμημένο τόπο.

(...) Σήμερα, στον Αη Στράτη, στη Λεωφόρο των Μπολσεβίκων, όπου πεζοπορούσαν οι εξόριστοι στις λιγοστές στιγμές ανάπαυλάς τους, η ΚΕ του ΚΚΕ εγκαινιάζει μνημείο των ηρωικών και τιμημένων νεκρών σε όλη την περίοδο των εξοριών.

(...) Μεταξύ των νησιών της εξορίας, που έμειναν γνωστά σαν "ξερονήσια", ο Αη Στράτης κατέχει "κορυφαία" θέση μιας και υπήρξε ο μακροβιότερος, ο μεγαλύτερος και μάλλον ο "διασημότερος" τόπος εξορίας για τα μέλη και τους φίλους του ΚΚΕ.

Ο αγώνας των χιλιάδων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, που πάλεψαν με αυταπάρνηση κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ, αξίζει το σεβασμό μας.

Αγάπησαν τον άνθρωπο γιατί αγάπησαν τη ζωή, γιατί μίσησαν την εκμετάλλευση, αγωνίστηκαν για να ζήσουν σε έναν καλύτερο κόσμο.

Γι' αυτό μισήθηκαν οι ίδιοι από τους διώκτες τους, κυνηγήθηκαν, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν χωρίς έλεος.

Γιατί αυτός ο αγώνας ήταν κατά βάση αγώνας για έναν καλύτερο κόσμο χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Παρά τις προσπάθειες του συστήματος να σβήσει τη μνήμη, να χειραγωγηθεί και να διαστρεβλωθεί η Ιστορία του, το νησί του Αη Στράτη δεν θα γίνει ποτέ γενικά ένα "σύμβολο δημοκρατίας", αλλά θα μείνει το σύμβολο των αλύγιστων, να υπενθυμίζει και να διδάσκει ποιοι είναι οι δύο κόσμοι που συγκρούονται.

Να θυμίζει τη θηριωδία του καπιταλισμού και των υπερασπιστών του και να διδάσκει ότι ο καπιταλισμός δεν μεταρρυθμίζεται ποτέ υπέρ του λαού, μόνο ανατρέπεται.

Οτι οι κομμουνιστές δεν λύγισαν και δεν πρόκειται να λυγίσουν στον αιώνα τον άπαντα. Κράτησαν και θα κρατούν ψηλά τη σημαία της εργατικής τάξης, ψηλά τη σημαία του ΚΚΕ».

(Ολόκληρη η ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα, θα δημοσιευθεί στον «Κυριακάτικο Ριζοσπάστη»).

Η αντιπροσωπεία επισκέφτηκε το «Θάλαμο» στον οποίο το χειμώνα του '41 - '42 η χωροφυλακή έκλεισε τους εξόριστους για να πεθάνουν από την πείνα. Σήμερα εκεί στεγάζεται το Μουσείο του Αη Στράτη. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας δώρισε στο μουσείο δύο αντίτυπα της εφημερίδας «Η Φωνή του Εξόριστου» που εξέδιδε η Ομάδα Συμβίωσης των εξορίστων. Δώρισε, επίσης, δύο κάρτες - προσκλήσεις που φιλοτέχνησαν εξόριστοι για ποιητικές βραδιές που διοργάνωσαν για τα 39 χρόνια του ΚΚΕ και για την 1η Μάη, που έγινε το 1959.

Παραδόθηκαν, επίσης, στο Μουσείο 25 πρωτότυπα έγγραφα από το Αρχείο του ΚΚΕ τα οποία βλέπουν πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας.

Από τη «λεωφόρο των Μπολσεβίκων», όπως ονόμαζαν τότε τον κεντρικό δρόμο που διασχίζει το χωριό, οι επισκέπτες ανέβηκαν στο λόφο του Αη Μηνά, που δεσπόζει ανάμεσα στις δύο χαράδρες του Τενεδιώτη και του Παραδείση, των ρεμάτων στις οποίες είχαν εγκατασταθεί οι σκηνές των εξορίστων. Στην κορφή του λόφου υπάρχει πλέον το κενοτάφιο των νεκρών από τη μάχη της πείνας του χειμώνα του '41 - '42.

Η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ κατέθεσε στεφάνι και στους επισκέπτες έγινε ξενάγηση στο χώρο, καθώς από ψηλά διακρίνονται ακόμα τμήματα από τα ερείπια των τότε εγκαταστάσεων.

Συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία ο Βύρωνας Μανικάκης, γιος του Βασίλη Μανικάκη, του φωτογράφου που αποτύπωσε στο φιλμ τη ζωή των εξορίστων, παρέδωσε στον Δημήτρη Κουτσούμπα τη βέρα της εξόριστης στο νησί Εριφύλης Κοντογεωργίου, που βρέθηκε στο χώρο της χαράδρας. Παρέδωσε, επίσης, ένα από τα χειροποίητα έντυπα που έφτιαχναν οι εξόριστοι για την ιδεολογική τους κατάρτιση (ειδική αναφορά θα κάνουμε γι' αυτές τις προσφορές σε άλλο φύλλο του «Ριζοσπάστη»).

Το μνημείο για τους νεκρούς του Αη Στράτη αποτελείται από τρεις μαρμάρινες στήλες και ένα χαρακτικό. Στην πρώτη στήλη τα ονόματα των νεκρών, στη δεύτερη η απόδοση τιμών της ΚΕ του ΚΚΕ στους αλύγιστους εξόριστους και στην τρίτη απόσπασμα από το ποίημα του Κ. Βάρναλη «Στην εξορία» (1935):

Μας σιδεροδέσανε τα χέρια

και μας κλείσαν ολούθε μαλινχέρια.

Μας μετρήσανε, κάπου εξηνταριά,

και μας ζυγιάσαν την ψυχή, βαριά!

Μουδιάσανε, σφιχτόδετα καιρό

χέρι δεξί με χέρι αριστερό.

Μουδιασμένο και τ' άλλο μας,

που εκράτει

βαλίτσα ή δέμα για τον Αη - Στράτη.

Κατάχαμ' Αρετή, Μυαλό και Νιάτα!

Τον κάλλιον ο χειρότερος επάτα...

Τυχερέ, κείνο τ' άθλιο δειλινό

σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό.

Μεγάλα μάτια, αστραφτερά, στητός

κι ατάραγος πάνου απ' τη Μοίρα αφτός,

κοιτούσε την ερχόμενην ευδία.

Συ νεβρικός από την αηδία.

Μαζί μας, τελεφταίοι, με το βαπόρι

πρεζάκηδες, αλάνια, λαθρεμπόροι.

Ξεπίτηδες, για να φανεί, πως ίσια

λογιούνται η Λεφτεριά και τα χασίσια.

Η εκδήλωση της ΚΕ ολοκληρώθηκε με μουσικοθεατρική παράσταση με κείμενα γραμμένα από και για τους εξόριστους. Το «Επέσατε θύματα» συνόδευε το προσκλητήριο των ονομάτων, των αλύγιστων του Αη Στράτη.