Μαρασμός και εγκατάλειψη. Αυτές οι λέξεις περιγράφουν με τον παραστατικότερο τρόπο τη σημερινή κατάσταση των Κυθήρων. Νησί του συμπλέγματος των Ιονίων, διοικητικά ανήκει στην ευθύνη της Νομαρχίας Πειραιά, αν και βρίσκεται μόλις 20 χιλιόμετρα νότια του ακρωτηρίου Μαλέα. Στην αρχαιότητα ήταν φυσικό οχυρό της Σπάρτης. Ορεινό νησί με ψηλότερες κορυφές τη Μυρκηγκάρη (507 μ.) και τον Κουτσοκέφαλο (490 μ.) έχει συνολική έκταση 274 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Το μέγιστο μήκος του νησιού είναι 25 χιλιόμετρα και το μέγιστο πλάτος 16 χιλιόμετρα.

Πριν το 1960 οι κάτοικοι ήταν πάνω από 5.000. Σήμερα στο νησί μένουν όλο το χρόνο περίπου 3.000, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι άνω των 65 χρόνων. Κάθε χρόνο γεννιούνται 4 άτομα και πεθαίνουν 50. "Φυλάμε Θερμοπύλες στην ερήμωση", λέει χαρακτηριστικά ο Μανώλης Αναστασόπουλος.Αυστραλία, Αμερική, Γερμανία, αλλά και η Αθήνα είναι τα μέρη που καταφεύγουν οι Κυθήριοι τα χρόνια της μεγάλης μετανάστευσης και αιμορραγίας για τον τόπο στις δεκαετίες του '50 και του '60. Τα παραγόμενα προϊόντα, κυρίως λάδι, αλλά και κρασί, σύκα, αμύγδαλα, μέλι, δεν επαρκούν για να συντηρήσουν και αυτούς που μένουν. Πολλοί απασχολούνται στη ναυτιλία και με το ψάρεμα. Ολες οι κυβερνήσεις αδιαφορούν. Τα χωράφια ρημάζουν και τα χωριά ερημώνουν. Τα τελευταία χρόνια Γερμανοί, Ελβετοί, Αγγλοι αγοράζουν εκτάσεις που τις χρησιμοποιούν για παραθεριστικά θέρετρα.

Η δημοτική αρχή που προέκυψε από τη συνένωση των κοινοτήτων συμβάλλει προς την κατεύθυνση εκποίησης της "εγχώριας περιουσίας". Την "εγχώρια περιουσία", όπως λέγεται το τμήμα της δημόσιας γης που διαχειρίζονταν οι κοινότητες, η οποία απαγορεύεται να πουληθεί, ο νεοσύστατος δήμος χωρίς ακόμα να το λέει καθαρά θέλει να την εκποιήσει. Η φυσική καλλονή του τόπου και το κλίμα του προσφέρεται για διακοπές, αλλά μόνο για πλούσιους, αφού οι τιμές στις 15 ξενοδοχειακές μονάδες είναι 15.000-30.000 τη βραδιά. Οση είναι δηλαδή η μηνιαία αγροτική σύνταξη.

Τι γίνεται όμως για τους λίγους που μένουν όλο το χρόνο; Το επίσημο κράτος κάνει ό,τι μπορεί για διώξει όσους στο μεταξύ δε θα πεθάνουν. Μπορεί τα Κύθηρα να είναι παράδεισος για τις διακοπές των πλουσίων, για τους ντόπιους όμως - όχι τυχαία - έχουν μετατραπεί σε κόλαση. Δεν είναι τυχαίο ότι οι νέες γυναίκες αποφεύγουν να παντρεύονται συντοπίτες τους. Αναζητούν ξένους, για να τις πάρουν μαζί τους και να γλιτώσουν από τη μιζέρια.

Για όλο το νησί υπάρχει μόνο ένα νομαρχιακό νοσοκομείο που στεγάζεται σε κτίριο "δωρεά" ενός ιδιώτη, το όνομα του οποίου "τιμής ένεκεν" έχει: "Τριφύλειο νοσοκομείο". Οι προσφερόμενες υπηρεσίες από ανεπαρκείς έως ανύπαρκτες. Δεν έχει βασικές ειδικότητες γιατρών, όπως αναισθησιολόγους, γυναικολόγους, παιδίατρους, οφθαλμίατρους. Αφού δεν έχει αναισθησιολόγο, ο χειρουργός δεν κάνει καμία εγχείρηση, ούτε την πιο απλή, για παράδειγμα αφαίρεση σκωληκοειδίτιδας. Ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί με ελικόπτερο στην Αθήνα με ό,τι αυτό συνεπάγεται πέρα από τον κίνδυνο της μεταφοράς και σε οικονομική επιβάρυνση. Ακόμα και οι ελάχιστες γεννήσεις γίνονται πια στην πρωτεύουσα. Γιατί να μείνει νέος άνθρωπος σε αυτό τον τόπο;

Για τους ελάχιστους μαθητές λειτουργεί ένα Γυμνάσιο και ένα Λύκειο, από τα οποία συχνά λείπουν καθηγητές. ΤΕΛ δεν υπάρχει. Ο ενδιαφερόμενος για τεχνική εκπαίδευση πρέπει να μετακομίσει στην Αθήνα. Σχεδόν πάντα όχι μόνο δεν επιστρέφει, αλλά παίρνει μαζί και την οικογένειά του. Το σχολείο βρίσκεται στη μια άκρη του νησιού. Στεγάζεται σε ένα παλιό κτίριο. Τελευταία άρχισε η κατασκευή νέου οικήματος, δίπλα όμως στο παλιό. Ετσι κάποιοι μαθητές θα είναι πάλι υποχρεωμένοι να διανύουν καθημερινά κατά μήκος τα Κύθηρα για να πάνε σχολείο.

Το οδικό δίκτυο είναι επιεικώς απαράδεκτο. Πέρα από αυτό τα Κύθηρα διαθέτει μια μοναδική "πρωτοτυπία" για νησί. Δεν έχει παραλιακό δρόμο! Πολλές φορές έχει προγραμματιστεί η κατασκευή του, αλλά τα σχέδια μένουν ακόμα επί χάρτου. Η συγκοινωνία δεν είναι τακτική. Οι ιδιώτες που εκμεταλλεύονται τα λεωφορεία περνάν από τα χωριά μόνο όταν υπάρχουν επιβάτες. Ακόμα χειρότερη είναι η θαλάσσια συγκοινωνία. Εννιά μήνες, από το Σεπτέμβρη μέχρι το Μάη, δεν πάει πλοίο, αφού δεν υπάρχει για τους εφοπλιστές οικονομικό ενδιαφέρον. Σχετικά ικανοποιητική είναι η αεροπορική συγκοινωνία. Πέντε μέρες τη βδομάδα υπάρχει αεροπορική σύνδεση με την Αθήνα, αν και πανάκριβη για τους φτωχούς κατοίκους. Είναι όμως άγνωστο αν μετά την ιδιωτικοποίηση της "Ολυμπιακής" θα εξακολουθήσουν να γίνονται αυτά τα δρομολόγια, οπότε και ο αποκλεισμός των Κυθήρων θα είναι πλήρης.

Θύμα της άναρχης τουριστικής ανάπτυξης και το περιβάλλον. Αποχετευτικό δίκτυο δεν υπάρχει. Τα λύματα ρίχνονται οπουδήποτε. Η πυροπροστασία είναι ανεπαρκής. Τα δύο πυροσβεστικά οχήματα δεν είναι αρκετά ούτε για τις στοιχειώδεις ανάγκες. Σε περίπτωση μεγάλης φωτιάς, τα πυροσβεστικά αεροπλάνα χρειάζονται τρία τέταρτα για να έρθουν από την Ελευσίνα, ενώ οχήματα από το Γύθειο έρχονται μόνο αν το επιτρέπει ο καιρός. Φωτιά πριν τρία χρόνια έκαιγε δέκα μέρες, άρχισε στη μια άκρη του νησιού και σταμάτησε μόνο όταν έφτασε στην άλλη άκρη, στη θάλασσα.

Η παραγωγική βάση του νησιού έχει σχεδόν αφανιστεί. Οι ελαιοπαραγωγοί είναι στο έλεος των μεγαλεμπόρων που αγοράζουν την παραγωγή για ένα κομμάτι ψωμί. Μετά τις εξευτελιστικές τιμές των 600 δραχμών το κιλό σε συνδυασμό με τα πανάκριβα λιπάσματα και μεταφορικά ο τομέας έχει νεκρώσει.

Ούτε ο τομέας του πολιτισμού είναι σε καλύτερη κατάσταση. Τα τρία Ενετικά κάστρα έχουν αφεθεί στη μοίρα τους. Κινηματογραφική αίθουσα δεν υπάρχει. Ευκαιρίες για μαζική άθληση της νεολαίας ανύπαρκτες. Το καλοκαίρι όμως λειτουργούν μπαρ και ντίσκο για τις ανάγκες των τουριστών με ό,τι αυτό σημαίνει.

Γιάννης ΚΩΣΤΑΚΗΣ

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται σήμερα η παρουσίαση της μελέτης για την προστασία και ανάπλαση του Πεντελικού Ορους, από το Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων για την προστασία του βουνού (ΣΠΑΠ), που ολοκληρώθηκε πρόσφατα.Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με πληροφορίες, ενώ η Α πρώτη φάση της μελέτης διαπίστωνε το μέγεθος της λεηλασίας της Πεντέλης από την παράνομη λατόμευση, τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς, τα αυθαίρετα, τις πυρκαγιές την... εκκλησία και την πολιτική της κυβέρνησης,στη Β φάση όλα δείχνουν να κατευθύνονται προς την ιδιωτικοποίηση και το συμβιβασμό με τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς και τα μοναστήρια που διεκδικούν μεγάλες εκτάσεις.

Ετσι, η μελέτη, που διαπιστώνει μεν τα σοβαρά προβλήματα που απειλούν την Πεντέλη, καταλήγει στη... διαχείριση της Πεντέλης μέσω μιας Επιχείρησης(Διαδημοτικής;) της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και σε... βιώσιμες ρυθμίσεις, ώστε να επιλυθούν οριστικά τα ιδιοκτησιακά προβλήματα στο Πεντελικό που αφορούν τόσο στις εκτάσεις οικοδομικών συνεταιρισμών όσο και στις διακατεχόμενες μοναστηριακές!

Αναλυτικά η μελέτη - την παρουσιάζει σήμερα ο ΣΠΑΠ - προτείνει μεταξύ άλλων τη σύναψη προγραμματικής σύμβασης μεταξύ όλων των φορέων που έχουν χωρική αρμοδιότητα στην περιοχή. Να σημειώσουμε ότι τη χωρική τους αρμοδιότητα διεκδικούν οικοδομικοί συνεταιρισμοί και μοναστήρια, ενώ μετά την πρόσφατη απόφαση του γενικού γραμματέα της Περιφέρειας Αττικής να εξαιρέσει από την αναδάσωση χιλιάδες στρέμματα υπάρχουν και άλλοι με... "χωρική αρμοδιότητα"...

Αυτή η σύμβαση θα έχει σκοπό το συντονισμό των δράσεων, την ολοκληρωμένη υλοποίηση του προτεινόμενου Προγράμματος Προστασίας και Ανάπλασης και την παρακολούθηση της εξέλιξής του.

Προτείνει, λοιπόν, "τη σύσταση φορέα, υπό τη νομική μορφή της Επιχείρησης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία θα αποτελεί το βασικό εκτελεστικό όργανο της προγραμματικής σύμβασης, αναλαμβάνοντας την εκτέλεση των έργων και δραστηριοτήτων που προβλέπει το πρόγραμμα, καθώς επίσης τη διαχείριση των έργων μετά την ολοκλήρωσή τους"...

Στη μελέτη περιγράφονται οι επιθυμητές χρήσεις γης και κατευθύνσεις που είναι: δασική αναψυχή, αθλητικές δραστηριότητες, πολιτιστικές λειτουργίες, περιβαλλοντική εκπαίδευση. Προτείνεται ακόμα η προστασία του βουνού, με διατήρηση του δασικού του χαρακτήρα και η αποκατάστασή του από:

• τις καταστροφές που έχει υποστεί από τις πυρκαγιές των τελευταίων ετών
• την εγκατάλειψη των λατομείων, χωρίς αποκατάσταση περιοχών εξόρυξης
• τις οικιστικές και λοιπές αστικές πιέσεις (επεκτάσεις, αυθαίρετα κτίσματα, αλλοιώσεις της τοπογραφίας και αυθαιρεσίες από τα μοναστήρια, νεκροταφεία κλπ.) και
• την παράνομη βόσκηση.

Ανάμεσα στις παρεμβάσεις βρίσκεται η ευαισθητοποίηση των νέων και των πολιτών και η ενίσχυση της σχέσης τους με τον ορεινό όγκο, ως ιδιαίτερα ευαίσθητης πληθυσμιακής ομάδας και η ανάληψη της επιμέλειας και προστασίας συγκεκριμένων και αξιόλογων χώρων του βουνού, για ορισμένο χρονικό διάστημα από ομάδες εθελοντών.

Ακόμα προβλέπεται η ίδρυση και λειτουργία Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο κτίριο του πρώην δασικού φυτωρίου Ραπεντώσας, ενώ προτείνεται και η αξιοποίηση του Καστέλου της Ροδοδάφνης.

Σε ό,τι αφορά τη δασοπροστασία και πυροπροστασία, η μελέτη περιλαμβάνει την εκπόνηση πλήρους διαχειριστικού σχεδίου για τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής, με σκοπό τη βαθμιαία αποκατάσταση του συστήματος, καθώς επίσης την εκπόνηση ολοκληρωμένου σχεδίου αντιμετώπισης πυρκαγιών.

Σε επίπεδο υποδομών ως βασική κατεύθυνση τίθεται η κατασκευή νέων πυροφυλακίων και η ανάπτυξη αποτελεσματικού δικτύου επικοινωνιών (VHF - GB).

Σύμφωνα με τη μελέτη, ο καθορισμός χρήσεων γης που προβλέπει το ΠΔ 755/88 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την προστασία του Πεντελικού. Η εφαρμογή των προβλεπόμενων ζωνών επί του εδάφους και η απόκρουση των προσπαθειών αναίρεσης του ΠΔ σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος αποτελούν μέριμνα πρώτης προτεραιότητας. Σ' αυτό το πλαίσιο προτείνεται, η σύνταξη κτηματολογίου και - όπως αναφέραμε παραπάνω - η προώθηση βιώσιμων ρυθμίσεων, ώστε να επιλυθούν οριστικά τα ιδιοκτησιακά προβλήματα στο Πεντελικό, που αφορούν τόσο στις εκτάσεις οικοδομικών συνεταιρισμών όσο και στις διακατεχόμενες μοναστηριακές.

Σύμφωνα με τον ΣΠΑΠ απαιτούνται θεσμικές ρυθμίσεις και για τον καθορισμό των όρων χορήγησης και ελέγχου των αδειών λατόμευσης που αποσκοπούν: στην ορθολογική εκμετάλλευση του μαρμαροφόρου κοιτάσματος. Στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που δημιουργούνται και στο δημόσιο έλεγχο της λατομικής δραστηριότητας.

Οσον αφορά την αποκατάσταση των ανενεργών λατομείων η μελέτη περιλαμβάνει τις ακόλουθες ομάδες έργων:

• Εργα άμεσης αποκατάστασης περιοχών εξόρυξης, με επιχωματώσεις και φυτεύσεις
• έργα αναπλάσεων με αλλαγή της χρήσης τους και διαμόρφωση χώρων αναψυχής, αθλητισμού και πολιτιστικών λειτουργιών. Οι αναπλάσεις αυτές περιλαμβάνουν πολυλειτουργικούς χώρους με χρήσεις σύμφωνες με το ΠΔ 755/88
• έργα προστασίας και ανάδειξης αρχαίων λατομείων και επιλεγμένων νεώτερων ως μνημείων εξορυκτικής δραστηριότητας μαρμάρων

Τέλος, αναφέρονται μια σειρά παρεμβάσεις που στοχεύουν στην οργάνωση των προσβάσεων και των μεταφορών στα σημεία επαφής του ορεινού όγκου, με το κύριο οδικό δίκτυο. Δηλαδή, ο έλεγχος κυκλοφορίας οχημάτων, η δημιουργία χώρων στάθμευσης, η διαμόρφωση "εισόδων" στο βουνό και η διαμόρφωση τοπικού δικτύου μαζικών μεταφορών.

Κ. Π.