Ενα πανόραμα της ελληνικής χαρακτικής, με τίτλο «Φώτα και σκιές», προσφέρει η έκθεση που φιλοξενείται έως τις 4 του Σεπτέμβρη στην Εθνική Πινακοθήκη. Παρουσιάζονται περισσότερα από 300 έργα, τα οποία προέρχονται από συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και συλλογές της Κύπρου. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις χαρακτικής που έχει γίνει ως τώρα στην Εθνική Πινακοθήκη, η οποία σημείωσε ήδη μεγάλη επιτυχία στην Κύπρο, τον περασμένο Φλεβάρη και τώρα παρουσιάζεται εμπλουτισμένη στην Αθήνα.

Η συλλογή χαρακτικών της Εθνικής Πινακοθήκης είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη από καλλιτεχνικής πλευράς, σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το ελληνικό τμήμα της καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 18ου αιώνα, με τις αγιορείτικες «χάρτινες εικόνες» και τις χάρτινες πλάκες τους, και φτάνει ως τις μέρες μας με καλλιτέχνες χαράκτες, εξειδικευμένους στα εργαστήρια της Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας και του εξωτερικού.

Οπως σημειώνει στον κατάλογο η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα, «στην Ελλάδα η χαρακτική ξεκινά ταπεινά με τις τυπωμένες εικόνες που μοιράζονται στις εκκλησίες και τον Αγιορείτη μοναχό Αγαθάγγελο Τριανταφύλλου, πρώτο διδάσκαλο της ξυλογραφίας στο Σχολείο των Τεχνών. Δεν αργεί όμως να φτάσει σε κορυφαία επιτεύγματα με τον Δημήτρη Γαλάνη, που συντονίζει την ελληνική χαρακτική με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή πρωτοπορία, καθώς ζει και εργάζεται στο Παρίσι, διατηρώντας ωστόσο στενούς δεσμούς με την Ελλάδα. Ο Γεώργιος Οικονομίδης είναι μια άλλη πρώιμη περίπτωση πρωτοπορίας στην ελληνική χαρακτική με σαφείς επιδράσεις από το γερμανικό εξπρεσιονισμό... Ο Κερκυραίος Νικόλαος Βεντούρας έδωσε, εκμεταλλευόμενος τις άπειρες δυνατότητες της τέχνης της χαρακτικής, μια από τις πιο δυνατές αφαιρετικές μορφές αυτής της τέχνης σε διεθνές επίπεδο. Πλάι σ' αυτούς τους πρωτοπόρους έδρασαν σημαντικοί χαράκτες, όπως ο Αγγελος Θεοδωρόπουλος, ο Ευθύμιος Παπαδημητρίου, ο Αλέξανδρος Κορογιαννάκης κ.ά.».

Ο διορισμός του Γιάννη Κεφαλληνού στη Σχολή Καλών Τεχνών, το 1932, αποτελεί σταθμό για την άνθηση της χαρακτικής στη χώρα μας. Ξεχωριστή θέση στη δημιουργία του αποτελούν τα υπέροχα αντίγραφα των «Δέκα Λευκών Ληκύθων του Μουσείου Αθηνών», τα οποία πραγματοποίησε με τη συνεργασία του Γιώργη Βαρλάμου, της Λουίζας Μοντεσάντου και του Νίκου Δαμιανάκη. Η χαρακτική εργασία διήρκεσε τρία χρόνια και το έργο τυπώθηκε το 1956 σε 400 αντίτυπα. Μαθητές του υπήρξαν οι σημαντικότεροι χαράκτες των μεταπολεμικών χρόνων: Γεώργιος Μόσχος, Γιώργος Βελισσαρίδης, Τάσος Αλεβίζος, Βάσω Κατράκη, Γιώργης Βαρλάμος, Κώστας Γραμματόπουλος, Χρήστος Δαγκλής κ.ά. Τη χαρακτική όμως πλούτισαν με σημαντικά έργα και πολλοί ζωγράφοι, όπως οι: Γιάννης Μόραλης, Γιάννης Τσαρούχης, Γ. Σικελιώτης, Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Γιάννης Σπυρόπουλος, Παναγιώτης Τέτσης κ.ά., ενώ μια νέα γενιά από χαράκτες (Μ. Αρφαράς, Τ. Κατσουλίδης, Α. Κομιανού, Τ. Νικολαΐδου, Β. Σπεράντσας κ.ά.), συνεχίζει σήμερα με σύγχρονες τεχνικές μεθόδους και με νέα μορφολογία την παράδοση των δασκάλων.

Η έκθεση συντίθεται από εννέα ενότητες και περιλαμβάνει σαράντα οκτώ καλλιτέχνες από τον ελλαδικό χώρο και είκοσι πέντε από την Κύπρο. Είναι οι ενότητες: Ορθοδοξία και χαρακτική, οι «χάρτινες εικόνες» και οι πλάκες τους (18ος - 19ος αιώνας). Οι απαρχές, 19ος αιώνας, η αναπαραγωγική χαρακτική. Η αυτονόμηση του χαρακτικού, οι πρώτοι δάσκαλοι. Η τέταρτη ενότητα είναι αφιερωμένη στον Γιάννη Κεφαλληνό (1893-1957), τον «πρώτο πραγματικό δάσκαλο της χαρακτικής στην Ελλάδα». Ακολουθεί το εργαστήριο χαρακτικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, οι μαθητές του Κεφαλληνού.

Η έκτη ενότητα είναι αφιερωμένη στον Α. Τάσσο (Αλεβίζος) (1914-1985) και τη Βάσω Κατράκη (1914-1988). Οπως σημειώνει η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαριλένα Κασιμάτη, «μαθητής του Κεφαλληνού ο πρώτος, είναι ο πρώτος μεταπολεμικός χαράκτης που εμπνέεται από τους ταξικούς αγώνες για να εκφράσει μεταξύ άλλων μια νέα θεματολογία με κεντρικό άξονα τον άνθρωπο όπως τον έβλεπε ο ίδιος». Για τη Β. Κατράκη σημειώνει: «Ανατράφηκε και εκείνη σε ένα κλίμα έντονων πολιτικών ανακατατάξεων κατά τη διάρκεια της Κατοχής συνθέτοντας μαζί με τους Τάσσο και Γραμματόπουλο αφίσες "εθνικής σκοπιμότητας" στο εργαστήριο του Κεφαλληνού».

Ακολουθεί η ενότητα Ζωγράφοι - χαράκτες. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται ο Αγήνωρ Αστεριάδης με λιθογραφίες και λινόλεουμ, ο Εμμανουήλ Ζέπος - Αλαφούζος, ο Χατζηκυριάκος - Γκίκας με μετακυβιστικά έργα, ο Γιάννης Τσαρούχης με πολύ ενδιαφέρουσες αφηρημένες μορφές, ο Γιώργος Σικελιώτης, ο Κύπριος Τηλέμαχος Κάνθος, μαθητής του Κεφαλληνού με ξυλογραφίες από τους πρόσφατους μαρτυρικούς αγώνες της Κύπρου. Ακολουθεί η ενότητα Σύγχρονοι Ελληνες χαράκτες, ενώ η έκθεση ολοκληρώνεται με τους Σύγχρονους Κύπριους χαράκτες.

Για την κυπριακή χαρακτική, η ιστορικός τέχνης Μαρία-Ελένη Κοβότσου σημειώνει στον κατάλογο: «Στην Κύπρο η χαρακτική εμφανίστηκε δυναμικά με τον Τηλέμαχο Κάνθο, που, όπως και ο σύγχρονός του ζωγράφος-χαράκτης Αβερκίου, δούλεψαν την ξυλογραφία... Η αμέσως επόμενη γενιά γεφυρώνει την αγγλοκρατούμενη με την ανεξάρτητη Κύπρο, χωρίς, εντούτοις, να εκφράζει άμεσα τον Απελευθερωτικό Αγώνα... Οι Λευτέρης Οικονόμου και Κώστας Οικονόμου επαναφέρουν την κυπριακή θεματολογία και είναι οι εκφραστές της τραγωδίας του 1974, μαζί με τον κατ' εξοχήν χαράκτη Χαμπή. Ο Χαμπής είναι ο παραγωγικότερος των Κυπρίων χαρακτών, ασχολήθηκε με κάθε είδος χαρακτικής για να καταλήξει σε μια ιδιόμορφη παραγωγή μεταξοτυπιών με λυρικές απεικονίσεις της μεσαιωνικής Κύπρου».

«Η επόμενη σειρά ζωγράφων-χαρακτών, κυρίως λόγω σπουδών στο εξωτερικό, αναπτύσσουν έργο χωρίς ιθαγενή χαρακτηριστικά και δουλεύουν σε συνειδησιακό επίπεδο...».

«Με την τελευταία γενιά εμφανίζονται επιτέλους οι αποκλειστικοί χαράκτες. Ο Μελέτης Αποστολίδης (που δουλεύει με τσίγκους), η Μαρία Παπαχαραλάμπους και ο Κεντώνης (μεταξοτυπία) δουλεύουν και το ίδιο το χαρτί (που παύει να είναι υποκατάστατο του καμβά) με την ανάγλυφη εκτύπωση, παραμένοντας ανεικονικοί. Με τη μεταξοτυπία η Λάντσια συνθέτει αφαιρετικά τοπία με λυρικότητα και η Βασιλούδη (λινογραφία) μυθολογικές μορφές με μνημειακές αντιθέσεις μεγάλων χρωματικών επιφανειών. Ο Ευκλείδης και ο Barron δημιουργούν κυρίως με οξυγραφία, ο πρώτος με πυκνή εικόνα εθνολογικής σύλληψης, ο δεύτερος με ανεικονικό κλασικισμό».

Σημειώνουμε ότι η έκθεση «Φώτα και σκιές» πραγματοποιείται σε συνδιοργάνωση με το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας και σε συνεργασία με την Πινακοθήκη Πιερίδη.