Με μεγάλη χαρά και υπερηφάνεια η ΚΕ του ΚΚΕ ανακοίνωσε πριν από λίγες μέρες την ολοκλήρωση του νέου ντοκιμαντέρ παραγωγής της, με τίτλο «Γυάρος, ρωγμές αντίστασης στο θανατονήσι», που διανέμεται με το παρόν φύλλο του «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου».

Το ντοκιμαντέρ κινείται παράλληλα σε τρεις χρόνους:

• Ο χρόνος έξω από τη φυλακή, οι διώξεις.
• Ο χρόνος μέσα στη φυλακή, όπως καταγράφεται στις μαρτυρίες των ίδιων των κρατουμένων.
• Ο χρόνος ο σύγχρονος, που αφορά στην κατασκευή και στο στήσιμο του Μνημείου της Γυάρου, έως τη μέρα της αποκάλυψής του με μεγάλη εκδήλωση, την οποία οργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ πάνω στο νησί, με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ, Δ. Κουτσούμπα.

Το ντοκιμαντέρ πιάνει το νήμα της αφήγησης από τη μαρτυρία για την πρώτη άφιξη στο νησί και όσα ακολούθησαν.

Θυμίζει την προκήρυξη του σχετικού διαγωνισμού από την ΚΕ του ΚΚΕ για την κατασκευή του Μνημείου και την επιλογή του έργου του Αντώνη Μυρωδιά «Ρωγμή», που δηλώνει την αντίσταση στη βαρβαρότητα με 21 ρωγμές, όσες και τα χρόνια λειτουργίας της φυλακής. Απ' αυτήν τη λέξη δανείζεται και τον τίτλο του το ντοκιμαντέρ.

Ως δομικά υλικά του ντοκιμαντέρ χρησιμοποιούνται ντοκουμέντα από το Αρχείο του ΚΚΕ, δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη» εκείνης της εποχής, έως τη μέρα που κηρύχτηκε παράνομη η κυκλοφορία του, και κυρίως οι μαρτυρίες των ίδιων των κρατουμένων, όπως αποτυπώθηκαν στο συγκλονιστικό βιβλίο «Γιούρα - Ματωμένη Βίβλος» που γράφτηκε μέσα στη φυλακή και βγήκε μυστικά έξω για να τυπωθεί, με κεντρικό αίτημα να κλείσει αυτό το κάτεργο (επανεκδόθηκε πρόσφατα από τη «Σύγχρονη Εποχή»).

Το ντοκιμαντέρ «παρακολουθεί» τη δράση των κομμουνιστών και μέσα στη φυλακή. Χαρακτηριστική η σχετική αναφορά:

«Κύρια θέση ήταν "όλα τα στελέχη στο έργο" (...) καμιά υποχώρηση και σιδερένια αλληλεγγύη. Βάση της οργάνωσης του όρμου αρχικά ήταν η οργάνωση κατά σκηνή και σε συνέχεια έγινε η οργάνωση κατά παροικία, που διευκόλυνε περισσότερο τις επαφές της Οργάνωσης στις συγκεκριμένες συνθήκες. Ολες οι επαφές γίνονταν το βράδυ, στις βόλτες στην πλατεία, μπροστά στα μάτια της διεύθυνσης και των χαφιέδων της, πράγμα που απαιτούσε τη μέγιστη προσοχή και ικανότητα».

Από το 1947 έως το 1952 οι κρατούμενοι της Γυάρου έγιναν θρύλος. Το ΚΚΕ κατόρθωσε και μέσα στο κολαστήριο να οργανώσει την αντίσταση, να κρατηθούν όρθιοι οι κρατούμενοι.

Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί και τις τρεις περιόδους λειτουργίας της φυλακής. Είναι χαρακτηριστική, από τη δεύτερη περίοδο, η παρουσίαση του επίσης χειρόγραφου φυλλαδίου που κυκλοφόρησε μέσα στη φυλακή για τα 40 χρόνια από την ίδρυση του Κόμματος.

Παράλληλα με την αφήγηση των γεγονότων της φυλακής, ξετυλίγονται οι εικόνες για το Μνημείο. Από το μηχανουργείο, το φόρτωμα των υλικών στο πλοίο, η αποβίβαση, η επινοητικότητα για το πώς στον ξερόβραχο που δεν έχει σταγόνα νερό θα γίνουν όλα, οι λύσεις που δίνονται από τους συντρόφους που κατασκηνώνουν στα ίδια τα κελιά της φυλακής όσο καιρό χρειάστηκε να στηθεί το Μνημείο στη θέση του, στον δυτικό προαύλιο χώρο της φυλακής. Σφραγίζεται από τη φράση «δεν ξεχνάμε τίποτα, δεν συγχωρούμε τίποτα» και τη βεβαιότητα πως «οι μέρες που λαχτάρησαν οι σύντροφοί μας θα ρθούν!».

Οπως αναφέρεται και στη σχετική ανακοίνωση της ΚΕ, «το ΚΚΕ επέστρεψε εκεί 72 χρόνια μετά την ίδρυση της φυλακής, για να στήσει ένα μνημείο αντάξιο της θυσίας των περίπου 28.000 αγωνιστών, προπαντός κομμουνιστών, που παρότι υπέφεραν, βασανίστηκαν άγρια κι έχασαν τη ζωή τους σ' αυτό το νησί του αίματος και του μαρτυρίου, δεν λύγισαν ούτε μπροστά στο θάνατο».

Μάρτυρας της στάσης των αλύγιστων της ταξικής πάλης το Μνημείο σ' αυτόν τον κολασμένο τόπο που διάλεξε η αστική εξουσία για να μετατρέψει τους πέντε όρμους του σε φυλακή και να εξοντώσει όσους ένιωθε ότι την απειλούν.

Και ανεξίτηλη η μαρτυρία τους: «Φτάσαμε στα Γιούρα ένα πνιγηρό απόγευμα στα τέλη του Ιουνίου του '47 αρκετές εκατοντάδες άνθρωποι απ' τις φυλακές της Αθήνας και του Πειραιά, στοιβαγμένοι μέσα στο αμπάρι ενός τεράστιου αρματαγωγού του Πολεμικού Ναυτικού (...) Ανοιξη του 1947. "Εξω", στα βουνά, τ' αντάρτικο φουντώνει. Το Κόμμα, όμως, δεν το έχουν βγάλει ακόμα εκτός νόμου. Οι δίκες και οι εξορίες δίνουν και παίρνουν. Το ίδιο και τα στρατοδικεία κι από κοντά οι εκτελέσεις. Καταγράφονται καθημερινά και από τον "Ριζοσπάστη" που ακόμα κυκλοφορούσε.

Πάνω στη Γιούρα έχει αρχίσει η εξόντωση. Κανείς όμως έξω απ' αυτήν δεν γνωρίζει τι συμβαίνει εκεί. Δέκα χιλιάδες κρατούμενοι εξαναγκάζονται να σκάψουν τον ίδιο τους τον τάφο, να χτίσουν τη φυλακή τους, γκρεμίζοντας με τα χέρια ένα ολόκληρο βουνό».

Το Μνημείο υπενθυμίζει πως όχι μόνο δεν λυγίσανε, αλλά και πως είναι αμετακίνητη η απόφαση αυτό το σύστημα να γκρεμιστεί πατόκορφα.

Χαρακτηριστικός ο θεατροποιημένος διάλογος στην αρχή του ντοκιμαντέρ:

-- Ο Θεοχάρης, ο Γιώργος, ο Ναπολέων... τους θυμάμαι έναν έναν, καθώς τους έπαιρνε το καΐκι για να μη γυρίσουν ξανά. Ηταν λίγοι ακόμα τότε.

Υστερα αρχίσαμε να χαράσσουμε τα ονόματα όπου βρούμε, για να μην ξεχάσουμε.

-- Θα ξεχαστούν... ένας βράχος ήτανε, βράχος θα μείνει.

-- Θα... ξεχαστούν...;

-- Κανένας δεν θα ξεχαστεί!

Και σ' άλλο σημείο του ντοκιμαντέρ δανεισμένη η φράση από την ομιλία του Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα, κατά την αποκάλυψη του Μνημείου: «Οσο ισχυρός και να 'ναι ο αντίπαλος... Οσο βάναυσος... Τέτοιες ρωγμές πρέπει να ανοίγουμε κάθε μέρα, κάθε ώρα, σ' αυτόν τον σάπιο κόσμο τους, μέχρι να βουλιάξει και να χτίσουμε έναν κόσμο λεύτερο, ανοιχτό, γεμάτο ελπίδα».