ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 13 Μάη 2001
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
ΑΥΘΟΡΜΗΤΟ - ΣΥΝΕΙΔΗΤΟ
Η έκφρασή του σε μια κινητοποίηση

Η μεγάλη πανελλαδική πανεργατική απεργία στις 26 Απρίλη και η συμμετοχή πλατιών εργατικών μαζών στη συγκέντρωση και στο συλλαλητήριο ενάντια στα κυβερνητικά μέτρα για την Κοινωνική Ασφάλιση σχολιάστηκαν ποικιλοτρόπως από διάφορους δημοσιογράφους, δημοσιολόγους αλλά και πολιτικούς. Δε θα σταθούμε εδώ στους σχολιασμούς και τις ερμηνείες που καθένας έδωσε στο φαινόμενο. Δηλαδή στη, συγκριτικά με άλλες κινητοποιήσεις πολλαπλάσια μαζικότητα, μαχητικότητα και αποφασιστικότητα των εργατών και εργατριών. Υπήρξαν, όμως, διάφοροι αναλυτές, οι οποίοι εξέφρασαν την άποψη περί αυθόρμητης συμμετοχής στη συγκεκριμένη κινητοποίηση. Και ανεξάρτητα από το πώς καθένας προσδιορίζει την έννοια «αυθόρμητο», προξένησε εντύπωση η συγκεκριμένη εκτίμηση γιατί θεωρεί ότι δεν ήταν συνειδητός αγώνας. Ισως και να προσάπτει την άποψη ότι οι συμμετέχοντες στην κινητοποίηση ήταν «παρασυρμένοι», προκειμένου να μειώσει την επίδρασή της, τη δυναμική της, γενικότερα στην υπόθεση της ταξικής πάλης, αλλά και τη δύναμη με την οποία η συγκεκριμένη κινητοποίηση, η συνέχειά της, αλλά και γενικότερα οι εργατικοί αγώνες ασκούν στη συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Τη δύναμη με την οποία όχι μόνο μπορεί και πρέπει να αντιστέκεται η εργατική τάξη, ο λαός γενικότερα, να διεκδικούν τα δικαιώματά τους με βάση τα δικά τους συμφέροντα, έως την προοπτική ανατροπής αυτής της πολιτικής και της εξουσίας που την ασκεί. Εως την προοπτική που θα γίνουν οι ίδιοι κυρίαρχοι στην κοινωνία, στη δική τους πια κοινωνία. Γεγονός που απαιτεί ταξική συνείδηση των γενικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, με σκοπό την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Αυτό το επίπεδο ταξικής συνείδησης, που δε διαμορφώνεται αυτόματα, αλλά μέσα από τους αγώνες, σε συνδυασμό με την ιδεολογικοπολιτική δράση του Κομμουνιστικού Κόμματος, είναι που απασχολεί όσους εκφράζουν την εκτίμηση περί «αυθόρμητης συμμετοχής» στους αγώνες. Γιατί αυτοί οι αγώνες γίνονται σχολειό της ταξικής πάλης, πεδίο που στα πλαίσιά του μπορεί να ανυψώνεται η πολιτική συνείδηση της εργατικής τάξης, ως τον τελικό της σκοπό.

Ας δούμε, λοιπόν, από την άποψη του ορισμού, τι είναι το αυθόρμητο, τι το συνειδητό, για να συμβάλουμε στην προσέγγιση όχι μόνο του συγκεκριμένου, αλλά και ανάλογων τέτοιων φαινομένων.

«Συνειδητό καλείται ό,τι πραγματοποιείται από τον άνθρωπο με βάση έναν εκ των προτέρων καθορισμένο σκοπό. Η ανώτατη μορφή συνειδητής δραστηριότητας βασίζεται στη γνώση και την αξιοποίηση των νόμων της φύσης και της κοινωνίας. Αυθόρμητο καλείται εκείνο που γίνεται χωρίς κανένα σχέδιο και που δεν ελέγχεται από τη συνείδηση του ανθρώπου». (φιλοσοφικό - εγκυκλοπαιδικό λεξικό, εκδόσεις «Κ. Καπόπουλος»).

Τι είναι όμως συνείδηση; «Μια ανώτερη μορφή -κατ' εξοχήν ανώτερη- αντανάκλασης της αντικειμενικής πραγματικότητας. Η συνείδηση του ανθρώπου είναι μια λειτουργία "εκείνης της ιδιαίτερα σύνθετης μορφής της ύλης που ονομάζεται ανθρώπινος εγκέφαλος". (Λένιν: «Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός»). Με τον όρο κοινωνική συνείδηση εννοούμε «το σύνολο των ιδεών, των θεωριών και κοινωνικών αντιλήψεων που αντανακλούν τους όρους της υλικής ζωής και της κοινωνίας τον τρόπο παραγωγής των υλικών αγαθών».(Φιλοσοφικό λεξικό, Μ. Ρόζενταλ -Π. Γιούντιν, εκδόσεις «Αναγνωστίδης»).

Η συνείδηση, λοιπόν, είναι η αντανάκλαση της αντικειμενικής πραγματικότητας που ζουν οι άνθρωποι. Αλλά αυτή η αντανάκλαση δεν είναι ευθεία, δηλαδή η συνείδηση δεν είναι ταυτόσημη με την αντικειμενική πραγματικότητα. Αυτή περνά στη συνείδηση ως προϊόν διεργασιών του ανθρώπινου νου που δεν είναι οι ίδιες ακριβώς για κάθε άνθρωπο, ή ομάδα ανθρώπων, γεγονός που έχει σχέση και με το πώς προσλαμβάνεται αυτή η πραγματικότητα, μέσα από την πείρα της ζωής και της δράσης, αλλά και με τη δυνατότητα διείσδυσης στην ουσία όλων των φαινομένων της αντικειμενικής πραγματικότητας, η οποία μπορεί να είναι και συγκαλυμμένη.

Στις ταξικές κοινωνίες, αντικειμενικά, κυριαρχεί η κοινωνική συνείδηση της κυρίαρχης τάξης, η οποία αναπαράγεται από ένα πλήθος δικών της ιδεολογικοπολιτικών μηχανισμών, προκειμένου να συγκαλύπτονται τα ταξικά της συμφέροντα, να εμφανίζονται ως καθολικά της κοινωνίας και να συνεχίζεται η κυριαρχία της, και η εκμετάλλευση των καταπιεζόμενων τάξεων και στρωμάτων. Η ίδια η εκμετάλλευση, όπως και οι ταξικές σχέσεις έχουν συγκαλυμμένο χαρακτήρα, δε γίνονται φανερές από την πρώτη ματιά. Απαιτούν τη διείσδυση στην ουσία του φαινόμενου. Για παράδειγμα, ο Μαρξ με την ανακάλυψη του νόμου της υπεραξίας, αποκάλυψε και την ουσία του φαινόμενου της εκμετάλλευσης. Συνέδεσε δε αυτή την ανακάλυψη με την αναγκαιότητα κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και την κοινωνικοποίησή τους, προκειμένου να καταργηθεί η εκμετάλλευση. Αυτό δε σημαίνει ότι αυτόματα ολόκληρη η εργατική τάξη έχει συνειδητοποιήσει την ίδια την εκμετάλλευση, την αναγκαιότητα κατάργησής της αλλά και το πώς θα την καταργήσει. Αυτό μόνο το πρωτοπόρο τμήμα της το συνειδητοποιεί και οργανώνεται σε επαναστατικό κόμμα, προκειμένου να το κάνει πράξη. Ταυτόχρονα, όμως, δε σημαίνει ότι τα τμήματά της που δεν έχουν συνειδητοποιήσει όλα τα παραπάνω, δε συνειδητοποιούν τη θέση τους μέσα από την ίδια τους την πείρα στην παραγωγική διαδικασία, αλλά και την ιδεολογικοπολιτική δράση του Κομμουνιστικού Κόμματός, όπως και τη δυνατότητα η θέση τους στην κοινωνία, η ίδια τους η ζωή να βελτιώνεται. Και βεβαίως, όταν μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία, οξύνονται οι ταξικές αντιθέσεις, γιατί το κεφάλαιο εντείνει την εκμετάλλευση, αφαιρώντας δικαιώματα, ή όταν η εργατική τάξη διεκδικεί τα συμφέροντά της, τότε πράγματι αγωνίζεται συνειδητά. Συνειδητά έως αυτό που καταλαβαίνει ότι της ανήκει, γι' αυτό το διεκδικεί. Επομένως, στο ζήτημα της ταξικής συνείδησης μπορούμε να διακρίνουμε διαφορές σε διάφορα τμήματα της εργατικής τάξης, γεγονός που εκφράζεται και στην ταξική πάλη.

Αλλά στη σχέση συνειδητού - αυθόρμητου, δεν μπορεί κανείς να μιλά απόλυτα παρά μόνο σχετικά. Ας δούμε πώς το επεξεργάζεται ο Λένιν στο έργο του «Τι να κάνουμε;».

«... στα μέσα της δεκαετίας 1890-1900 η έλξη της μορφωμένης ρωσικής νεολαίας προς τη μαρξιστική θεωρία είχε γίνεικαθολικόφαινόμενο. Παρόμοιο καθολικόχαρακτήρα πήραν την ίδια περίπου περίοδο οι εργατικές απεργίες που ξέσπασαν μετά το 1896, μετά τον περίφημο βιομηχανικό πόλεμο της Πετρούπολης. Η επέκτασή τους σ' όλη τη Ρωσία έδειχνε καθαρά πόσο βαθύ ήταν το λαϊκό κίνημα που ξανάρχισε ν' ανεβαίνει. Κι αν πρόκειται να μιλήσουμε για το "αυθόρμητο στοιχείο", τότε, φυσικά, ίσα ίσα αυτό το απεργιακό κίνημα πρέπει κατά πρώτο λόγο να θεωρηθεί αυθόρμητο. Απεργίες είχαν γίνει στη Ρωσία και τις δεκαετίες 1870-1880 και 1860-1870 (ακόμα και στην πρώτη πενταετία του ΧΙΧ αιώνα), απεργίες που συνοδεύονταν από "αυθόρμητη" καταστροφή των μηχανών κτλ. Σε σύγκριση μ' αυτούς τους "ξεσηκωμούς", οι απεργίες της δεκαετίας του 1890-1900 θα μπορούσαν μάλιστα να χαρακτηριστούν και "συνειδητές"-τόσο σημαντικό είναι το βήμα που έκανε το εργατικό κίνημα σ' αυτό το διάστημα. Αυτό μας δείχνει ότι το "αυθόρμητο στοιχείο" δεν αποτελεί στην ουσία τίποτε άλλο παράεμβρυακή μορφήτου συνειδητού. Ακόμα και οι πρωτόγονοι ξεσηκωμοί εκφράζανε ως ένα βαθμό το ξύπνημα της συνείδησης: οι εργάτες έχαναν την προαιώνια πίστη τους στο απαρασάλευτο του καθεστώτος που τους συνέθλιβε, άρχιζαν... δε θα 'λεγα να καταλαβαίνουν, μα να νιώθουν την ανάγκη της συλλογικής αντίστασης και να εγκαταλείπουν αποφασιστικά τη δουλική υποταγή στους προϊσταμένους τους... Οι απεργίες της δεκαετίας 1890-1900 δείχνουν πολύ μεγαλύτερες αναλαμπές συνείδησης: υποβάλλονται συγκεκριμένα αιτήματα, υπολογίζεται από τα πριν η καταλληλότερη στιγμή, συζητούνται ορισμένες περιπτώσεις και παραδείγματα από άλλα μέρη κτλ. Αν οι ξεσηκωμοί ήταν απλώς μια εξέγερση καταπιεζόμενων ανθρώπων, τότε οι συστηματικές απεργίες εκφράζανε ήδη τα έμβρυα της ταξικής πάλης... Σήμαιναν το ξύπνημα του ανταγωνισμού ανάμεσα στους εργάτες και τ' αφεντικά, μα οι εργάτες δεν είχαν και δεν μπορούσαν να έχουν συνείδηση της αγεφύρωτης αντίθεσης των συμφερόντων τους μ' όλο το σύγχρονο πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς...». («Απαντα» τ. 6 σελ. 29-30).

Επομένως, η συμμετοχή στην απεργία μπορεί να θεωρείται αυθόρμητη ως προς τη συνειδητή ταξική πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού, είναι όμως συνειδητή ως προς την υπεράσπιση των δικαιωμάτων της εργατικής τάξης, ως προς τη διεκδίκηση καλύτερης θέσης στην καπιταλιστική κοινωνία, από τη στιγμή που εκφράζεται σε αντίθεση με το κεφάλαιο, την πολιτική του, την κυβέρνησή του.

Ας προσεγγίσουμε τώρα την υπόθεση αυθόρμητου - συνειδητού στο συγκεκριμένο μέτωπο της Κοινωνικής Ασφάλισης.

Το μέτωπο της Κοινωνικής Ασφάλισης όξυνε την αντιπαράθεση ανάμεσα στην άρχουσα τάξη και την εργατική τάξη. Ως πρόβλημα επέδρασε με μεγαλύτερη ένταση σ' αυτή την αντίθεση και είναι αντικειμενικό. Επέδρασε στη συνείδηση μεγαλύτερων τμημάτων της εργατικής τάξης, των απόμαχων της δουλιάς, το γεγονός ότι ένα βασικό δικαίωμα (Υγεία, Σύνταξη κλπ.) για την ίδια τη ζωή των άμεσων παραγωγών του πλούτου κατεδαφίζεται. Αλλωστε, είναι μέρος της δουλιάς τους, που τους ανήκει. Είναι δικαίωμα κατακτημένο με αγώνες και αίμα, άρα έχει συνειδητοποιηθεί πως η αφαίρεσή του, μερικά ή ολικά είναι ζήτημα αδιαπραγμάτευτο. Αντικειμενικά, λοιπόν, επέδρασε στην απελευθέρωση καταπιεσμένης ενέργειας πλατιών εργατικών μαζών, που συσπειρωμένες ανέβασαν το θερμόμετρο της ταξικής πάλης, συγκριτικά με άλλα μέτωπα πιο πριν, σε συνδυασμό με ολόκληρη την προηγούμενη δουλιά προετοιμασίας που έγινε από τις ταξικές δυνάμεις στο συνδικαλιστικό κίνημα, όχι μόνο ότι επέρχεται η καταστροφή της Ασφάλισης, αλλά και ότι είναι αναγκαία η διεκδίκηση Κοινωνικής Ασφάλισης δημόσιας καθολικής υποχρεωτικής για όλο το λαό. Και βεβαίως επέδρασε ολόκληρη η προηγούμενη δράση του ΚΚΕ που ανέδειξε τον ταξικό εκμεταλλευτικό χαρακτήρα της στρατηγικής των αναδιαρθρώσεων που προωθεί το κεφάλαιο, την αναγκαιότητα της παρεμπόδισής τους, σε σύνδεση με την προοπτική ανατροπής αυτής της πολιτικής. Προοπτική που μπορεί να παίρνει σάρκα και οστά με τη συγκρότηση του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου για τη λαϊκή εξουσία και τη λαϊκή οικονομία, καθεστώς στο οποίο η εργατική τάξη και ο λαός, θα λύνουν οριστικά τα προβλήματα που δημιουργεί ο καπιταλισμός και οξύνει η πολιτική των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων. Ηταν αυθόρμητη, λοιπόν, η συμμετοχή μεγάλων τμημάτων της εργατικής τάξης στη συγκεκριμένη κινητοποίηση; Μα και μόνο η πείρα τους σχετικά με την Κοινωνική Ασφάλιση, την αναγκαιότητά της, προκειμένου να εξασφαλίζονται οι ελάχιστες προϋποθέσεις στην υγειονομική περίθαλψη, αλλά και η περίοδος της ζωής των απόμαχων στη δουλιά, το γεγονός ότι αφαιρούνταν αυτές οι κατακτήσεις αρκούσαν για συνειδητή συμμετοχή στον αγώνα. Κατ' αρχήν, λοιπόν, αυτό έγινε και μάλιστα συνειδητά. Ταυτόχρονα, βεβαίως, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι η δράση των πιο πρωτοπόρων εργατών στο συγκεκριμένο μέτωπο επέδρασε στη συνείδηση όλων όσοι συμμετείχαν στην απεργία και το συλλαλητήριο σε βαθμό που να αντισταθούν στην κατεδάφιση της Κοινωνικής Ασφάλισης, να ορθώνουν εμπόδια στην κυβερνητική πολιτική στο συγκεκριμένο ζήτημα. Μπορεί να μην έχουν, και δεν έχουν, συνειδητοποιήσει την αναγκαιότητα ανατροπής αυτής της πολιτικής, αλλά δεν παζαρεύουν την Κοινωνική Ασφάλιση. Αρα τα περί αυθόρμητης συμμετοχής στην απεργία και το συλλαλητήριο είναι εκ του πονηρού.


Σ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ