Το νομοσχέδιο για την «Κοινωνική Οικονομία» και την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα θα τεθεί τις επόμενες μέρες σε δημόσια διαβούλευση από το υπουργείο Εργασίας. Πρόκειται για ένα σχέδιο με πολλούς στόχους και πολύπλευρα οφέλη για την πλουτοκρατία και τις κυβερνήσεις της, αν τελικά νομιμοποιηθεί στις λαϊκές συνειδήσεις. Δεν επιλέχτηκε, εξάλλου, τυχαία η συγκυρία της καπιταλιστικής κρίσης: Αποπροσανατολισμός των ομάδων εκείνων που κινδυνεύουν πιο άμεσα με το φάσμα της φτώχειας, όπως είναι οι άνεργοι, τα ΑμΕΑ κ.ά. Απαλλαγή του κράτους από την άσκηση και αυτής της στοιχειώδους κοινωνικής και προνοιακής πολιτικής, άρα περισσότερο κρατικό χρήμα για την ανταγωνιστικότητα και την κερδοφορία των επιχειρηματικών ομίλων. Παραπέρα ιδιωτικοποίηση - εμπορευματοποίηση αυτών των τομέων και διείσδυση μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων σε Υγεία, Πρόνοια, προστασία του περιβάλλοντος, εκπαίδευση - κατάρτιση, πολιτισμό κ.λπ. Υποταγή και συναίνεση στη βάρβαρη πολιτική με την ανάπτυξη του εθελοντισμού, της δράσης των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, την εκτόνωση και κυρίως τη συγκάλυψη της ακραίας φτώχειας.

Ακριβώς την ίδια στόχευση έχουν και τα προγράμματα «κοινωνικής εργασίας» και η ενίσχυση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που προωθεί το υπουργείο Εργασίας.

Πρόκειται για μια πολιτική διαχείρισης που έχει τις ρίζες της στη μεταπολεμική σοσιαλδημοκρατία. Υποτίθεται ότι είναι μια ιδιαίτερη σε μορφή και περιεχόμενο οικονομική δραστηριότητα, ανάμεσα στον κρατικό καπιταλιστικό και τον ιδιωτικό καπιταλιστικό τομέα της οικονομίας (σ.σ. ο «τρίτος τομέας» της οικονομίας). Προσδιορίζεται ως «κοινωνική» για τους εξής λόγους: 1. Αφορά στη διαχείριση των πιο ακραίων προβλημάτων φτώχειας, εξαθλίωσης και έλλειψης πρόνοιας που προέκυψαν, ειδικά σε μια περίοδο καθολικής επίθεσης του κεφαλαίου στα εργασιακά και άλλα λαϊκά δικαιώματα. 2. Μέσω αυτής επιδιώκεται η ενσωμάτωση των εργαζομένων στην αντιμετώπιση των αντιλαϊκών συνεπειών της αστικής πολιτικής. 3. Αναπτύσσεται εμπορική και επιχειρηματική δραστηριότητα σε δράσεις συλλογικού σκοπού. 4. Οι «κοινωνικές επιχειρήσεις» διαθέτουν μεν εμπορική ιδιότητα, και υπόσχονται ότι το τυχόν πλεόνασμα θα διανέμεται με γνώμονα την προαγωγή του κοινωνικού σκοπού της επιχείρησης. Συνδυάζει - υποτίθεται - την επιχειρηματική δραστηριότητα με τον κοινωνικό σκοπό υπό προϋποθέσεις. 5. Αναδεικνύονται ο δήθεν «μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας» της οργάνωσης της εργασίας και ο «εθελοντισμός».

Η κυβέρνηση κάνει λόγο για διευκόλυνση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (π.χ. μακροχρόνια άνεργοι, ΑμΕΑ, μονογονεϊκές οικογένειες, άνεργες γυναίκες, πρώην τοξικομανείς) να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας μέσω της σύστασης «κοινωνικών επιχειρήσεων» ή την απασχόληση σε αυτές. Παράλληλα, υπηρεσίες που θα έπρεπε να παρέχονται σχεδιασμένα, καθολικά και δωρεάν από το κράτος μετακυλίονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματικότητα. Για παράδειγμα, κάποιοι άνεργοι μπορεί να συστήσουν μια επιχείρηση φροντίδας ηλικιωμένων ή παιδιών και μάλιστα σε συνεργασία με την Τοπική Διοίκηση. Για να επιβιώσει αυτή η επιχείρηση πρέπει διαρκώς να εξασφαλίζει πόρους. Εδώ υπεισέρχεται η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, δηλαδή η «υπευθυνότητα» των επιχειρήσεων.

Επίσης, κάποια ΑμΕΑ ή οι συγγενείς τους μπορεί να συστήσουν μια τέτοια επιχείρηση, όπου θα απασχολούνται ΑμΕΑ, αλλά θα παρέχουν και υπηρεσίες φροντίδας μέσω ειδικού επιστημονικού προσωπικού. Για να έχουν πόρους θα αναπτύξουν κάποια εμπορική ή επιχειρηματική δραστηριότητα: Υπηρεσίες κέτερινγκ, καθαριότητας, βιολογικές καλλιέργειες, εκτυπωτικές εργασίες κ.λπ. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες τους θα διοχετεύονται στην αγορά για πώληση.

Το γεγονός ότι οι «κοινωνικές επιχειρήσεις» θα διανέμουν τα κέρδη με γνώμονα τις ανάγκες τους - όπως λένε - δεν αναιρεί, ότι θα λειτουργούν με τους κανόνες της αγοράς, θα προσπαθούν να είναι ανταγωνιστικές. Αυτό σημαίνει υποβαθμισμένες και περιορισμένες υπηρεσίες και φθηνοί εργαζόμενοι. Σημαίνει ότι μια «κοινωνική επιχείρηση» που δραστηριοποιείται σε ευαίσθητους κοινωνικούς τομείς όπως η φροντίδα ΑμΕΑ, ηλικιωμένων, παιδιών, η επανένταξη πρώην τοξικομανών κ.λπ., είναι πιθανό να μην αντέξει στην αγορά και να κλείσει, αφήνοντας «ξεκρέμαστους» αυτούς τους ανθρώπους. Σημαίνει ότι το μεγάλο κεφάλαιο θα βρει έτοιμο το έδαφος να διεισδύσει και να επενδύσει σε αυτούς τους τομείς. Επιπλέον, την ευθύνη του κράτους για προστασία των ανέργων τη μετατρέπει σε «ευθύνη» της αγοράς.

Η υπουργός Εργασίας, Λ. Κατσέλη, μίλησε την περασμένη βδομάδα στο ευρωπαϊκό συνέδριο με θέμα «Κοινωνική οικονομία, απασχόληση και κοινωνική ένταξη: Επενδύοντας στο κοινωνικό και αλληλέγγυο επιχειρείν». Το συνέδριο διοργάνωσαν η Πανελλαδική Ενωση για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση και την Επαγγελματική Επανένταξη (ΠΕΨΑΕΕ) και οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.ΣΠΕ) που δραστηριοποιούνται στον τομέα της επανένταξης ατόμων με ψυχοκοινωνικά προβλήματα και αποτελούν τα πρώτα «σπέρματα» κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα.

Η υπουργός Εργασίας χαρακτήρισε τους ΚοιΣΠΕ ως «επιτυχημένο μοντέλο» και σημείωσε ότι θα επεκταθεί με τη θέσπιση της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας: «Πέρα όμως από το σημαντικό κομμάτι της ένταξης, για εμάς η κοινωνική επιχειρηματικότητα μπορεί και πρέπει να διαχυθεί και σε άλλους τομείς κοινωνικού - κοινωφελούς χαρακτήρα, όπως η παροχή υπηρεσιών φροντίδας, αλλά και σε δραστηριότητες που συμβάλουν στην κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική ανάπτυξη». Αυτές, όμως, οι δραστηριότητες είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα λειτουργούν ανταποδοτικά.

Οταν έληξε η χρηματοδότηση των ΚοιΣΠΕ από το Γ' ΚΠΣ (2000 - 2006) πολλοί συνεταιρισμοί και εργαστήρια κατάρτισης οδηγήθηκαν στο κλείσιμο. Επίσης, υπάρχουν παραδείγματα συνεταιρισμών ψυχικά ασθενών που είχαν αναλάβει την καθαριότητα νοσοκομείων και σχολείων, το κέτερινγκ σε εκδηλώσεις, εκτυπωτικές εργασίες, βιολογικές καλλιέργειες και δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό της αγοράς. Η κατάσταση των ψυχικά ασθενών συχνά επιδεινώνεται από την επίδραση των κοινωνικών νοσογόνων παραγόντων που είναι συνυπεύθυνοι για την εκδήλωση της νόσου. Με αυτόν τον τρόπο το καπιταλιστικό κράτος απαλλάσσεται από την προστασία των ευάλωτων ομάδων και των ανέργων και τους αφήνει έρμαια της αγοράς. Τους αντιμετωπίζει ως εργαζόμενους που «κοστίζουν» φθηνά και ως «καταναλωτές» υποβαθμισμένων υπηρεσιών. Επιπλέον, η επαγγελματική κατάρτιση που προσφέρουν αυτές οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι υποβαθμισμένη, με αποτέλεσμα ο ασθενής να γίνεται και γι' αυτό το λόγο αντικείμενο μεγαλύτερης εκμετάλλευση, όταν βγει στην αγορά εργασίας.

Στα πλαίσια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης μια επιχείρηση θα χρηματοδοτεί τέτοιους φορείς «κοινωνικής οικονομίας» ή θα τους προσφέρει συμβουλές επιχειρηματικότητας και μάρκετινγκ. Οσες «συνεταιριστικές κοινωνικές επιχειρήσεις» δεν αντέξουν στον ανταγωνισμό της αγοράς θα έχουν ανοίξει το δρόμο για τους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους που θα τις «καταβροχθίσουν». Αλλά και οι ίδιες οι επιχειρήσεις θα μπορούν να αναπτύσσουν δραστηριότητες που θα τις βαφτίζουν «κοινωφελούς» σκοπού. Στον τομέα της «αλληλέγγυας οικονομίας», μια «κοινωνικά υπεύθυνη» επιχείρηση θα συμβάλει στην επανένταξη μειονεκτούντων ατόμων μέσα από την προσφορά θέσεων εργασίας, στέγης, ή κοινωνικών υπηρεσιών. Στον τομέα της τοπικής ανάπτυξης, η «κοινωνικά υπεύθυνη» επιχείρηση θα επενδύει σε φθίνουσες περιοχές. Στον τομέα της αειφόρου ανάπτυξης, η κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση θα αξιοποιεί εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Οι επενδύσεις, η κερδοφορία, η καπιταλιστική ανάπτυξη βαφτίζονται «κοινωφελής σκοπός συλλογικού ενδιαφέροντος».

Σε χώρες της ΕΕ (Γαλλία, Ιταλία κ.α.) υπάρχουν ακόμη και «αλληλέγγυα χρηματοοικονομικά ιδρύματα», που μαζεύουν τις καταθέσεις των λαϊκών στρωμάτων για επενδύσεις. Στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχουν περισσότερες από 160.000 επίσημα καταχωρημένες φιλανθρωπικές ομάδες. Σχεδόν το 20% του πληθυσμού συμμετέχει σε κάποια μορφή εθελοντικής εργασίας κατά τη διάρκεια ενός έτους. Στη Γερμανία σε τομείς όπως η φροντίδα των παιδιών και των ΑμΕΑ οι «κοινωνικές επιχειρήσεις» έχουν σχεδόν το μονοπώλιο στην υλοποίηση της Πρόνοιας.

Οι επιχειρηματίες καραδοκούν να μπουν πιο δυναμικές σε τέτοιου είδους επενδύσεις, προβάλλοντας ένα «ανθρώπινο πρόσωπο» του καπιταλισμού και αυξάνοντας παράλληλα τα κέρδη τους. Θα δημιουργηθούν υπηρεσίες πολλών ταχυτήτων ακριβοπληρωμένες για όσους έχουν, λιγότερο ακριβές και τελείως υποβαθμισμένες για τα πιο φτωχά λαϊκά στρώματα.