Εκατοντάδες μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις παράγουν γαλακτοκομικά προϊόντα στην Ελλάδα, αλλά ελάχιστες από αυτές πωλούν τα προϊόντα τους σε όλη τη χώρα. Μόλις 10-12 επιχειρήσεις ελέγχουν το 90% των πωλήσεων και του τζίρου, που υπολογίζεται στα 2,2-2,3 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση, ενώ οι υπόλοιπες, πολύ μικρές στην πλειοψηφία τους, καλύπτουν ένα μέρος από τις τοπικές αγορές στις περιοχές που βρίσκονται και μοιράζονται το 10% της συνολικής αγοράς. Μερικές από τις μεγαλύτερες ή και πιο γνωστές εταιρίες - κάποιες από τις οποίες συνδέονται μεταξύ τους - είναι οι ΔΕΛΤΑ, ΦΑΓΕ, ΝΟΥΝΟΥ («Friesland Hellas»), ΜΕΒΓΑΛ, ΑΓΝΟ, ΚΡΙ-ΚΡΙ, ΕΒΡΟΦΑΡΜΑ, ΚΟΛΙΟΣ, ΔΩΔΩΝΗ, ΤΥΡΑΣ, ΟΛΥΜΠΟΣ, ΝΕΟΓΑΛ. Οι πολύ μεγάλες εταιρίες «φιγουράρουν» και μέσα στους 10 μεγαλύτερους προμηθευτές των σούπερ μάρκετ! Την ίδια στιγμή, κάποιες από τις μεγάλες εταιρίες εισάγουν αγελαδινό γάλα για να καλύψουν τις ανάγκες παρασκευής των προϊόντων τους, καθώς η εγχώρια παραγωγή γάλακτος δεν αρκεί, ή σε μερικές περιπτώσεις δε ...«συμφέρει» από άποψη τιμής. Κι αυτό συμβαίνει ενώ μειώνεται ο πληθυσμός των παραγωγών γάλακτος και η Ευρωπαϊκή Ενωση αυξάνει την επιτρεπόμενη ποσότητα παραγωγής, με συνέπεια να συντελείται μια παράλληλη διαδικασία συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου και σε αυτό τον τομέα.

Η πορεία των μεγαθηρίων, ξένων και ντόπιων, είναι παράλληλη και όμοια με αυτή αντίστοιχων επιχειρήσεων σε όλο το φάσμα του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. Τα οικονομικά μεγέθη είναι εξαιρετικά άνισα και ο ανταγωνισμός ιδιαίτερα σκληρός σε έναν τομέα πολύ σημαντικό και «ευαίσθητο», καθώς σχετίζεται και με τη διατροφή του λαού. Μάλιστα, ο συγκεκριμένος κλάδος θεωρείται ο δυναμικότερος της κατηγορίας των τροφίμων, της οποίας καταλαμβάνει περίπου το 15%. Η κατηγορία δε τρόφιμα-ποτά κατέχει δεσπόζουσα θέση από πλευράς παραγωγής, τζίρου και κερδών. Ανάλογη εξάλλου είναι η κατάσταση με τις βιομηχανίες τροφίμων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση, με τζίρο 626 δισ. ευρώ! Χαρακτηριστική είναι η παρέμβαση των Ευρωπαίων βιομηχάνων πριν από λίγο καιρό, όπου υπεραμυνόμενοι των στόχων της Λισαβόνας αξίωσαν νομοθετικές ρυθμίσεις, οι οποίες θα ενισχύουν ακόμα παραπέρα την ανάπτυξη των κερδών τους σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει αλλάξει σημαντικά με κύριο χαρακτηριστικό την επιτάχυνση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης από τις μεγάλες επιχειρήσεις, που έρχονται σήμερα να πραγματοποιήσουν ένα δεύτερο κύμα επενδύσεων και αναβάθμισης-επέκτασης των εγκαταστάσεών τους, μετά από αυτό που έκαναν κυρίως στις αρχές του '90. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις το έχουν ήδη πράξει. Μελέτη του ΙΟΒΕ αναφέρει ότι από το 1990 έως και το 1999 εγκρίθηκαν επενδύσεις 105,9 δισ. δραχμών μέσα από τους αναπτυξιακούς νόμους. Περίπου το 45% των επενδύσεων, μαζί με αυτές που έγιναν με αυτοχρηματοδότηση των επιχειρήσεων, έγιναν από τις 11 μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου.

Νέες επενδύσεις έρχονται αυτή την περίοδο, από μεγάλες και μικρότερες επιχειρήσεις, οι οποίες «συμμορφώνονται» με αυτό που ο ανταγωνισμός επιβάλλει. Η ΑΓΝΟ υλοποιεί πρόγραμμα 6 εκατ. ευρώ για τη βελτίωση του στόλου των φορτηγών της και της γραμμής παραγωγής. Η ΜΕΒΓΑΛ ετοιμάζεται να υλοποιήσει πρόγραμμα 50 εκατ. ευρώ την περίοδο 2004-2006! Τα 15 εκατ. ευρώ θα δαπανηθούν αυτή τη χρονιά. Περισσότερα από 7 εκατ. ευρώ θα δαπανήσει η ΕΒΡΟΦΑΡΜΑ την περίοδο 2003-2004 για τον εκσυγχρονισμό του εργοστασίου της, έχοντας εξασφαλίσει τα 2,3 εκατ. ευρώ από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Η ΚΟΛΙΟΣ ολοκλήρωσε πρόγραμμα 30 εκατ. ευρώ! Η ΡΟΔΟΠΗ προγραμματίζει επένδυση 4,1 εκατ. ευρώ, η ΝΕΟΓΑΛ κατασκευάζει νέο εργοστάσιο στη θέση του παλιού με μια επένδυση 4 εκατ. ευρώ και η ΦΑΡΜΑ ΚΟΥΚΑΚΗ εκτιμά ότι μέχρι τα μέσα του 2005 θα έχει ολοκληρώσει μια νέα μονάδα, για την οποία επενδύει 1 εκατ. ευρώ.

Η τακτική των μεγάλων επιχειρήσεων βασίζεται στη διαρκή ανανέωση των προϊόντων και στην προώθηση νέων, προκειμένου να συντηρήσουν και να αυξήσουν τη ζήτηση, να «παίξουν» με την πολιτική τιμών και να διευρύνουν τα μερίδιά τους στην αγορά. Αυτή η διαδικασία πάει χέρι χέρι με τη λεγόμενη τυποποίηση των προϊόντων. Τα νέα προϊόντα, η αλλαγή συσκευασιών (ένα πολύ σημαντικό τμήμα της τακτικής προώθησης αυτών των εταιριών) και η διεύρυνση των σημείων διανομής είναι τα τρία στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον τρόπο που δουλεύουν. Για παράδειγμα, μόνο η ΜΕΒΓΑΛ ετοιμάζει 20 νέα προϊόντα!

Μερικά από τα προϊόντα που βρίσκονται σε περίοπτη θέση με τις μεγαλύτερες πωλήσεις είναι το γάλα υψηλής παστερίωσης, το φρέσκο παστεριωμένο γάλα, το γιαούρτι, τα επιδόρπια γάλακτος. Σε καθοδική τάση βρίσκεται η κατανάλωση του εβαπορέ. Σύμφωνα με μελέτες, παρατηρείται σταθερή άνοδος της κατανάλωσης των γαλακτοκομικών προϊόντων. Ειδικά η κατανάλωση του φρέσκου παστεριωμένου γάλακτος παρουσίασε μεταξύ 1994-2002 μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης κατά 3%. Και ο κλάδος των τυροκομικών προϊόντων παρουσιάζει θετική εξέλιξη, με μέση ετήσια αύξηση 3%-4%. Οι μεγάλες κυρίως επιχειρήσεις πραγματοποιούν και σημαντικές εξαγωγές, αν και η επικρατούσα άποψη είναι ότι βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο λόγω της μικρής διαθεσιμότητας γάλακτος. Από την άλλη, τα τυροκομικά προϊόντα, με κύριο «όπλο» τη φέτα, που έχει αναγνωριστεί και ως ελληνικό προϊόν, εμφανίζουν καλύτερες προοπτικές, όπως και τα γιαούρτια.

Μπορεί να φανεί ειρωνικό, με τα δεδομένα της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του συγκεκριμένου κλάδου, αλλά μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες γαλακτοκομικών προϊόντων στην Ελλάδα, η «Friesland Hellas», που παράγει το ΝΟΥΝΟΥ, είναι θυγατρική εταιρία μιας ολλανδικής ...συνεταιριστικής εταιρίας! Ανεξάρτητα όμως από την ταυτότητα της μητρικής εταιρίας, που δεν παύει να είναι ένας πολυεθνικός κολοσσός στον τομέα των τροφίμων, τόσο η συγκεκριμένη εταιρία όσο και οι υπόλοιπες αντίστοιχες με αυτή έχουν κατορθώσει να επιβάλουν τους δικούς τους όρους στην αγορά. Ακόμη και τελευταία δε σταμάτησαν να απορροφούν και να εξαγοράζουν μικρότερες εταιρίες, ενώ δίνεται ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στην επέκταση των δικτύων διανομής και η παραγωγή νέων προϊόντων εντείνει τον ανταγωνισμό, από τον οποίο πλήττονται ταυτόχρονα οι «μικροί», τοπικής εμβέλειας παραγωγοί τέτοιων προϊόντων.

Σημαντικό πλήγμα δέχονται στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, πολλές από τις οποίες είδαν τα προηγούμενα χρόνια την Αγροτική Τράπεζα να αποκτά μεγάλα τμήματά τους. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε σε έναν κύκλο ξεπουλήματος, όπως έγινε με τη γαλακτοβιομηχανία ΟΛΥΜΠΟΣ - η οποία μάλιστα κατακτά όλο και μεγαλύτερο μερίδιο - στη ΣΑΡΑΝΤΗΣ και πρόσφατα της ΑΓΝΟ στην ΚΟΛΙΟΣ. Σε ρότα ξεπουλήματος βρίσκεται και η συνεταιριστική ΔΩΔΩΝΗ, που είναι επίσης μια από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Η πρακτική αυτή έχει πολύπλευρες αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στο ζήτημα των τιμών των γαλακτοκομικών προϊόντων, όσο και στην αντιμετώπιση των παραγωγών κτηνοτρόφων. Τέτοια αρνητικά αποτελέσματα εμφανίστηκαν και με το ξεπούλημα των ΟΛΥΜΠΟΣ-ΑΓΝΟ στους κτηνοτρόφους των περιοχών της Θεσσαλίας και της Κεντρικής Μακεδονίας αντίστοιχα.