Εξόριστοι οικοδόμοι στον Αη Στράτη

Οταν μάθαμε το σχέδιο της Γιορτής, μαζευτήκαμε σχεδόν αυθόρμητα όλοι οι συντάχτες του «Ριζοσπάστη» σε μια γωνιά του κεντρικού θαλάμου και αρχίσαμε τη «συνωμοσία». Επρεπε τη μέρα της Γιορτής να βγάλουμε μια έκτακτη έκδοση του «Ριζοσπάστη» ειδικά για τον Αη Στράτη. Ολες οι δυνάμεις μας βρισκόντουσαν σχεδόν στο νησί. Συμφωνήσαμε, αποφασίσαμε, καταστρώσαμε το πλάνο δουλειάς, κάναμε τον καταμερισμό και βάλαμε μπρος. Το σπουδαίο, όμως, ήταν να μην το μάθει κανείς ως την τελευταία στιγμή. Και το καταφέραμε.

Το «παράνομο τυπογραφείο» - χαρτιά, μελάνες, μπογές, χαρτόνια, πέννες κ.τ.λ., ένα μακρύ τραπέζι κλεμμένο απ' το μαγειρείο, μπάγκοι μαζύ με δυο - τρεις καλλιγράφους συντρόφους - εγκαταστάθηκε στο «σπίτι του δασκάλου» (έτσι λεγότανε ένας απ' τους θαλάμους μας).

Το κύριο άρθρο, το άρθρο για τη Μέρα, ένα χαιρετιστήριο των συντακτών του «Ρίζου» εξωτερικό δελτίο, όλα στη θέση τους. Από τη δεύτερη σελίδα δεν έλειπε ούτε το χρονογράφημα ούτε τα θέατρα, ούτε η συνέχεια του «Ατσαλιού», τα σοβιετικά νέα, κι ούτε ακόμα τα αναπόφευκτα «γυρίσματα» απ' την πρώτη σελίδα. Στην τρίτη σελίδα είχε μια καλογραμμένη καμπάνια για τις ανάγκες της κολλεχτίβας και ιδιαίτερα για το μαγειρείο και το φούρνο, με συνεντεύξεις των «ειδικών», προεξαρχόντων του Στύλου για το μαγειρείο και του Καγιώργη για το φούρνο. Είχε χαιρετιστήρια των ρεφορμιστών εργατών της κολλεχτίβας, των αγροτών κ.τ.λ. Η τέταρτη σελίδα είχε τα τελευταία νέα. Απ' τον έκτακτο αυτό «Ρίζο» δεν έλειπαν και οι διαλεχτές συνεργασίες. Ο Βάρναλης είχε δώσει ένα τραγούδι που ταίριαζε τότε ειδικά. Ο Γληνός έδωσε μια επιφυλλίδα - πρώτες εντυπώσεις του από την εξορία. Οι γιατροί μας το ίδιο. Η σκιτσογράφηση ήταν θαυμάσια και ο δικηγόρος ο Χρήστος ο Αγγελόπουλος «επιστρατευθείς» παρουσίασε μια έκτακτη εξέλιξη σε σκίτσα.

Πρωί. Η αίθουσα του κεντρικού θαλάμου είναι διακοσμημένη σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Μέρας (...)

Κατά τις 10 ½ η αίθουσα είναι γεμάτη και η γιορτή αρχινά. Εκλέγεται το προεδρείο της ημέρας που παίρνει θέση μέσα στη σκηνή. Μέσα σε γενικό ενθουσιασμό μιλάν οι ομιλητές. Κι όταν τελειώνουν φωνάζοντας «έκτακτη έκδοση του Ριζοσπάστη», ένας εργάτης φέρνει τον «Ρίζο». Το τι έγινε, είναι απερίγραπτο. Παραλήρημα ενθουσιασμού και βουρκωμένης συγκίνησης. Εκεί είδαμε περισσότερο από άλλη φορά και πιο έντονα ποια σημασία έχει ο «Ρίζος» μέσα στις γραμμές και στην αντίληψη των αγωνιστών του λαού. Είδαμε παληούς αγωνιστές να βουρκώνουν.

(...).

Η παραπάνω ανταπόκριση του εξόριστου δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 11 Γενάρη 1936 και κατέγραφε το μοναδικό γεγονός της σύνταξης και κυκλοφορίας ειδικής έκδοσης του «Ριζοσπάστη» στον ακριτικό Αη Στράτη, που για δεκαετίες αποτέλεσε τόπο εξορίας κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών.

Το κείμενο, που συνοδευόταν και από φωτογραφία, υπέγραφε ο εξόριστος στον Αη Στράτη συντάκτης του «Ριζοσπάστη», σύντροφος «Στάρκος», δηλαδή ο κομμουνιστής ποιητής Τάκης Κοντός, που διετέλεσε μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του «Ριζοσπάστη» (1932 - 1935).

Η ανταπόκριση, που δεδομένα συγκινεί, ταυτόχρονα μας προσφέρει τη δυνατότητα να αναδείξουμε ορισμένες πλευρές από την Ιστορία της εφημερίδας μας:

-- Η έκδοση μιας έκτακτης έκδοσης του «Ριζοσπάστη» υπό τέτοιες συνθήκες, και μάλιστα με τόσο πλούσιο περιεχόμενο, υπενθυμίζει τη σημασία της εφημερίδας, που πρέπει να είναι πραγματικά ο «καθημερινός μας σύντροφος» σε μια εποχή πυκνών και γοργών εξελίξεων.

-- Η φράση του «Στάρκου», «μαζευτήκαμε σχεδόν αυθόρμητα όλοι οι συντάχτες του "Ριζοσπάστη"», είναι δηλωτική του μεγέθους των διώξεων που διαχρονικά έχει υποστεί η εφημερίδα του ΚΚΕ. Μόνο στα χρόνια 1926 - '31 η εφημερίδα αντιμετώπισε 175 μηνύσεις, οι καταδίκες ανθρώπων του «Ριζοσπάστη» έφταναν συνολικά τα 202 χρόνια φυλάκισης, έγιναν 24 επιδρομές στα γραφεία του και τα πρόστιμα αριθμούσαν αρκετά εκατομμύρια δραχμές.

-- Η διαχρονική σχέση του «Ρίζου» με κορυφαίους ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, όπως ο Κ. Βάρναλης και ο Δ. Γληνός, οι οποίοι συνέβαλαν στην έκδοση του Αη Στράτη. Κλείνουμε με τους στίχους του Κ. Βάρναλη απ' αυτήν την ειδική έκδοση:

«Ολοι μαζί με τα γερά μας μπράτσα

Των ληστών να σαρώσουμε τη ράτσα!

Απ' τα μπουντρούμια κι απ' την εξορία

νέα του κόσμου ξεκινά η Ιστορία».