Εισαγωγικά, από την άποψη της γεωπολιτικής, ο Καύκασος είναι μοναδικό φαινόμενο. Βρίσκεται γεωγραφικά τοποθετημένος ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα, στη Θάλασσα της Αζοφικής και την Κασπία Θάλασσα, ενώ αποτελείται από όρη και οροπέδια.

Στον Καύκασο κατοικούν εκατοντάδες λαοί με τις δικές τους διαλέκτους, με διαφορετικούς πολιτισμούς, γλώσσες και παραδόσεις.

Ο Βόρειος Καύκασος είναι τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας και σ' αυτόν βρίσκονται μια σειρά αυτόνομες «Δημοκρατίες», που στο πρόσφατο παρελθόν έδωσαν «δείγματα» της αποσταθεροποίησης, που μπορούν να δώσουν, όταν αναμοχλευτούν. Στην Τσετσενία, δυο φορές τα τελευταία 20 χρόνια, ξέσπασαν εμφύλιες συρράξεις, ενώ τα τελευταία ανησυχητικά νέα έρχονται από το Νταγκεστάν, όπου πυκνώνουν οι ένοπλες επιθέσεις αποσχιστικών ομάδων κατά των ρωσικών δυνάμεων ασφαλείας. Το Νταγκεστάν (όπως και η Τσετσενία) είναι στρατηγικά σημαντική περιοχή της Ρωσίας και για έναν επιπλέον λόγο, αυτόν της πρόσβασης στην Κασπία Θάλασσα. Η περιοχή λίγο πιο δυτικά επίσης δεν αποκλείεται μελλοντικά να αποτελέσει μια νέα εστία συγκρούσεων, αφού διάφοροι εθνικιστικοί - αποσχιστικοί κύκλοι προπαγανδίζουν το σχέδιο «Μεγάλης Τσερκεσίας». Οι εξελίξεις αυτές δεν είναι άσχετες από τη δράση άλλων ιμπεριαλιστικών κύκλων, που επιδιώκουν το αδυνάτισμα της ανερχόμενης ιμπεριαλιστικής δύναμης, της Ρωσίας, και τη δημιουργία προβλημάτων στο εσωτερικό της.

Από την άλλη, στο Νότιο Καύκασο βρίσκονται η Γεωργία, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, ενώ έχουν προκύψει και μια σειρά «ανεξάρτητα κράτη» (Αμπχαζία, Νότια Οσετία, Ναγκόρνο Καραμπάχ), που όμως δεν έχουν αναγνωριστεί από τον ΟΗΕ και την πλειοψηφία των χωρών.

Τα νότια σύνορα του Καύκασου συνορεύουν με την Τουρκία και το Ιράν, που έχουν τα δικά τους συμφέροντα σ' αυτήν την περιοχή, ενώ δύο κράτη του Καυκάσου, η Ρωσία, αλλά και το Αζερμπαϊτζάν, έχουν πρόσβαση στην Κασπία Θάλασσα και στο φυσικό (ενεργειακό και άλλο) πλούτο της.

Η γεωστρατηγική σημασία της περιοχής του Καυκάσου βρίσκεται στο γεγονός πως αποτελεί κόμβο, από τη μια, ανάμεσα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, του Περσικού Κόλπου με ευρωπαϊκό τμήμα της Ρωσίας, και, από την άλλη, της Τουρκίας (Βαλκάνια - Ανατολική Μεσόγειος) με την περιοχή της Κασπίας (και συνολικότερα της Κεντρικής Ασίας). Ετσι, από τον Καύκασο, αναγκαστικά περνούν τα «ρεύματα» των ενεργειακών αποθεμάτων, αλλά και οι σημαντικές συγκοινωνιακές αρτηρίες και δίκτυα.

Οχι τυχαία, ο διαχρονικός σύμβουλος των Αμερικανών Προέδρων Ζμπιγκνιέφ Μπρεζίνσκι έχει χαρακτηρίσει τον Καύκασο ως τα «ευρασιατικά Βαλκάνια».

Πρόσφατα, ο Βόρειος Καύκασος απέκτησε μιαν ακόμη διάσταση, πολιτικο-αθλητική, αφού εκεί (στο ρωσικό Σότσι) θα πραγματοποιηθούν οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες, το 2014.

Ο Νότιος Καύκασος, αν και δεν αποτελεί έδαφος της Ρωσίας, όμως, όπως ανάφερε ο Πρόεδρος Ντ. Μεντβέντεφ, βρίσκεται στη ζώνη των «ειδικών στρατηγικών συμφερόντων» της Ρωσίας, σύμφωνα με το νέο δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας. Οχι τυχαία, άλλωστε, αφού και οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ έχουν επίσης εστιάσει την προσοχή τους σ' ολόκληρη την περιοχή του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας.

Ειδικά το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό γεωπολιτικό «στήριγμα», εδώ και πολύ καιρό για το ΝΑΤΟ και την Ουάσιγκτον, στην περιοχή του Καυκάσου, που χρησιμοποιούν στο διπλωματικό παιχνίδι τόσο το πρόβλημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όσο και των νέων αγωγών πετρελαίου. Ετσι οι ΗΠΑ, την τελευταία σχεδόν εικοσαετία, στηρίζονται στην άρχουσα τάξη του Αζερμπαϊτζάν για τον έμμεσο έλεγχο της Κεντρικής Ασίας, αφού, όπως έγραψε ο Μπρεζίνσκι στη «Μεγάλη σκακιέρα»: «Η ανεξαρτησία των κρατών της Κεντρικής Ασίας μπορεί να εξεταστεί σαν πρακτικά παράλογη ιδέα, εάν το Αζερμπαϊτζάν θα είναι τελείως εξαρτημένο από τον έλεγχο της Μόσχας».

Ομως, και η ρωσική ηγεσία έχει υπόψη της αυτές τις εκτιμήσεις και ποτέ δεν παραιτήθηκε από την προσπάθεια διεύρυνσης της επιρροής της στο Αζερμπαϊτζάν, έχοντας, ωστόσο, ανακηρύξει ως «στρατηγικό εταίρο» της στην περιοχή την Αρμενία, στην οποία διαθέτει στρατιωτικές βάσεις και η οποία έχει ενταχθεί στο στρατιωτικό συνασπισμό που έχει συγκροτήσει η Μόσχα, την «Οργάνωση του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας» (ΟΣΣΑ).

Βεβαίως, με το πρόσχημα της επίτευξης λύσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, περιοχής του Αζερμπαϊτζάν, που κατοικείται από Αρμένιους και από το 1991 έχει κηρύξει την ανεξαρτησία του (και την επιβάλλει με τη δύναμη των όπλων), στην περιοχή δραστηριοποιείται η λεγόμενη «ομάδα του Μινσκ» (που έχει συγκροτήσει ο ΟΑΣΕ για την επίλυση του ζητήματος) και στην οποία εκτός των δύο αντιμαχόμενων πλευρών (Αρμενία - Αζερμπαϊτζάν) συμμετέχουν Ρωσία, ΗΠΑ και Γαλλία.

Στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου βρίσκεται επίσης η Γεωργία, η οποία αντιμετωπίζει επίσης έντονα πρόβλημα εδαφικής ακεραιότητας, που επιδεινώθηκε μετά την προσπάθεια στρατιωτικής κατάληψης της Νότιας Οσετίας, με τη στρατιωτική επίθεση που εξαπέλυσε η Γεωργία τον περασμένο Αύγουστο. Ενέργεια, που κινητοποίησε τη Ρωσία και την έσπρωξε να επέμβει στρατιωτικά στην περιοχή, για να διατηρήσει τα «ερείσματά» της, προχωρώντας μάλιστα σε αναγνώριση της ανεξαρτησίας τόσο της Νότιας Οσετίας, όσο και μιας ακόμη περιοχής, που έχει αυτομολήσει από τη Γεωργία, της Αμπχαζίας. Μάλιστα, η Ρωσία, αναλαμβάνοντας τη στρατιωτική προστασία τους και αναγνωρίζοντας την «ανεξαρτησία» τους, επικαλέστηκε το προηγούμενο του Κοσσόβου και την αναγνώριση της «ανεξαρτησίας» του προτεκτοράτου από τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Συνοπτικά, λοιπόν, ο Καύκασος καταλαμβάνει στη σύγχρονη διεθνή οικονομία και πολιτική μια ξεχωριστή θέση. Βλέπουμε πως, παρά το μικρό μέγεθος των κρατών της περιοχής, από το ρόλο τους εξαρτώνται σε πολλά σημεία οι δυνατότητες προώθησης των σχεδίων των μεγαλύτερων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, που δραστηριοποιούνται στην περιοχή.

Εξελίξεις στις πηγές Ενέργειας και στους δρόμους της

Στις αρχές της φετινής χρονιάς, η Τουρκία, προκειμένου ολοκληρωτικά να επωφεληθεί από τη γεωπολιτική της θέση, στο δρόμο μεταφοράς της Ενέργειας, επεδίωξε να ελέγξει πλήρως τις ποσότητες αερίου που διέρχονται από τα δίκτυά της. Αυτό σημαίνει πως θέλει να αγοράζει το αζέρικο (ή και το ιρανικό) φυσικό αέριο σε μια τιμή και στη συνέχεια να το μεταπουλά στις χώρες εισαγωγής σε άλλη (υψηλότερη) τιμή.

Εννοείται, πως, αντίθετα, τόσο οι χώρες παραγωγής, όπως το Αζερμπαϊτζάν, όσο και εισαγωγής (όπως, π.χ., είναι η Ελλάδα και η Ιταλία) επιδιώκουν την απ' ευθείας εμπορική συνδιαλλαγή μεταξύ τους, καταβάλλοντας απλώς τα τέλη διέλευσης στην Τουρκία.

Η επιδίωξη αυτή της Τουρκίας φαίνεται να κλόνισε την εμπιστοσύνη της αστικής τάξης του Αζερμπαϊτζάν, που είδε την ομόθρησκη τάξη της «μητέρας» Τουρκίας, να θέλει και «την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο».

Η «πυροσβεστική» παρέμβαση των ΗΠΑ δεν φάνηκε, τουλάχιστον έως τώρα, ικανή να καταπραΰνει τις αντιδράσεις της ηγεσίας του Αζερμπαϊτζάν, που στράφηκε πλέον προς τη Ρωσία, κλείνοντας σχετικές συμφωνίες πώλησης φυσικού αερίου με τη Μόσχα.

Η εξέλιξη αυτή, από τη μια, έβαλε «φουρνέλο» στον αμερικανόπνευστο αγωγό του Nabucco, που θα μεταφέρει αζέρικο φυσικό αέριο στην Ευρώπη, παρακάμπτοντας τη Ρωσία, παρά τις καθησυχαστικές δηλώσεις των Αζέρων αξιωματούχων. Από την άλλη, βάζει σε σοβαρό κίνδυνο τα συνολικά σχέδια των ΗΠΑ, που στηρίζονται στο Αζερμπαϊτζάν.

Η έντονη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στη Γεωργία, με τη διεξαγωγή στρατιωτικών γυμνασίων (από τις 6 Μάη), παρά τις αντιδράσεις της Ρωσίας, την ώρα, μάλιστα, που η εξουσία του Προέδρου της Γεωργίας, Μ. Σαακασβίλι, αμφισβητείται ακόμη και από πρώην πολιτικούς συμμάχους του, δείχνει την αποφασιστικότητα του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ να «ρίξουν άγκυρα» στην περιοχή του Καυκάσου.

Οι ενέργειες αυτές των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Ρωσίας, που όχι μόνο κατήγγειλε αυτά τα γυμνάσια, αλλά και έθεσε τις στρατιωτικές της δυνάμεις στον Καύκασο σε επιφυλακή για την «προστασία» της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας από τη Γεωργία και το ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, η Μόσχα, με το πρόσχημα της απέλασης δύο Ρώσων διπλωματών από τις Βρυξέλλες, αποφάσισε να μην πραγματοποιηθεί η συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας, Σ. Λαβρόφ, με τους υπουργούς Εξωτερικών των χωρών του ΝΑΤΟ και προχώρησε σε ανάλογες απελάσεις δύο ξένων διπλωματών, που εργάζονταν για το ΝΑΤΟ. Ενώ Μόσχα και Τιφλίδα αντάλλαξαν κατηγορίες σχετικά με την υπόθεση μιας περίεργης «στάσης» στις τάξεις του γεωργιανού στρατού, ένα μόλις 24ωρο πριν την έναρξη των ΝΑΤΟικών γυμνασίων.

Από την άλλη, η ΕΕ, ακολουθώντας τις «συνταγές» του ΝΑΤΟ, επιδιώκει να αυξήσει με κάθε τρόπο την επιρροή της στην περιοχή του Καυκάσου. Ετσι, όπως το ΝΑΤΟ έχει «εφεύρει» το λεγόμενο «Συνεταιρισμό για την Ειρήνη», ώστε να επιβάλει σε άλλες χώρες τη δική του στρατηγική, έτσι και η ΕΕ προώθησε τη βδομάδα που πέρασε τη λεγόμενη «Ανατολική διάσταση», με χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, μεταξύ άλλων το Αζερμπαϊτζάν, τη Γεωργία, αλλά και τη «στρατηγική σύμμαχό» της, την Αρμενία. Η τελευταία αποφάσισε μάλιστα όχι μόνο να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις της με την Αγκυρα, αλλά και να συμμετάσχει στα στρατιωτικά γυμνάσια του ΝΑΤΟ στη Γεωργία. Οι αποφάσεις αυτές προκάλεσαν, όπως ήταν αναμενόμενο, την αντίδραση της Μόσχας. Τελικά, η ηγεσία της Αρμενίας, επικαλούμενη την ασταθή εσωτερική πολιτική κατάσταση στη Γεωργία, παραιτήθηκε από τη συμμετοχή στα ΝΑΤΟικά γυμνάσια, λίγες μόλις ώρες πριν την έναρξή τους!

Ωστόσο, γίνεται φανερό πως η προσέγγιση του Αζερμπαϊτζάν με τη Ρωσία οδήγησε στην ανάπτυξη των επιφυλάξεων, που ανέκαθεν έχει η αστική τάξη της Αρμενίας προς τις επιδιώξεις της Μόσχας. Ως διέξοδο αυτών των επιφυλάξεων, η κυρίαρχη τάξη της Αρμενίας επέλεξε την αποκατάσταση των σχέσεων της χώρας με την Τουρκία, και, μάλιστα, ακυρώνοντας ως προαπαιτούμενο την «αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων», που έθετε ως όρο.

Τη μέρα που η Αρμενία αποκατάστησε τις διπλωματικές της σχέσεις με την Τουρκία, ο Αρμένιος Πρόεδρος Σερζ Σαργκσιάν προσκλήθηκε τη Μόσχα, όπου είχε συνομιλίες με τον Ρώσο ομόλογό του, Ντμίτρι Μεντβέντιεφ. Εκεί ο Αρμένιος Πρόεδρος ευχαρίστησε τη Ρωσία για τη βοήθεια στη διευθέτηση του προβλήματος του Ναγκόρνο Καραμπάχ και σημείωσε την αύξηση του εμπορικού ισοζυγίου των δύο χωρών, καθώς και των ρωσικών επενδύσεων στην Αρμενία.

Ο Σ. Σαργκσιάν σημείωσε ιδιαίτερα ότι χάρη στη διαμεσολάβηση της Μόσχας, κατά την τελευταία επίσκεψη του Αζέρου Προέδρου στη Μόσχα, για πρώτη φορά σημειώθηκε ότι το πρόβλημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ θα λυθεί παίρνοντας «υπόψη όλες τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου», κι όχι μόνον την αρχή της εδαφικής ακεραιότητας.

Ετσι βλέπουμε πως την ίδια ώρα που εκτυλίσσεται η «μάχη» για τις πηγές Ενέργειας του Αζερμπαϊτζάν και γενικότερα των δρόμων μεταφοράς των ενεργειακών αποθεμάτων της Κασπίας προς τη Δύση, βρίσκεται σε εξέλιξη και το διπλωματικό «παιχνίδι» για το ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που σχετίζονται και με την πολιτικο-στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας και άλλων δυνάμεων στην περιοχή του Καυκάσου.

Η πρόσφατη αναθέρμανση των σχέσεων του Αζερμπαϊτζάν με τη Μόσχα στα ζητήματα της Ενέργειας, ο πρωταγωνιστικός ρόλος που διεκδικεί η Τουρκία στην περιοχή με την αποκατάσταση των σχέσεων με την Αρμενία, αλλά και η επέμβαση της ΕΕ, τα στρατιωτικά γυμνάσια του ΝΑΤΟ στη Γεωργία, καθώς και η ρευστή πολιτική κατάσταση στη χώρα αυτή, δημιουργούν ένα κουβάρι αλληλεξαρτήσεων και μεγάλης ρευστότητας στην περιοχή του Καυκάσου και της Κασπίας. Οπως εκδηλώνονται οι διάφοροι ιμπεριαλιστικοί σχεδιασμοί, παρά τις διακηρύξεις για «ειρήνη και ασφάλεια», καταγράφεται νέα όξυνση των ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων.

Η Ρωσία ανησυχεί για την «ασυνεπή πολιτική της Αρμενίας», όπως εκδηλώνεται, μεταξύ άλλων, με την πρόθεση της συμμετοχής της στα στρατιωτικά γυμνάσια του ΝΑΤΟ στη Γεωργία. Τις ανησυχίες αυτές εξέφρασε, με δηλώσεις του, ο Σεργκέι Μπαγντασάροφ, μέλος της Επιτροπής της Κρατικής Δούμας για τα Διεθνή Ζητήματα. Ο Ρώσος αξιωματούχος σημείωσε πως «η Αρμενία είναι όχι μόνον μέλος της Κοινοπολιτείας των Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ), αλλά και μέλος της Οργάνωσης του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ), στα πλαίσια του οποίου έχει υποχρεώσεις». Ο Μπαγντασάροφ, ακόμα, υπογράμμισε πως τα στρατιωτικά γυμνάσια του ΝΑΤΟ και του λεγόμενου «Συνεταιρισμού για την Ειρήνη» έχουν καθαρό αντιρωσικό χαρακτήρα. «Παίρνοντας υπόψη τη γεωγραφική θέση της Γεωργίας, υποθετικοί εχθροί στα γυμνάσια μπορούν να είναι μόνον η Ρωσία και οι φιλικές μας χώρες, η Αμπχαζία κι η Νότια Οσετία. Δεν υπάρχουν εκεί άλλοι εχθροί. Η συμμετοχή της Αρμενίας στα γυμνάσια του ΝΑΤΟ είναι υποστήριξη του αντιρωσικού καθεστώτος του Σαακασβίλι», δήλωσε ο Μπαγντασάροφ.

Ο ίδιος σημείωσε πως αυτή η τακτική της Αρμενίας «είναι μεγάλο λάθος της αρμενικής ηγεσίας. Μας εντείνει τη διαδικασία αναζήτησης καινούριων συμμάχων, πέρα από την Αρμενία. Η Τουρκία ποτέ δε θα γίνει φίλος της Αρμενίας, ενώ τη Ρωσία μπορείτε να τη χάσετε», δήλωσε απειλητικά ο Μπαγντασάροφ.

Στη ρωσική κριτική απάντησε ο Αϊκ Ντεμογιάν, διευθυντής του Ινστιτούτου Γενοκτονίας των Αρμενίων, που χαρακτήρισε την άποψη του Μπαγντασάροφ ως «πλάνη». Σύμφωνα με τα λόγια του, τόσο η Αρμενία, όσο και η Ρωσία συμμετέχουν στο «Συνεταιρισμό για την Ειρήνη», οπότε οι ρωσικές ανησυχίες είναι αβάσιμες.

Ο Αρμέν Ρουσταμιάν, πρόεδρος της Επιτροπής για τις Εξωτερικές Σχέσεις του Κοινοβουλίου της Αρμενίας, πρόσθεσε πως οι διαχωριστικές γραμμές στην περιοχή δεν είναι υπέρ των συμφερόντων της Ρωσίας, ενώ ο πολιτικός σχολιαστής Α. Ισκανδαριάν υπενθύμισε πως το 70% της κίνησης των εμπορευμάτων από τη Ρωσία στην Αρμενία πραγματοποιείται μέσω της Γεωργίας, ενώ μέσω του γεωργιανού εδάφους η Ρωσία εξάγει φυσικό αέριο στην Αρμενία και μέσω των γεωργιανών λιμανιών η Αρμενία λαμβάνει φορτία από τις άλλες χώρες. «Η Αρμενία έχει μόνο δύο γείτονες με ανοιχτά σύνορα: Τη Γεωργία, που έχει εξαιρετικά δύσκολες σχέσεις με τη Ρωσία, καθώς και το Ιράν, που έχει εξαιρετικά δύσκολες σχέσεις με τις ΗΠΑ», επιδιώκοντας να θεμελιώσει την ανάγκη της αστικής τάξης της χώρας του να βρει «τρόπο επιβίωσης και ύπαρξης», συμμετέχοντας τόσο στους οικονομικούς, πολιτικούς και στρατιωτικούς διακρατικούς οργανισμούς που προωθεί η Μόσχα, όσο και στους σχεδιασμούς των ΗΠΑ, της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στην περιοχή του Καυκάσου.

Στις εξελίξεις, που είναι πλέον πολύ ρευστές στην περιοχή του Καυκάσου, εμπλέκονται και οι σχεδιασμοί που αφορούν και άλλους σημαντικούς της «γείτονες», όπως είναι η Τουρκία και το Ιράν. Τα αμερικανικά σχέδια για τις δύο χώρες έρχονται σε αντίθεση και τα ανάλογα ρωσικά, ευρωνωσιακά, αλλά και τα κινεζικά σχέδια, περιπλέκουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση, αφού γίνονται σκληρά παζάρια για πιθανούς συμβιβασμούς. Είναι ακόμη φανερό πως ένα από τα ζητήματα που θα απασχολήσουν είναι τα σχέδια χρήσης της ατομικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς από Ιράν και Τουρκία, κάτι που αποτελεί ξεχωριστό «κεφάλαιο» μελέτης.

Ωστόσο, είναι σαφές πως ο «γόρδιος δεσμός» των αντιθέσεων ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στην περιοχή του Καυκάσου αναμένεται το επόμενο διάστημα να μεγαλώσει και να σφίξει ακόμη περισσότερο.