Ενα διαχρονικό χρονογράφημά του είναι και το γραμμένο πριν τριάντα και πλέον χρόνια "Ο ΝΑΤΟ αγυπνεί!..", που το παραθέτουμε ολόκληρο:

"Ο ΝΑΤΟ είναι ένας φοβερός πολεμικός οργανισμός - με στρατό, με στόλο, με αεροπλάνα, με κανόνια, με τρακατρούκες τρομερές, με κάθε είδους, τέλος πάντων, σύγχρονο πολεμικό εξοπλισμό - που εγγυάται τελεσιδίκως την ασφάλεια των μελών του εναντίον κάθε προσβολής και κάθε επιθέσεως. Ολα τα μακάρια κι ευτυχισμένα κράτη που συμμετέχουν στην Οργάνωση αυτή μπορούν να κοιμούνται ήσυχα. Υπάρχουν στρατηγοί - μάτσο! - επιτελεία, γαλόνια με τη σέσουλα, λεφτά, που ξοδεύονται αφειδώς και κάθε τόσο βγαίνουν οι στρατοί και προγυμνάζονται, βγαίνουν οι στόλοι - όλοι μαζί - και συγκλονίζονται τα συθέμελα πελάγων και ωκεανών από τις κανονιές! Σηκώνονται επίσης και τ' αεροπλάνα - μάτσα αεροπλάνα πολεμόχαρα! - και σφυρίζουν στους αέρηδες απειλητικά, αερομαχούν, γυμνάζονται κι αυτά και ρίχνουν μπόμπες φρικαλέες και ριπές στον γάμο του Καραγκιόζη. Στρατηγοί αρειμάνιοι με βροντερά ονόματα, Αμερικανοί, Εγγλέζοι, Γάλλοι, Βέλγοι κτλ. ταξιδεύουν αενάως, συγκεντρώνονται, συσκέπτονται ασταμάτητα πότε εδώ και πότε εκεί - παίρνουν αποφάσεις - ύστερα φεύγουν βιαστικοί, συννεφιασμένοι και ξαναμαζεύονται αλλού, ξανασυσκέπτονται και ξαναπαίρνουν αποφάσεις μυστικοπαθείς, πώς και πού θα γίνουν οι νέες επιχειρήσεις και πώς και πού θα πέσουν οι νέες κανονιές προς τιμήν του γάμου του Καραγκιόζη.

Ενεκα όλων τούτων τα ευτυχισμένα κράτη που συμμετέχουν στη βροντώδη και δραστήρια αυτή πολεμική οργάνωση, πληρώνουν λεφτά, προσφέρουν αξιωματικούς, στρατό, αεροπλάνα, πλοία, αλλά ξέρουν ότι έχουν δεμένο τον γάιδαρό τους. Εάν τυχόν ποτέ - ό μη γένοιτο! - τολμήση κανείς να θίξη ή να προσβάλη να επιτεθή κανενός από τα μέλη, αλλοίμονό του! Ο ΝΑΤΟ έχει αρχές υψηλές, τίμιες, καθαρές, ηθικές, που αφορούν την ασφάλεια, την τιμή, την εθνική αξιοπρέπεια των μελών του και προ πάντων τον πολιτισμό. Α, όλα κι όλα! Ο Δυτικός Πολιτισμός είναι αυτό που πρέπει να προστατευθή από κάθε προσβολή και ν' ασφαλιστή από κάθε επιβουλή! Γι' αυτό οι φοβερές δυνάμεις του χριστιανικού αυτού οργανισμού είναι διαρκώς επί ποδός πολέμου και οι στρατάρχες του, οι στρατηγοί, οι αντιστράτηγοι, οι υποστράτηγοι με τα βροντώδη ονόματα, με τα κουμπούρια και με τα παράσημα (ολόκληρες ταπετσαρίες!) βρίσκονται σε οργασμό κι εκεί που μαζεύονται κάθε φορά σκύβουν, μυστικοπαθείς, αρειμάνιοι και βλοσυροί επάνω σε πολεμικούς χάρτες. - Από δω θα μας προσβάλουν!

- Οχι, από κει θα μας προσβάλουν!

- Μάλλον από πέρα θα μας προσβάλουν!

Απ' όπου, όμως, κι αν πρόκειται να τους προσβάλουν, οι στρατηγοί και οι στρατάρχες (μ' ολόκληρες ταπετσαρίες τα παράσημα) είναι πανέτοιμοι. Ο Δυτικός Πολιτισμός μπορεί να κοιμάται ήσυχος μαζί με τις ιδέες της ελευθερίας, της ηθικής, της αξιοπρέπειας, του εθνικού γοήτρου των κρατών - μελών και όλα τα παρακλάδια του. Ο ΝΑΤΟ αγρυπνεί!

Κι άξαφνα ενώ πρόκειται να γίνη άλλη μια έξοδος των φοβερών στόλων που ετοιμάζονται να συγκλονίσουνε τα πέλαγα και να μπουμπουνίσουν τους αέρηδες, (πάντα στον γάμο του Καραγκιόζη), γίνεται η επίθεση των Τούρκων κατά των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη. Μια επίθεση αληθινή, τρομακτική, βάρβαρη, αντιχριστιανική, μ' εξόντωση χιλιάδων Ελλήνων, με ρήμαγμα περιουσιών, με σφαγές, με καψίματα δεκάδων ιερών, με βιασμούς γυναικών, μ' ανασκαψίματα τάφων, μια οργανωμένη, μελετημένη και σχεδιασμένη επιδρομή βαρβάρων εναντίον της Ελλάδας, που είναι αξιότιμο μέλος του ΝΑΤΟ. Φρίττει ο κόσμος! Βοούν οι εφημερίδες, βοά η οικουμένη, εξευτελίζεται ο πολιτισμός, καταρρακώνεται κάθε ιδέα ασφαλείας, ατιμάζεται η ηθική, εξοντώνεται η ιδέα της ελευθερίας, ντροπιάζεται κάθε έννοια εθνικού γοήτρου και τιμής. Ετσι δεν είναι; Ετσι είναι βέβαια! Ο ΝΑΤΟ, λοιπόν, τη στιγμή αυτή είναι πολύ απασχολημένος γιατί, είπαμε, πρόκειται να βγάλη τα φοβερά καράβια του στα πέλαγα, για να ξαναρίξουν στον γάμο του Καραγκιόζη.

- Ελλάς! φωνάζει ο αρειμάνιος αρχηγός. Πού είναι η Ελλάς; Εχουμε γυμνάσια!

Η Ελλάς, όμως, δηλώνει ότι δεν μπορεί να πάρη μέρος - δόξα Σοι ο Μεγαλοδύναμος! - σ' αυτό το ραβαϊσι. Κι ο ΝΑΤΟ, ο φοβερός, ο πολεμικός, ο αρειμάνιος, ο ζόρικος, ο προστάτης του Δυτικού Πολιτισμού, μένει κατάπληκτος:

- Μα γιατί; Τι συνέβη, βρε αδελφέ; Συνέβη τίποτα;

Και κάνει τον κορηό! Νόστιμο δεν είναι; Εκεί που νομίζεις ότι έχεις να κάνης μ' ένα φοβερό σύμμαχο λιοντάρι, να βρεθής ξαφνικά μπροστά σ' ένα κορέο - μη μου πείτε, χριστιανοί, ότι δεν είναι μια ιστορία για γέλια. Για γέλια μέχρι δακρύων!".

Το ...μεταξικώς "σωτήριον έτος" 1937, ο 30χρονος συντάκτης του δικαστικού ρεπορτάζ Δημήτρης Ψαθάς,τάραξε τα βαλτωμένα ύδατα του σοβαροφανούς, απωθητικά καθαρευουσιάνικου δικαστικού ρεπορτάζ με ένα βιβλίο του, που απομυθοποιούσε και σατίριζε, με τη γλώσσα του λαού, τα στραβά κι ανάποδα, τα φαιδρά και παράλογα, που περνούν την "πύλη" των δικαστηρίων και αναλόγως προκαλούν "κέφια" ή "νεύρα" στους λειτουργούς της Θέμιδας. Τίτλος του βιβλίου, που επαινέθηκε από επιφανέστατους κριτικούς της εποχής (Σπ. Μελά, Π. Νιρβάνα, Γρ. Ξενόπουλο, Αιμ. Χουρμούζιο, κ.ά.), "Η Θέμις έχει κέφια".Το 1938 έφερε το δεύτερο βιβλίο "Η Θέμις έχει νεύρα",όπου και το "κλασικό" ευθυμογράφημα "Η τσάντα και το τσαντάκι" μιας κυρίας στο λεωφορείο, η οποία πλήρωσε το νευρωτικό της άνοιξε - κλείσε τσάντα και τσαντάκι με χαστούκι από συνεπιβάτη της και με την αθώωσή του στο δικαστήριο.

Πέρασαν 61 χρόνια από την πρώτη συγγραφική εμφάνιση του δικαστικού ρεπόρτερ, που έμελλε να γίνει σπουδαίος ευθυμογράφος και χρονογράφος και ο πιο πολυπαιγμένος κωμωδιογράφος μας και 19 χρόνια από το θάνατό του. Κι όμως, ο Ψαθάς μένει "ζωντανός" με το έργο του, που εξακολουθεί να παίζεται και να επανεκδίδεται. Πρόσφατα παρουσιάστηκαν οι πρώτοι 12 τόμοι των "Απάντων" του (περίπου 40 τόμοι), από τις εκδόσεις της Μαρίας Δ. Ψαθά.Οι εκδομένοι τόμοι με τις κωμωδίες του ("Φον Δημητράκης", "Ζητείται ψεύτης", "Ξύπνα Βασίλη", "Φωνάζει ο κλέφτης", "Ο αχόρταγος", "Μικροί Φαρισαίοι") περιλαμβάνουν φωτογραφίες - ντοκουμέντα από τις παραστάσεις των έργων του με μεγάλους πρωταγωνιστές του θεάτρου μας. Οι τόμοι με τα ευθυμογραφήματα ("Η Θέμις έχει κέφια", "Η Θέμις έχει νεύρα", "Μαντάμ Σουσού", "Οικογένεια Βλαμμένου") και το, ευθυμογραφικών ταξιδιωτικών εντυπώσεων από το πρώτο ταξίδι του Ψαθά στο Λονδίνο, "Στη χώρα των Μυλόρδων",κοσμούνται με έξοχα γελοιογραφικά σκίτσα του Φωκίωνα Δημητριάδη (από το προσωπικό αρχείο του Ψαθά). Τέλος, σημειώνουμε ότι εκδόθηκε και το ιστορικό έργο του "Γη του Πόντου",στο πρώτο μέρος του οποίου καταγράφει τις "παιδικές αναμνήσεις" του από την Τραπεζούντα, όπου γεννήθηκε το 1907, μέχρι το 1923 που ήρθε στην Αθήνα.

Μετά τα της Θέμιδας, ήρθε η περίφημη μυθιστορηματική "Μαντάμ Σουσού".Το 1940 γράφει την πρώτη κωμωδία του, το "Στραβόξυλο".Ακολουθούν οι κωμωδίες: "Ο Εαυτούλης μου", "Οι Ελαφρόμυαλοι", "Μαντάμ Σουσού", "Σκίτσα της εποχής", "Φον Δημητράκης", "Η ζωή είναι ωραία", "Ζητείται ψεύτης", "Μικροί Φαρισαίοι", "Ο φαύλος κύκλος", "Ενας βλάκας και μισός", "Προς θεού μεταξύ μας", "Φωνάζει ο κλέφτης", "Εταιρία θαυμάτων", "Η Μαίρη τα λέει όλα", "Εξοχικόν κέντρον "Ο Ερως"", "Εμπρός να γδυθούμε", "Χαρτοπαίχτρα", "Ξύπνα Βασίλη", "Ο αχόρταγος", "Ο κουτσομπόλης", "Προίκα μου αγαπημένη", "Οι ατίθασοι", "Ο αφελής" και, τέλος, το 1974 "Το ανθρωπάκι".

Την ιταλογερμανική κατοχή την "αποτυπώνει" ο Ψαθάς με τα πεζογραφικά "Χειμώνας του '41", "Αντίσταση" και "Το χιούμορ της εποχής". Στη δεκαετία του '50 γράφει τα ταξιδιωτικά ευθυμογραφήματα "Κάτω από τους ουρανοξύστες","Στη χώρα των μυλόρδων" και "Παρίσι, Σταμπούλ και άλλα εύθυμα ταξίδια", το σατιρικό μυθιστόρημα "Οικογένεια Βλαμμένου", σειρά διηγημάτων με τίτλο"Παρ' ολίγον να γελάσουμε" και εκδίδει τρία βιβλία με χρονογραφήματά του("Από την εύθυμη πλευρά", "Στο καρφί και στο πέταλο", "Πέρα βρέχει").

Αξίζει να σημειώσουμε ότι "ο Δ. Ψαθάς απ' όλο το έργο του ξεχώριζε δύο: Το "Φον Δημητράκη" και τη "Γη του Πόντου", γιατί αυτά τον χαρακτήριζαν σαν άνθρωπο. Ηταν η πιο βαθιά και σοβαρή του πλευρά, καθώς αποτελούν ύμνο στην αντίσταση και στην πατρίδα",όπως επισήμανε η κόρη του Μαρία Ψαθά.Για την ιστορία, να πούμε ότι ο "Φον Δημητράκης" πρωτοπαίχτηκε, με τεράστια επιτυχία, από τον ΕΑΜίτικο θίασο "Ελεύθεροι Καλλιτέχνες" στο "Βρετάνια",σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη.Η πρεμιέρα δόθηκε στις 4/4/1946. Τον επώνυμο ρόλο έπαιξε ο Αντώνης Γιαννίδης (πέθανε σαν πολιτικός εξόριστος στην ΕΣΣΔ), το ρόλο του ΕΑΜίτη ο Αιμίλιος Βεάκης,του συνεργάτη των Γερμανών ο Χρήστος Τσαγανέας.Επαιζαν επίσης οι Αννα Λώρη, Σμάρω Στεφανίδου, Τζόλη Γαρμπή, Θόδωρος Μορίδης, Γιώργος Δαμασιώτης.Μετά το 1946, για ευνόητους λόγους, το έργο αυτό "εξαφανίστηκε" από σκηνής, στην οποία το επανέφερε τον Οκτώβρη του 1979 η "Νέα Ελληνική Σκηνή" του Θύμιου Καρακατσάνη,σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. "Ο πατέρας μου έφυγε ευτυχισμένος, λίγο μετά την πρεμιέρα, γιατί ξαναείδε στη σκηνή το πιο αγαπημένο του έργο και σε θαυμάσια παράσταση", λέει η Μ. Ψαθά.

Από τις 25 κωμωδίες του, οι περισσότερες παίχτηκαν πολλές φορές (και από πολλούς ερασιτεχνικούς και μαθητικούς θιάσους τα τελευταία χρόνια). Το "Ζητείται ψεύτης" μεταφράστηκε και παίχτηκε σε αρκετά θέατρα της πρώην ΕΣΣΔ, τη Ρουμανία, την Τουρκία και τώρα συζητείται η μετάφραση και παρουσίασή του στη Γερμανία. Δέκα κωμωδίες του έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο, ψυχαγωγώντας, μέσω της μικρής οθόνης, όλες τις γενιές. Μόνο η θεατρική "Μαντάμ Σουσού","άγνωστο γιατί" λέει η κόρη του, δεν εκδόθηκε ποτέ από τον συγγραφέα και δεν ξαναπαίχτηκε μετά το ανέβασμά της από το θίασο Κατερίνας (Ανδρεάδη) - Αιμίλιου Βεάκη (7/1942).

Στις 13/11/1999 θα συμπληρωθούν 20 χρόνια από το θάνατο του Δ. Ψαθά. Η εικοσάχρονη απουσία του θα σημειωθεί με την έκδοση ενός τόμου με χρονογραφήματά του, επιλεγμένα "με βασικό κριτήριο τη γνωριμία της νέας γενιάς με το έργο του Ψαθά" και τη διαχρονική θεματική τους.

Ψαθάς - "Μια στο καρφί και μια στο πέταλο!..". Σκίτσο του Φωκίωνα Δημητριάδη