ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Πέμπτη 16 Νοέμβρη 2017
Σελ. /24
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ
Για την ταινία του Ραούλ Πεκ «Οταν ο Μαρξ συνάντησε τον Ενγκελς»

Πρωτότυπος τίτλος: Le Jeune Karl Marx (Ο νεαρός Καρλ Μαρξ)

Ηθοποιοί: Αουγκούστ Ντιέλ, Στέφαν Κονάρσκε, Βίκι Κριπς κ.ά.

Πρόκειται για αρκετά αξιόλογη ταινία που αναφέρεται στην επαναστατική θεωρητική και πολιτική δράση των Μαρξ και Ενγκελς την περίοδο από το 1843 μέχρι το 1847. Πρόκειται για την περίοδο που οι Μαρξ και Ενγκελς αρχίζουν την κοινή δημιουργική εργασία τους, με την οποία θεμελίωσαν την επιστημονική κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης.

Ο Αϊτινός σκηνοθέτης Ραούλ Πεκ προσπαθεί να παρουσιάσει, όσο αυτό γίνεται μέσα στο πλαίσιο μιας κινηματογραφικής ταινίας, τόσο την πλούσια θεωρητική επιστημονική δουλειά των Μαρξ και Ενγκελς, όσο και την επαναστατική μαχητική τους δράση. Ο δημιουργός της ταινίας το κάνει αυτό αξιοποιώντας τη μεγάλη εκλαϊκευτική ικανότητα και δύναμη που διακρίνει τον κινηματογράφο ως μέσο διάδοσης ιδεών.

Ξεχωριστή σημασία εκείνη την περίοδο είχαν οι προσπάθειες των Μαρξ και Ενγκελς για τη δημιουργία του πρώτου Κομμουνιστικού Κόμματος, καθώς και η επεξεργασία και συγγραφή του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος», που τελικά υιοθετήθηκε ως πρόγραμμα της οργάνωσης «Ενωση των Κομμουνιστών», μιας εργατικής οργάνωσης που αρχικά είχε το όνομα «Ενωση των Δικαίων».

Η ιστορία του «Μανιφέστου» είναι συνυφασμένη με την έως τότε πορεία των επιστημονικών μελετών και ερευνών των Μαρξ - Ενγκελς, την επεξεργασία της υλιστικής αντίληψης για την Ιστορία, τις πρώτες έρευνες για τη λειτουργία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και τη στροφή στη μελέτη της Πολιτικής Οικονομίας, τη μελέτη της πάλης των τάξεων και το μέλημα να χειραφετηθεί η εργατική τάξη από την αστική τάξη, συνειδητοποιώντας την ιστορική της αποστολή.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ταινία αυτή τη στιγμή παίζεται σε πολύ μικρό αριθμό κινηματογράφων (περίπου 7 σε όλη την Αττική) και δέχεται απαράδεκτα απαξιωτική κριτική από μια σειρά κριτικούς κινηματογράφου, ενδεικτική του πώς αντιμετωπίζει η «αστική πολυφωνία» μια ταινία, από τις ελάχιστες που υπάρχουν, για τους Μαρξ και Ενγκελς...

Η ταινία προσπαθεί να μας βάλει στο εργαστήρι της σκέψης των Μαρξ και Ενγκελς, χρησιμοποιώντας τα εκφραστικά μέσα της τέχνης. Δίνει έτσι ερεθίσματα για διάβασμα και δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα για περισσότερο ψάξιμο του θεωρητικού έργου των Μαρξ και Ενγκελς.

Για τους Μαρξ και Ενγκελς είναι μια περίοδος πραγματικού πυρετού θεωρητικής δραστηριότητας. Πριν φτάσουμε στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» οι Μαρξ και Ενγκελς - ανάμεσα στα άλλα - έγραψαν από κοινού τα κλασικά έργα «Αγία οικογένεια ή Κριτική της κριτικής Κριτικής» και «Γερμανική Ιδεολογία», η οποία όμως δεν δημοσιεύτηκε τότε. Ο Μαρξ έγραψε επίσης τα «Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα», το «Εβραϊκό ζήτημα», την «Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Δικαίου» και την «Αθλιότητα της Φιλοσοφίας». Ο Ενγκελς γράφει την «Κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία». Ταυτόχρονα, ανέπτυξαν μια πλούσια δημοσιογραφική δραστηριότητα μέσα από την «Εφημερίδα του Ρήνου» και λίγο μετά μέσα από τα «Γαλλογερμανικά χρονικά», δραστηριότητα που ήταν συνδεδεμένη με οξύτατες ιδεολογικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Η υλιστική αναστροφή της εγελιανής διαλεκτικής, η κριτική στις ανεπάρκειες του παλιότερου υλισμού και ιδιαίτερα του υλισμού του Φόιερμπαχ, η διαμόρφωση της υλιστικής αντίληψης για την Ιστορία, η μελέτη της κλασικής αστικής πολιτικής οικονομίας των Ανταμ Σμιθ και Ντέιβιντ Ρικάρντο και οι πρώτες κριτικές οικονομικές έρευνες του Μαρξ (έρευνες που έβαλαν τις βάσεις για τη συγγραφή του «Κεφαλαίου» αργότερα), η κριτική σε ουτοπικές - μικροαστικές θεωρίες όπως αυτές του Προυντόν κ.ά., είναι επιτεύγματα που πραγματοποιούνται αυτήν ακριβώς την περίοδο, μια περίοδο που ήταν εξαιρετικά παραγωγική σε θεωρητικές επεξεργασίες αλλά και εξαιρετικά πυκνή σε γεγονότα.

Οι Μαρξ και Ενγκελς έγραφαν, σκέφτονταν και μελετούσαν για την επανάσταση και για την ανατροπή του καπιταλισμού. Γι' αυτό, υπέστησαν διώξεις για την επαναστατική τους δράση από τις κυβερνήσεις διαφόρων κρατών της Ευρώπης, όπως άλλωστε μπορούμε να δούμε στην ταινία του Ραούλ Πεκ. Εκείνα τα χρόνια αναγκάστηκαν για κάποιο διάστημα να ζουν εξόριστοι στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες, υπό το άγρυπνο βλέμμα μηχανισμών παρακολούθησης της αστυνομίας. Οι δύο μεγάλοι επαναστάτες έδωσαν μάχες ενάντια στους διωκτικούς μηχανισμούς των αστικών κρατών της Ευρώπης και πολλές φορές υποχρεώθηκαν να δράσουν σε αντίξοες προσωπικές συνθήκες.

Οπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Μαρξ, «οι φιλόσοφοι μονάχα ερμήνευαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε». Αυτή η περίφημη «11η θέση για τον Φόιερμπαχ», που αναφέρεται σε ένα σημείο της ταινίας, μας εξηγεί άλλωστε το πώς έζησαν οι Μαρξ και Ενγκελς, δηλαδή σαν επαναστάτες. Ο Ραούλ Πεκ αναδεικνύει στην ταινία ότι οι Μαρξ και Ενγκελς ήταν μαχόμενοι επαναστάτες διανοούμενοι, ενεργοί συμμέτοχοι στην πολιτική δράση για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης.

Οι μάχες που έδωσαν οι Μαρξ και Ενγκελς δεν ήταν μόνο ενάντια στους κατασταλτικούς μηχανισμούς της αντεπανάστασης, αλλά συνδυάζονταν με τη μάχη για τον πολιτικό προσανατολισμό των επαναστατικών οργανώσεων, για την καθοδήγησή τους στη βάση της σωστής επιστημονικής επαναστατικής θεωρίας. Αυτοί πρώτοι δίδαξαν άλλωστε στο εργατικό κίνημα - όπως λέει ο Λένιν - ότι «χωρίς επαναστατική θεωρία δεν μπορεί να υπάρχει επαναστατικό κίνημα».

Στην ταινία μπορούμε να δούμε ανοιχτά τις μάχες που έδωσαν οι Μαρξ και Ενγκελς - και πρόκειται για σκληρές μάχες - προκειμένου η Ενωση των Κομμουνιστών να δεχτεί το «Μανιφέστο» ως πρόγραμμά της. Η «Ενωση των Δικαίων» (όπως ήταν το αρχικό της όνομα) είχε ιδρυθεί στο Παρίσι το 1836 από Γερμανούς εργάτες και διανοούμενους που είχαν επηρεαστεί από τις διάφορες ουτοπικές - μικροαστικές σοσιαλιστικές ιδέες.

Οι Μαρξ και Ενγκελς έδωσαν μάχη εναντίον των «αληθινών σοσιαλιστών», με χαρακτηριστικό εκπρόσωπό τους τον Καρλ Γκρουν, που προπαγανδίζοντας την «ένωση των τάξεων» και την «καθολική αγάπη» εμπόδιζαν να αναπτυχθεί η ταξική συνείδηση των εργατών.

Εδωσαν μάχη ενάντια στις συγκεχυμένες αντιλήψεις του - κατά τ' άλλα μαχητικού εργάτη/ηγέτη - Βάιτλινγκ.

Εδωσαν μάχη κατά της επιρροής του Προυντόν, που έβαζε εμπόδια στον ανεξάρτητο πολιτικό επαναστατικό αγώνα της εργατικής τάξης. Οπως άλλωστε έγραφε ο Μαρξ κριτικάροντας τον Προυντόν στο συντριπτικό έργο του «Η Αθλιότητα της Φιλοσοφίας»: «Θέλει να σταθεί σαν άνθρωπος της επιστήμης, πάνω από αστούς και προλετάριους. Δεν είναι παρά ο μικροαστός που παραδέρνει ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ανάμεσα στην πολιτική οικονομία και στον κομμουνισμό».

Οι Μαρξ και Ενγκελς έδωσαν μάχη για να απορριφθεί από την «Ενωση των Κομμουνιστών» το λαθεμένο σύνθημα «Ολοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια», και να αντικατασταθεί από το «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».

Ολα αυτά προσπαθεί στο μέτρο του δυνατού να τα αποδώσει ο Πεκ με την ταινία του. Το σενάριο είναι προσεγμένο και δείχνει αρκετά καλή γνώση της ουσίας των αντιπαραθέσεων αυτής της εποχής.

Η ταινία τελειώνει με πολλά αποσπάσματα από το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». Το «Μανιφέστο» αποδεικνύει πως στον καπιταλισμό είναι αναπόφευκτη η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης από την αστική τάξη και πως η ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης είναι να γίνει ο νεκροθάφτης του καπιταλισμού και ο οικοδόμος της νέας κομμουνιστικής κοινωνίας. Το «Μανιφέστο» έχει διαπαιδαγωγήσει γενιές και γενιές κομμουνιστών και παραμένει ένα ανεκτίμητο κείμενο της μαρξιστικής επαναστατικής κοσμοθεωρίας, που η επικαιρότητά του παραμένει πιο ζωντανή από ποτέ. Αλλωστε οι πρώτες φράσεις του - τις οποίες αναφέρει η ταινία - μοιάζουν να έρχονται από το μέλλον: «Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη, το φάντασμα του Κομμουνισμού».

Βεβαίως η ταινία δεν έγινε στο πλαίσιο μιας στρατευμένης επιλογής του σκηνοθέτη και του σεναριογράφου, που οι ίδιοι δεν έχουν πολιτική σχέση με τον κομμουνισμό, έτσι υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που έχουν παρεισφρήσει στη γενικά αξιόλογη και σημαντική προσπάθεια. Κυρίως αφορά το διφορούμενο νόημα στο τέλος της ταινίας για το ότι η θεωρία των Μαρξ - Ενγκελς «έμεινε ανολοκλήρωτη». Βεβαίως υπάρχει το γεγονός ότι ο Μαρξ δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη συγγραφή του «Κεφαλαίου», όμως ο μαρξισμός δεν είναι μια «γενική θεωρία της κριτικής και της αμφισβήτησης των πάντων», όπως μπορεί να υπονοηθεί. Είναι επιστημονική κοσμοθεωρία. Η έμφαση που δίνει στην κίνηση, στη μεταβολή, σχετίζεται με την παραδοχή της υλικότητας του κόσμου. Η θεωρία των Μαρξ - Ενγκελς λοιπόν δεν έμεινε ανολοκλήρωτη, ίσα ίσα καθοδήγησε τη δράση εκατομμυρίων εργαζομένων σε όλο τον κόσμο. Ως επιστημονική βεβαίως θεωρία αναπτύσσεται, εμπλουτίζεται, έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίζει και νέα προβλήματα που γεννά η ζωντανή πραγματικότητα.

Συνοψίζοντας, παρ' όλες αυτές τις παρατηρήσεις μπορούμε να πούμε ότι η ταινία «Οταν ο Μαρξ συνάντησε τον Ενγκελς» ανταποκρίνεται στο μορφωτικό ρόλο που πρέπει να έχει η τέχνη, και γι' αυτό μπορεί να προσφέρει γνώσεις, αλλά και να δώσει ερεθίσματα για περαιτέρω ψάξιμο, ιδιαίτερα σε νέους και νέες που μελετούν το μαρξισμό.


Τ. Τρ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ