Κυριακή 6 Σεπτέμβρη 2009
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 1
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΕΞΩΦΥΛΛΟ

ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ
ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Νέες θεωρίες για την εξαφάνιση των Νεάντερταλ

Από την ανακάλυψη των πρώτων απολιθωμένων οστών ανθρώπων του Νεάντερταλ, το 1856, οι επιστήμονες συζητούν έντονα δύο ζητήματα: Τη θέση αυτού του είδους στο οικογενειακό δέντρο του σύγχρονου ανθρώπου και τις αιτίες της εξαφάνισής του.


ΣΕΛ.  7
Νέες θεωρίες για την εξαφάνιση των Νεάντερταλ

Πριν από 28.000 χρόνια, στην περιοχή του Γιβραλτάρ, μια ομάδα ανθρώπων του Νεάντερταλ φυτοζωούσαν κατά μήκος της βραχώδους ακτής στην πλευρά της Μεσογείου. Πιθανότατα ήταν οι τελευταίοι του είδους τους. Αλλού στην Ευρώπη και στη δυτική Ασία, οι Νεάντερταλ είχαν εξαφανιστεί χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, αφού παρέμειναν κυρίαρχοι επί 200.000 χρόνια. Η Ιβηρική χερσόνησος, με το σχετικά ήπιο κλίμα και την πλούσια ποικιλία (εκείνη την εποχή) ζώων και φυτών, φαίνεται ότι ήταν το τελευταίο τους οχυρό. Σύντομα κι ο μικρός πληθυσμός Νεάντερταλ του Γιβραλτάρ χάθηκε, αφήνοντας ως μόνη ανάμνηση της ύπαρξής τους τα πέτρινα εργαλεία και τα υπολείμματα από τις φωτιές που άναβαν μέσα στις σπηλιές.

Εξάλειψη ή απορρόφηση;

Ηδη από την ανακάλυψη των πρώτων απολιθωμένων οστών ανθρώπων του Νεάντερταλ, το 1856, οι επιστήμονες συζητούν έντονα δύο ζητήματα: Τη θέση αυτού του είδους στο οικογενειακό δέντρο του σύγχρονου ανθρώπου και τις αιτίες της εξαφάνισής του. Σύμφωνα με μία από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν, οι Νεάντερταλ είναι αρχαϊκή παραλλαγή του δικού μας είδους, του Homo sapiens (άνθρωπος ο σοφός), που εξελίχθηκε στον σημερινό ευρωπαϊκό πληθυσμό ή ενσωματώθηκε στον πληθυσμό των χόμο σάπιενς, ο οποίος εξαπλώθηκε στην ήπειρο. Η άλλη θεωρία είναι ότι πρόκειται για ένα διαφορετικό είδος, τον Homo Neadertalensis (άνθρωπος του Νεάντερταλ), τον οποίο οι σύγχρονοι άνθρωποι γρήγορα εξάλειψαν, μόλις μπήκαν στην περιοχή όπου ζούσε ο Νεάντερταλ.

Δύο από τις σπηλιές στο Γιβραλτάρ όπου βρέθηκαν απολιθώματα κάποιων από τους τελευταίους Νεάντερταλ
Δύο από τις σπηλιές στο Γιβραλτάρ όπου βρέθηκαν απολιθώματα κάποιων από τους τελευταίους Νεάντερταλ
Την τελευταία δεκαετία, δύο σημαντικά ευρήματα έχουν απομακρύνει το επίκεντρο της συζήτησης από το αν ο χόμο σάπιενς εξόντωσε τον Νεάντερταλ ή αν οι πληθυσμοί των Νεάντερταλ απορροφήθηκαν αναμειγνυόμενοι με το σύγχρονο είδος ανθρώπου. Το πρώτο είναι ότι οι αναλύσεις του DNA των Νεάντερταλ δεν έχουν δώσει ακόμα κάποιο στοιχείο για διασταύρωσή τους με χόμο σάπιενς, η οποία θα έπρεπε κατά πολλούς ειδικούς να ήταν εύκολα διαπιστώσιμη, αν οι δύο ομάδες είχαν αναμειχθεί σημαντικά. Το δεύτερο είναι ότι χάρη στις βελτιώσεις των μεθόδων χρονολόγησης βρέθηκε πως η εξαφάνιση των Νεάντερταλ δεν έγινε απότομα μόλις ο άνθρωπος ο σοφός πέρασε από την Αφρική στην Ευρώπη, πριν από 40.000 χρόνια, αλλά ότι οι Νεάντερταλ επιβίωσαν επί 15.000 χρόνια μετά την εμφάνιση στην περιοχή τους των σύγχρονων ανθρώπων. Το χρονικό διάστημα αυτό μάλλον δε συμβαδίζει με την υπόθεση της γενοκτονίας του αρχαϊκού ανθρώπου από το πιο προοδευμένο είδος ανθρώπου.

Βολικό το απλουστευτικό, αλλά αντιδιαλεκτικό...

Αυτές οι διαπιστώσεις έκαναν ορισμένους ερευνητές να μελετήσουν πιο προσεκτικά άλλους παράγοντες που μπορεί να οδήγησαν στην εξαφάνιση των Νεάντερταλ. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η απάντηση για την εξαφάνιση μπορεί να είναι πολύ πιο σύνθετη.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση ανθρώπου του Νεάντερταλ σε κυνήγι μαλλιαρού ρινόκερου
Καλλιτεχνική αναπαράσταση ανθρώπου του Νεάντερταλ σε κυνήγι μαλλιαρού ρινόκερου
Από παλιότερα ήταν γνωστό ότι οι Νεάντερταλ αντιμετώπισαν με επιτυχία περιόδους παγετώνων, εναλλασσόμενες με περιόδους πιο ήπιου μεσοπαγετωνικού κλίματος. Ομως, οι αναλύσεις ισοτόπων που έγιναν τα τελευταία χρόνια σε κομμάτια προϊστορικού πάγου, ωκεάνια ιζήματα και γύρη από την εποχή εκείνη, δείχνουν ότι οι κλιματικές εναλλαγές την περίοδο πριν 65.000 χρόνια μέχρι πριν 25.000 χρόνια ήταν πολύ πιο γρήγορες απ' ό,τι στο παρελθόν. Οι Νεάντερταλ ήταν βιολογικά καλά προσαρμοσμένοι στο κρύο. Η κυλινδρική σωματοδομή τους επέτρεπε τη διατήρηση της σωματικής θερμότητας, αν και χρειάζονταν και δέρματα ζώων για να αντιμετωπίσουν την παγωνιά. Το μυώδες σώμα τους φαίνεται να είχε προσαρμοστεί στις τακτικές ενέδρας που χρησιμοποιούσαν για να σκοτώνουν μεγάλα, σχετικά μοναχικά ζώα, όπως οι μαλλιαροί ρινόκεροι που είχαν μεγάλη εξάπλωση στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη την εποχή εκείνη.

Η γρήγορη και απότομη εναλλαγή περιόδων παγετώνων και μεσοπαγετωνικών περιόδων ήταν πολύ ισχυρή οικολογική πίεση. Τα δάση των μεσοπαγετωνικών εποχών έδιναν τη θέση τους σε λιβάδια και οι ρινόκεροι σε ταράνδους. Ηταν τόσο απότομες οι εναλλαγές, που κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου, όλα τα φυτά και τα ζώα που γνώρισε μεγαλώνοντας μπορεί να εξαφανίζονταν από την περιοχή του και να αντικαθίσταντο από άγνωστη σ' αυτόν χλωρίδα και πανίδα. Και μετά, το περιβάλλον να ξαναγυρνούσε στην προηγούμενη κατάσταση. Σύμφωνα με μια νέα θεωρία, είναι ακριβώς αυτή η διακύμανση των κλιματολογικών συνθηκών και όχι το κρύο των παγετώνων που πρέπει να ώθησε τους πληθυσμούς των Νεάντερταλ μέχρι το σημείο που δεν έχει γυρισμό. Για να επιζήσουν οι Νεάντερταλ θα έπρεπε να προσαρμοστούν σε ένα νέο τρόπο ζωής πολύ γρήγορα, αφού δε θα υπήρχαν πια δέντρα για να κρύβονται πίσω τους, ούτε ρινόκεροι για να κυνηγούν. Για να επιζήσουν θα έπρεπε να αλλάξουν τον τρόπο που αναζητούσαν την τροφή τους.

Φυσική επιλογή στους ανθρώπους της προϊστορικής εποχής

Μερικοί Νεάντερταλ πραγματικά προσαρμόστηκαν στον μεταβαλλόμενο κόσμο τους, όπως δείχνει η αλλαγή στους τύπους εργαλείων και στα θηράματα που κυνηγούσαν. Αλλά πολλοί πρέπει να χάθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των διακυμάνσεων, αφήνοντας διάσπαρτους και απομονωμένους πληθυσμούς του είδους. Γενετική μελέτη που έγινε τον περασμένο Απρίλη υποστηρίζει τον κατακερματισμό των πληθυσμών Νεάντερταλ, που με βάση το μιτοχονδριακό DNA χωρίζονται σε τρεις υποομάδες: Τους Νεάντερταλ της δυτικής Ευρώπης, εκείνους της νότιας Ευρώπης και μια τρίτη ομάδα στη δυτική Ασία.

Για άλλους ερευνητές το γεγονός ότι οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν μόνο μετά την είσοδο του χόμο σάπιενς στην Ευρώπη, δείχνει καθαρά ότι οι νεοεισερχόμενοι στην περιοχή συνέβαλαν στην εξαφάνιση των παλιών, ακόμα και αν δεν τους σκότωσαν με τα χέρια τους. Ο ανταγωνισμός για την τροφή με ένα είδος ανθρώπων που ήταν πιο ευρηματικό και πιο εύκολα προσαρμοζόμενο στις αλλαγές, έβαλε τους Νεάντερταλ σε μειονεκτική θέση. Ισως οι χόμο σάπιενς να ήταν λιγότερο επιλεκτικοί στο είδος τροφής, χωρίς να περιορίζονται στα μεγάλα θηλαστικά (όπως έκαναν πολλές ομάδες Νεάντερταλ), κυνηγώντας και μικρότερα ζώα, τρώγοντας και φυτικές τροφές. Οι Νεάντερταλ είχαν το δικό τους τρόπο να κυνηγούν και ίσως αυτός επαρκούσε όσο δεν υπήρχαν οι σύγχρονοι άνθρωποι. Το πιο βαρύ σώμα των Νεάντερταλ είχε ανάγκη μεγαλύτερης ποσότητας τροφής που ήταν πια δυσεύρετη.

Κοινωνία και πολιτισμός η ισχυρότερη προστασία από τις δυνάμεις της φύσης

Οι χόμο σάπιενς δεν είχαν μόνο καλύτερα εργαλεία, αλλά και πιο ισχυρές κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους, που τους έδιναν εξελικτικό πλεονέκτημα, κάνοντας πιθανότερη την επιβίωση των παιδιών τους. Πριν από 30.000 χρόνια ο αριθμός των χόμο σάπιενς που έφταναν να γίνουν παππούδες και γιαγιάδες εκτοξεύτηκε. Οι σύγχρονοι άνθρωποι είχαν έτσι περισσότερα αναπαραγωγικά χρόνια και περισσότερο χρόνο να μεταδώσουν στους νεότερους την πείρα τους για μεθόδους επιβίωσης υπό δύσκολες συνθήκες (π.χ., πού να βρίσκουν νερό σε περιόδους ξηρασίας).

Στις τοποθεσίες που εντοπίστηκαν στο Γιβραλτάρ τα οστά των τελευταίων Νεάντερταλ βρέθηκαν εργαλεία και υπολείμματα τροφής που δε διαφέρουν πολύ από εκείνα των χόμο σάπιενς που κατοίκησαν τις ίδιες σπηλιές μερικές χιλιάδες χρόνια αργότερα. Βρέθηκε ακόμα ότι ορισμένοι Νεάντερταλ έβαφαν το σώμα τους και φορούσαν «κοσμήματα», ενδείξεις ικανότητας χειρισμού συμβόλων που συνήθως σχετίζεται με την εμφάνιση της γλώσσας. Το γεγονός ότι οι τελευταίοι επιζήσαντες Νεάντερταλ είχαν αναπτύξει κάποια στοιχεία παλαιολιθικού πολιτισμού, που έμοιαζαν με εκείνα των χόμο σάπιενς, ίσως να είναι ισχυρή ένδειξη ότι η έλλειψη ακριβώς αυτών των στοιχείων στον ευρύτερο πληθυσμό των Νεάντερταλ ήταν μια από τις αιτίες της εξαφάνισής τους, σε ένα φυσικό περιβάλλον αυξημένης απαιτητικότητας.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ