ΗΤΑΝ το καλοκαίρι του 1940 και λίγο πριν αρχίσει ο πόλεμος με τη φασιστική Ιταλία και τα επεισόδια σε βάρος μας γίνονταν όλο και περισσότερα. Αλλοτε χτυπούσαν τα πλοία της ακτοπλοΐας κι άλλες φορές στις αεροπορικές συγκοινωνίες. Η κυβέρνηση Μεταξά με κάθε τρόπο ζητούσε ν' αποκρύψει τις φασιστικές προκλήσεις, που ολοφάνερα έδειχναν τους στόχους τους. Οι μηχανισμοί της λογοκρισίας εμπόδιζαν κάθε δημοσίευση.

ΤΟ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟ του 1940 ο τορπιλισμός της «Ελλης», ό,τι κι αν έλεγε ο Μεταξάς για δήθεν «υποβρύχιο αγνώστου εθνικότητας», ο λαός κατάλαβε πως οι δράστες σε αυτό το πολύνεκρο έγκλημα ήταν οι Ιταλοί φασίστες. Κι ένιωθαν ακόμη περισσότερο, πώς ο πόλεμος χτυπούσε πιο δυνατά την πόρτα μας.

ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ της Ακαδημίας Αθηνών, εκεί ακριβώς απέναντι στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, από το 1914, με παροχή στέγης επί φιλοξενία, λειτουργούσε η υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ). Εκεί, λοιπόν, περνούσαν σχεδόν καθημερινά δημοσιογράφοι, διπλωμάτες, καθηγητές, ερευνητές για να μελετήσουν τις αρχειακές Συλλογές που τους ενδιέφεραν και που είχαν ανοίξει τότε για τους μελετητές.

ΣΤΟ ανήλιαγο εκείνο υπόγειο των ΓΑΚ, στο οποίο οι ερευνητές μελετούσαν τα αρχειακά ντοκουμέντα του ενδιαφέροντος των πολύ συχνά κυκλοφορούσαν και ειδήσεις, που είχαν φτάσει στις εφημερίδες αλλά σταμάτησαν και δεν τυπώθηκαν. Τις έφερναν μαζί τους δημοσιογράφοι κι άλλοι ανώτεροι υπάλληλοι.

ΣΤΟΥΣ τακτικούς επισκέπτες και μια ψηλόκορμη γυναίκα, που μας έφερνε όλα τα νέτα της Ακροναυπλίας κι αργότερα του Χαϊδαριού, που έφερνε τα νέα και τα μηνύματα των κρατουμένων. Ηταν η μάνα του Αντώνη Βαρθολομαίου που με εξαιρετική προσοχή έμενε για λίγο κοντά μας για να μας πει τα νέα αλλά και να πάρει ό,τι είχε ετοιμαστεί για να το πάει στην Ακροναυπλία. Μια και δυο φορές το μήνα η μάνα του Αντώνη ήταν μαζί μας με τα νέα που τότε δεν ήταν και ευχάριστα.

ΥΠΗΡΧΑΝ και κυκλοφορούσαν sotto voce (χαμηλόφωνα) κι άλλα νέα που είχαν σχέση με του φασιστικού καθεστώτος τα δρώμενα στα λαθρεμπορικά αλλά και σε πολλές άλλες δραστηριότητες με τις κατασκηνώσεις και τις καταγγελίες γονιών σε βάρος αξιωματούχων της ΕΟΝ για απαράδεκτη συμπεριφορά σε βάρος ανηλίκων. Ολα αυτά τα έφερνε τεκμηριωμένα ένας ανώτερος δικαστικός που έκανε ιστορική έρευνα για τη Δικαιοσύνη στο Εικοσιένα.

ΑΠ' ΑΥΤΟΝ μάθαμε το λαθρεμπορικό περιστατικό που συνέβη στην Πάτρα με αξιωματούχους της μεταξικής νεολαίας. Είχαν γυρίσει από ταξίδι στη Βενετία, είχαν πολλά ακριβά φορολογήσιμα είδη, τα οποία αδήλωτα τα φόρτωσαν σε αυτοκίνητο και τα προώθησαν στην Αθήνα.

ΕΙΔΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ όμως ο εισαγγελέας Πατρών Π. Δελλαπόρτας μπλόκαρε στον Ισθμό τα αυτοκίνητα με τα λαθραία. Το αποτέλεσμα, ύστερα από λίγες μέρες, ήταν μετάθεση του εισαγγελέα από την Πάτρα...

ΛΙΓΕΣ ΜΕΡΕΣ μετά τον τορπιλισμό της «Ελλης» δεχόμαστε την επίσκεψη ενός Ιταλού αρχαιολόγου που είχε σκοπό να μελετήσει τα μεσαιωνικά μνημεία στις Κυκλάδες. Στα χαρτιά του είχε και συνοδευτικό - συστατικό γράμμα από τον Μανιαδάκη.

ΠΗΓΕ στα νησιά έχοντας παρέα έναν ιταλομαθή και τότε μάθαμε πως σ' ένα από τα νησιά, καθώς ξεκίνησε να φωτογραφίζει τους πύργους, τις ακρογιαλιές και τα κάστρα, οι νησιώτες χίμηξαν κατά πάνω, του πήραν τη μηχανή και τα φιλμ και τον έδιωξαν από το νησί τους μαζί με τον δραγουμάνο του, που αργότερα με τους Ιταλούς θα έμπαινε επικεφαλής σε ιταλικές υπηρεσίες. Οι νησιώτες του πέταξαν κατάμουτρα το συστατικό και την άδεια του Μανιαδάκη και τον μπάρκαραν στον «αγύριστο» όπως έλεγαν.

Σ' ΑΥΤΑ τα υπόγεια θα μας έβρισκε το χάραμα της 28 Οκτώβρη 1940, μέρα Δευτέρα, καταγάλανη. Οι σειρήνες ούρλιαξαν πρωί πρωί. Υπήρχε για μας δουλιά που έπρεπε να τελειώσουμε, να κουβαλήσουμε στις κρύπτες που είχαν οριστεί τα αρχεία της ιστορικής κληρονομιάς για να μην καταστραφούν. Κι η σημαντική αυτή δουλιά έμεινε να γίνει τη μέρα που άρχιζε ο πόλεμος. Γιατί; Είπαν πως δεν έπρεπε να δώσουμε εμείς αφορμές κι υποψίες πως πάμε για πόλεμο.

ΔΕΥΤΕΡΑ πρωί πρωί αρχίσαμε τη μεταφορά των πακεταρισμένων αρχειακών υλικών, την ώρα που η Αθήνα διαδήλωνε ενάντια στους ξένους φασίστες επιδρομείς... Κι οι φαντάροι μας τραβούσαν για το μέτωπο.