Το Απόλυτο Ρόδο συνομιλεί με τον Θεόδωρο Γεωργίου, συγγραφέα και επισκέπτη καθηγητή της φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, για τη σκέψη και το έργο του Γάλλου φιλοσόφου Μισέλ Φουκώ (1926-1984).

Γ.Κ. Γιατί ένα ακόμη βιβλίο για τον Φουκώ; Δεν έχει εξαντληθεί η έρευνα γύρω από το έργο του;

Θ.Γ. Χωρίς κανένα δισταγμό, θα πρέπει ν' απαντήσω ότι το βιβλίο μου αυτό, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Futura (ο Μιχάλης Παπαρούνης έχει κάνει μια θαυμάσια δουλιά στην εκτύπωση και την επιμέλεια) με τον τίτλο «Στα υπόγεια της σκέψης και της ιστορίας. Δοκίμιο για τον Μισέλ Φουκώ», ερευνά το έργο του Φουκώ από τη σκοπιά της κριτικής θεωρίας και δε θεωρεί ότι οι ιδέες του εξαντλούνται στα περιορισμένα πλαίσια του δομισμού. Ο Φουκώ μπορεί να ξεκίνησε ως δομιστής στις έρευνές του, αλλά σήμερα, κάτω από το φως των νέων επιστημολογικών και κοινωνικών δεδομένων, μπορούμε να τον διαβάσουμε διαφορετικά. Εισηγείται έναν νέο τύπο του σκέπτεσθαι κι έναν νέο τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας.

Γ.Κ. Πιο συγκεκριμένα, πού εντοπίζονται οι θεωρητικές και επιστημολογικές καινοτομίες της σκέψης του Φουκώ;

Θ.Γ. Η καινούρια ιδέα που αναπτύσσεται στο βιβλίο μου συνοψίζεται στα εξής:

α) Ο Φουκώ με το πολυσχιδές έργο του μας άφησε μια «κοινωνική οντολογία». Με άλλα λόγια, μας μίλησε για τους μηχανισμούς, τις διαδικασίες και τις δομές συγκρότησης της σκέψης και της κοινωνίας. Οι έρευνές του για την τρέλα και τη σεξουαλικότητα είναι μοναδικές και αξεπέραστες.

β) Σε τρία θέματα ή γνωστικά αντικείμενα εξειδικεύεται η έρευνα του Φουκώ: Πρόκειται για την ιστορία, την κοινωνία και την εξουσία. Οσον αφορά στην ιστορία, δεν έχουμε -να- κάνουμε με μια διαδρομή συνέχειας και τελεολογίας, αλλά με μια ασυνεχή, αποσπασματική και παλινδρομική πορεία μέσα στο χρόνο. Η κοινωνία δεν είναι δυνατόν να συλληφθεί ως ολότητα (βλέπε και την ανάλογη θέση του Αντόρνο), αλλά «κατασκευάζεται» κάθε φορά μέσω της κοινωνικής πράξης και των επιμέρους κοινωνικών υποσυστημάτων.

Τέλος, στον Φουκώ οφείλουμε τη μεγάλη θεωρητική ανακάλυψη, σύμφωνα με την οποία ως εξουσία δε νοείται μόνο η νόμιμη κρατική βία, αλλά και ένα πλαίσιο μικροεξουσιών που συναντούμε σε όλη την έκταση της κοινωνικής οργάνωσης (όπως στην οικογένεια, τον εργασιακό χώρο κτλ).

Γ.Κ. Τελικά τι παραμένει ενεργό σήμερα από τη σκέψη του Φουκώ;

Θ.Γ. Ο Φουκώ μάς απελευθέρωσε από το ζυγό της μεταφυσικής, και με την «κοινωνική οντολογία» του μας οδήγησε στο ξέφωτο που ονομάζεται κριτική σκέψη.

Γ.Κ. Ποια ήταν η «υποδοχή» των ιδεών του Φουκώ στην Ελλάδα. Ποια είναι η επιστημολογική τύχη του στην ελληνική φιλοσοφική κοινότητα;

Θ.Γ. Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα προς συζήτηση, που αγγίζει τις ίδιες τις συνθήκες συγκρότησης της ελληνικής φιλοσοφικής κοινότητας. Οσοι ασχολήθηκαν με τον Φουκώ στην Ελλάδα διέπραξαν μεγάλα λάθη ανάγνωσης και ερμηνείας. Πολλοί (όπως ο Βέλτσος, για παράδειγμα) έφθασαν στο σημείο να θεωρούν ότι η παρανάγνωση και η παρερμηνεία είναι μεθοδολογικός κανόνας.

Τέλος, θα πρέπει να εκμυστηρευτώ ότι, όταν γράφει κανείς για τον Φουκώ στην Ελλάδα, αισθάνεται σαν τον Γερμανό καλλιτέχνη Γιόζεφ Μπόυς, ο οποίος στο έργο του «Πώς να εξηγεί κανείς εικόνες σ' έναν νεκρό λαγό» προσπαθεί να αποδείξει ότι η συμφιλίωσηανάμεσα στη θεωρία και την κοινωνία είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Το ίδιο θέλω να πω κι εγώ: Πως η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στη θεωρία του Φουκώ και τις αναζητήσεις της ελληνικής κοινωνίας είναι αδύνατη.