ΚΑΘΩΣ η άνοιξη παλεύει ν' ανοίξει το δρόμο της με του χειμώνα ακόμη τους θυμούς μάς φέρνει σε μια κορυφαία ώρα της νεότερης ιστορίας μας: Στο μεγάλο ξεσηκωμό, το Εικοσιένα. Η πατρίδα μας συμπληρώνει φέτος 185 χρόνια, από τότε, που σε Μοριά και Ρούμελη έπεφταν του ξεσηκωμού οι πρώτες ντουφεκιές.

ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΖΕ ο αγώνας για τη λευτεριά, φορτωμένος ολοκαυτώματα και θυσίες. Η Ευρώπη και τότε ξαφνιαζόταν με τους Ελληνες, που ύστερα από σκλαβιά αιώνων πολεμούσαν απελπισμένα ν' αποκτήσουν τη λευτεριά τους, την εθνική τους ανεξαρτησία, την πρόοδο της χώρας τους.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ όμως από κάθε άλλη ιστορική περίοδο, τα λίγα αυτά χρόνια της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης καθρέφτιζαν καθαρά, κρυστάλλινα το Εικοσιένα και τα μεγάλα ιδανικά του, που φλόγισαν τότε την καρδιά του λαού και ιδιαίτερα της ελληνικής νιότης.

ΟΠΟΙΟΣ είχε την καλή τύχη να σκύψει πάνω σ' αυτά τα ιερά ντοκουμέντα του απελευθερωτικού μας αγώνα (έγγραφα, υπομνήματα, ημερολόγια, απομνημονεύματα κ.λπ.) και τα μελετήσει σ' ένα τέτοιο αντίκρισμα θα έχει μπροστά στα μάτια την Εθνική μας Αντίσταση σ' ένα μοναδικό πανόραμα.

ΑΛΛΑ το Εικοσιένα δε στάθηκε μοναχά ο καθημερινός σκληρός πόλεμος μ' όλες τις φάσεις ηρωισμού και θυσίας, συχνά κι απόγνωσης. Εχει επίσης και άλλες και πνοή δημιουργίας. Μέσα στα ασφυχτικά όρια πιέσεων και εμποδίων από Φαναριώτες, κοτζαμπάσηδες, τους ξένους και τους αξιωματούχους της Εκκλησίας.

ΚΙ ΕΙΝΑΙ από την άποψη αυτή ο πόλεμος αυτός του ξεσηκωμού σε διαδρομή παράλληλη με της ΕΑΜικής Αντίστασης την αναγεννητική δράση. Κι ήταν αυτό πολύ φυσικό, αφού και τις δύο αυτές στιγμές άνθιζε και μεγαλουργούσε το ίδιο πολύχυμο δημοκρατικό κύτταρο. Κι αυτά είναι ακριβώς τα διακηρυκτικά πρώτα μηνύματα που στέλνει η Ελλάδα από τις πρώτες μέρες, που άρχιζε ο αγώνας.

Η ΚΑΣΑ της πατρίδας - το δημόσιο ταμείο - παίρνει πάνω του όλη την ευθύνη και τη φροντίδα για τα θύματα, που θα προκύψουν από τον αγώνα. Το ταμείο θα πληρώνει για τις χήρες και τα ορφανά των αγωνιστών. Ολα αυτά πρόβλεπε η απόφαση του Κοινού της Υδρας για του πολέμου τα θύματα και τους τραυματίες.

Σ' ΕΜΑΣ χρειάστηκε να περάσουν τόσα χρόνια για να φτάσει η αναγνώριση, ενώ η βοήθεια και η υλική συμπαράσταση περιορίστηκε σε «ψίχουλα», που μεγάλος αριθμός αγωνιστών δεν τα πήρε. Και κατέβηκε αδικαίωτος στον τάφο. Αλλά στον «Κώδικα αυτό της πατρίδας», όπως τον ονόμασαν υπάρχει κι η ακροτελεύτια παράγραφος, που προβλέπει και για τους προδότες, αυτούς που δρουν εχθρικά ενάντια της πατρίδας.

ΟΠΟΙΟΣ διαβάζει του Εικοσιένα τα θησαυρίσματα πολύ συχνά βρίσκεται με εικόνες και συμπεριφορές ηρωισμού, που φέρνουν τις μέρες του ΕΑΜ, του μεγάλου αγώνα. Ενα παρόμοιο περιστατικό συνέβηκε έξω από τη Ναύπακτο, όπου ήταν αποκλεισμένη από τον ελληνικό στόλο. Ζητήθηκε τότε να επανδρώσουν τα μπουρλότα με έμπειρους μπουρλοτιέρηδες, αλλά από τα πληρώματα του στόλου κανείς δεν παρουσιάστηκε.

ΜΕΣΑ στη γενική αμηχανία παρουσιάστηκε ένα ναυτάκι, που τ' όνομά του ήταν Γιώργης κι επειδή καταγόταν από τους Παξούς, καθιερώθηκε ως Γ. Παξηνός. Οι καπεταναίοι ρώτησαν, τότε το ναυτάκι, τι θα ήθελε για την πληρωμή του, ο Γιώργης τούς έδωσε την παρακάτω απάντηση: «Τώρα δε θέλω τίποτε, μα αν δώσει ο Θεός και πετύχω, τότε θα σας πάρω από 10 τάλαρα για να κάνω ένα χάρισμα της αρραβωνιαστικιάς μου».

ΤΟ ΜΠΟΥΡΛΟΤΟ δεν μπόρεσε να πλησιάσει το τούρκικο καράβι. Επιασε φωτιά, ο Παξηνός έπεσε στα χέρια τους που οι Τούρκοι τελικά τον κρέμασαν στο κατάρτι... Η λεβεντιά γεννιέται στους Παξούς γράφει ο Γ. Βλαχογιάννης στην «Ιστορική του Ανθολογία» του Ρουμελιώτη ιστορικού, του Γιάννη του Επαχτίτη, που παρουσιάζει το ηρωικό περιστατικό.

ΣΤΑ μέτρα της λεβεντιάς του Παξηνού και οι χιλιάδες Ελληνες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης στέκουν αντίκρυ στα χρόνια του ΕΑΜ, οι μαχητές κι οι μαχήτριες του ΔΣΕ. Οι 200 κομμουνιστές της Ακροναυπλίας και της Ανάφης.

ΔΥΟ κορφές αντικριστές η μια με την άλλη. Η ΕΑΜική Αντίσταση δικαίωσε του εθνικού μας ποιητή το μήνυμα, όταν καλούσε τη νιότη τον Οχτώβρη του 1940 να «μεθύσει με τ' αθάνατο κρασί του Εικοσιένα».

ΟΙ ΗΡΩΕΣ του αθάνατου '21 τη μεγάλη στιγμή, την κρίσιμη αντάμωσαν με της Αντίστασης τη φλόγα.

ΠΟΛΥΔΑΚΡΥΣ και αδικαίωτος, κατά τον Τερτσέτη, ο ιερός αγώνας του '21, αλλά το ίδιο πολύπαθη και σ' όλα και η Εθνική μας Αντίσταση. Βάτος φλεγομένη αλλά μηδέποτε καιομένη...