Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, οι ερευνητές δεν έδιναν περισσότερη προσοχή στη σκόνη, απ' ό,τι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Ξεσκόνιζαν τα σπίτια τους και μερικές φορές κρατούσαν κάποια σημείωση για μικρά συσσωματώματα που εντόπιζαν και τα οποία πέρα από κόκκους σκόνης περιέχουν κομμάτια από νεκρά έντομα, φυτικές ίνες, μικρά κομμάτια νεκρού δέρματος, ψίχουλα κ.ά. Εδιναν περισσότερη προσοχή στην ανθρωπογενή ρύπανση της ατμόσφαιρας με σωματίδια, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι εκατομμύρια τόνοι χώματος και σκόνης πετρωμάτων βρίσκονται κάθε στιγμή σε κυκλοφορία σε όλη την υδρόγειο, επηρεάζοντας το κλίμα, λιπαίνοντας τους ωκεανούς και συνεισφέροντας κρίσιμες θρεπτικές ουσίες στο έδαφος.

Σήμερα υπάρχουν τόσο πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις για τη σκόνη, που και οι ίδιοι οι ερευνητές δεν μπορούν να τις διαβάσουν όλες. Κατά μέσο όρο είναι 50-100 την εβδομάδα! Τι λένε αυτές οι μελέτες; Από τη μια μεριά, αναδεικνύουν τη δυσκολία να καταλάβουμε τι γίνεται στο φυσικό περιβάλλον του πλανήτη και να προβλέψουμε τις εξελίξεις. Από την άλλη, δείχνουν ότι μια μικρής κλίμακας αλλαγή σε κάποια περιοχή του γήινου οικοσυστήματος μπορεί να έχει εκτεταμένες επιπτώσεις σε άλλες μακρινές περιοχές.

Η Γη εκλύει περίπου 2 δισεκατομμύρια τόνους σκόνης κάθε χρόνο και περισσότερη από τη μισή προέρχεται από τις αφρικανικές ερήμους και τις ξηρές ακάλυπτες περιοχές της ηπείρου. Οι έρημοι της Κίνας εκλύουν σκόνη που ταξιδεύει ως τη Χαβάη και τις δυτικές ακτές της Βόρειας Αμερικής. Η Παταγονία στέλνει σκόνη στην Ανταρκτική. Η περισσότερη από τη σκόνη που επικάθεται στη Γροιλανδία προέρχεται από την Ασία, αλλά όταν η ξηρασία είχε πλήξει μέρος των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930, σκόνη από την περιοχή κατάφερε να φτάσει και να ενσωματωθεί μέσα στους γροιλανδικούς παγετώνες.

Το μεγαλύτερο μέρος της αφρικανικής σκόνης ακολουθεί ένα δρομολόγιο 6.400 χιλιομέτρων προς τα δυτικά. Κατά μία εκτίμηση, περίπου 40 εκατομμύρια τόνοι σκόνης, γεμάτοι ορυκτά πλούσια σε σίδηρο και φωσφόρο, στοιχεία απαραίτητα για τη ζωή, σκορπίζονται στο τροπικό δάσος του Αμαζόνιου κάθε χρόνο και περίπου η μισή από τη σκόνη αυτή προέρχεται από τη λεκάνη Μποντέλ, στο νότιο άκρο της Σαχάρας, μια περιοχή που στο παρελθόν ήταν βυθός μιας μεγάλης λίμνης.

Η σκόνη, μόλις σηκωθεί ψηλά στον αέρα, αρχίζει να επηρεάζει το κλίμα. Θερμαίνει την ατμόσφαιρα απορροφώντας απευθείας ηλιακή ακτινοβολία, καθώς και ένα μέρος εκείνης που ανακλάται από το έδαφος. Ταυτόχρονα, ανακλά απευθείας στο Διάστημα ένα μέρος από την προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία, με αποτέλεσμα την ψύξη της ατμόσφαιρας. Η αναλογία της ακτινοβολίας που απορροφάται προς εκείνη που ανακλάται εξαρτάται από τη χημική σύνθεση, την κρυσταλλική μορφή και το μέγεθος των κόκκων σκόνης που προέρχεται από πετρώματα, αλλά και από το μήκος κύματος του φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η σκόνη έχει κυρίως την τάση να ανακλά την ακτινοβολία μικρού μήκους κύματος που υπάρχει στις ηλιακές ακτίνες και να απορροφά την ακτινοβολία μεγάλου μήκους, που ανακλάται από την επιφάνεια της Γης. Αν η σκόνη έχει αναμειχθεί και με αιθάλη, τότε απορροφά περισσότερη θερμότητα.

Η σκόνη που ταξιδεύει πάνω από σκοτεινές περιοχές, όπως οι ωκεανοί, δροσίζει τον πλανήτη, επειδή ανακλά περισσότερο φως από εκείνο που θα ανακλούσε η επιφάνεια της θάλασσας. Αντίθετα, η σκόνη που ταξιδεύει πάνω από ανοιχτόχρωμες περιοχές, όπως οι καλυμμένες από πάγο ή άμμο, τείνει να έχει θερμαντικό αποτέλεσμα, επειδή απορροφά περισσότερη θερμότητα απ' όση θα απορροφούσε η ανοιχτόχρωμη περιοχή. Αν η σκόνη καταπέσει πάνω στον πάγο ή το χιόνι και το σκουρύνει, τότε η απορρόφηση θερμότητας είναι ακόμα μεγαλύτερη, καθώς υπάρχει παραμένουσα αλλαγή και μετά το πέρασμα της σκόνης. Οι περισσότεροι επιστήμονες εκτιμούν ότι το συνολικό αποτέλεσμα της σκόνης τείνει να ψύξει τον πλανήτη, αλλά δεν είναι ικανό να ισορροπήσει την αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας από άλλους παράγοντες.

Η σκόνη επηρεάζει σημαντικά και το σχηματισμό των νεφών, προσφέροντας πυρήνες συμπύκνωσης της υγρασίας. Ετσι δευτερογενώς επηρεάζει και πάλι την απορροφόμενη από την ατμόσφαιρα ηλιακή θερμότητα. Επιπλέον, η διάρκεια ζωής των νεφών εξαρτάται από το πόση θερμότητα απορροφούν τα σωματίδια σκόνης (άρα πόσο γρήγορα μπορεί να ξαναεξατμιστεί το νερό των σταγονιδίων αν βρεθεί σε συνθήκες χαμηλότερης υγρασίας), ενώ η φύση της σκόνης και οι μετεωρολογικές συνθήκες καθορίζουν το μέγεθος των σταγονιδίων, άρα και την ανακλαστικότητά τους. Το πράγμα γίνεται σύντομα πολύ σύνθετο.

Ομως, η σκόνη επηρέαζε ανέκαθεν το κλίμα, γιατί να παρουσιάζει τώρα μεγαλύτερο ενδιαφέρον; Οπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, τον 20ό αιώνα βρίσκεται σε κυκλοφορία στον πλανήτη διπλάσια ποσότητα σκόνης απ' ό,τι οποιαδήποτε άλλη περίοδο στο σχετικά πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν. Η αιτία γι' αυτό δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, αλλά οι υποψίες στρέφονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Και πάλι το πράγμα περιπλέκεται, καθώς ένας από τους βασικούς παράγοντες μεταβολής της σκόνης σε κυκλοφορία είναι το ίδιο το κλίμα... Ενδέχεται η αύξηση της σκόνης να είναι παροδικό φαινόμενο, καθώς η μελέτη των γροιλανδικών παγετώνων έδειξε ότι συνήθως η σκόνη αυξάνεται τις πιο κρύες γεωλογικές περιόδους.

Στις περιοχές των ωκεανών που έχουν αρκετό άζωτο και φωσφόρο, η πλούσια σε σίδηρο σκόνη από την Αφρική επιτρέπει την ανάπτυξη του φυτοπλαγκτόν. Μάλιστα, πριν από μερικά χρόνια είχαν προταθεί από επιστήμονες σχέδια τεχνητής λίπανσης με σίδηρο των ωκεανών, ώστε να αναπτυχθούν τεράστιες ποσότητες φυτοπλαγκτόν, που θα εγκλώβιζαν το προσλαμβανόμενο διοξείδιο του άνθρακα όταν θα πέθαιναν και έπεφταν στο βυθό. Ομως, η δραστική αλλαγή της κατανομής μικροοργανισμών στη στήλη του νερού μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες, καθώς γενικά τα νέα οικοσυστήματα είναι λιγότερο πλούσια σε ποικιλία και λειτουργικότητα από εκείνα που αντικαθιστούν. Και, βέβαια, μαζί με το διοξείδιο του άνθρακα το νεκρό φυτοπλαγκτόν θα παρέσερνε στο βυθό και μεγάλες ποσότητες αζώτου και φωσφόρου, αφήνοντας φτωχά τα επιφανειακά νερά. Σα να μην έφτανε αυτό, η γνώση που συσσωρεύτηκε την τελευταία δεκαετία έκανε λιγότερο σημαντικό τον αερομεταφερόμενο σίδηρο, καθώς η παρατηρούμενη αύξηση της οξύτητας του θαλάσσιου νερού επαναφέρει σίδηρο από τα ιζήματα.

Η σκόνη από τη Σαχάρα φαίνεται να δίνει απάντηση στο πώς μπορεί μια περιοχή με καθημερινές βροχές, που παρασύρουν τα θρεπτικά υλικά από το έδαφος, όπως η Αμαζονία, να συνεχίζει να υποστηρίζει την ανάπτυξη τροπικού δάσους. Φαίνεται μάλιστα να έχει σημαντική επίδραση και στη γονιμότητα των εδαφών βορειότερα στην αμερικανική ήπειρο. Ανάλυση δειγμάτων από περιοχές της Καραϊβικής απέδειξε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το επιφανειακό έδαφος προερχόταν εξολοκλήρου από αφρικανική σκόνη, ενώ σε πολλές άλλες η συμμετοχή της σκόνης ήταν σημαντική.