«Σ' ένα μεγάλο διπλοθωρακισμένο αμπρί, ολόφωτο από τεχνικό ηλεκτρισμό, άρχισαν οι εργασίες της Συνδιάσκεψης (...) Η Γενική Γραμματέας της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ενωσης Γυνακών (ΠΔΕΓ), συν/σα Ρούλα Κουκούλου - Ζαχαριάδη, είναι παρούσα. Γυναικεία στελέχη της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΔΟΓ) παίρνουν θέση στη σκηνή, ανάμεσα στις μπαρουτοκαπνισμένες μαχήτριες με τα μετάλλια της ανδρείας και της ηρωίδας Ηλέκτρας, καρφωμένα στα χακί χιτώνιά τους. Ο πολιτικός επίτροπος του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, συν/φος Βασίλης Μπαρτζώκας (Φάνης), χαιρετά πρώτος τις εργασίες της Συνδιάσκεψης και μπαίνουμε στις "διαδικασίες", ύστερα από το τραγούδι του Γράμμου: Τα χέρια κάτω από τη γη / τη γη την πατρικιά...».

(Απόσπασμα από το βιβλίο της Βάγιας Παπακόγκου «Λαϊκών αγώνων αναπαραστάσεις - στα πύρινα χρόνια 1940 - '49»).

Μάρτης του 1949. Στον Πυξό της Πρέσπας. Μέσα στη φωτιά του πολέμου. Από την 1η του μήνα έχουν καταφτάσει εδώ 325 γυναίκες αντιπρόσωποι από κάθε γωνιά της χώρας για την Α' Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ, η οποία γεννήθηκε μέσα από τη συμμετοχή των γυναικών στη δράση του ΔΣΕ, συμμετοχή που τις ανέδειξε σε ισότιμες πρωταγωνίστριες των εξελίξεων, δίπλα στους άντρες συναγωνιστές τους.

Οι γυναίκες αποτελούσαν περίπου το 1/4 της συνολικής δύναμης του ΔΣΕ. Διακρίθηκαν στη μάχη με το όπλο στο χέρι, ενώ παράλληλα συνέβαλαν στον υγειονομικό τομέα, στην επιμελητεία, έγιναν τηλεφωνήτριες και σύνδεσμοι. Αναδείχθηκαν στους τομείς της πολιτικής δουλειάς και της διαφώτισης, συμμετείχαν στα όργανα και τους θεσμούς που δημιουργήθηκαν στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας.

Αυτή η χωρίς προηγούμενο συμμετοχή και δράση των γυναικών δεν ήταν απλή υπόθεση. Σημαντική συμβολή είχε η ειδική δουλειά του ΚΚΕ για τις γυναίκες, που γινόταν στις γραμμές του ΔΣΕ.

Στα χρόνια της πάλης του ΔΣΕ, αλλά και στις περιοχές όπου αναπτύχθηκε η δράση του, κυριαρχούσαν οι αντιλήψεις για την κατωτερότητα του γυναικείου φύλου και οι αντίστοιχες πρακτικές. Συνολικά στην Ελλάδα η ανισοτιμία της γυναίκας ήταν θεσμικά κατοχυρωμένη, δεν της αναγνωριζόταν ακόμα ούτε το δικαίωμα της ψήφου.

Προκαταλήψεις και αντιδραστικές αντιλήψεις τέθηκαν στο περιθώριο χάρη στην ίδια τη στάση των μαχητριών, την αναμφισβήτητη προσφορά τους, τον ηρωισμό και την αυτοθυσία τους. Στις συνθήκες του αγώνα διαπαιδαγωγήθηκαν γυναίκες και άντρες στις αξίες της ισοτιμίας και του αλληλοσεβασμού.

Η ιδρυτική σύσκεψη της ΠΔΕΓ έγινε στις 25 Οκτώβρη 1948, με συμμετοχή 42 γυναικών από τον ΔΣΕ, από κόμματα και οργανώσεις, από χωριά και επαρχίες. Στους μήνες που ακολούθησαν μέχρι την Α' Συνδιάσκεψη, έγινε μια μεγάλη καμπάνια εκλαΐκευσης. Τυπώθηκαν χιλιάδες τρικ και προκηρύξεις: 175.000 έβγαλε η Επιτροπή της ΠΔΕΓ και χωριστά τα δικά της κάθε περιοχή και ταξιαρχία. Μόνο η 107η Ταξιαρχία έβγαλε 9.500 έντυπα τρικ, 2.500 χειρόγραφα και πολυγραφημένη εφημερίδα. Τοιχοκολλούνταν παντού αφίσες, γράφονταν συνθήματα, μιλούσαν οι τηλεβόες.

Παράλληλα γινόταν οργανωτική δουλειά. Συσκέψεις στελεχών σε όλες τις περιοχές για την καλύτερη προετοιμασία και συμβολή τους στη Συνδιάσκεψη. Συνελεύσεις που καθόριζαν το πλάνο της άμιλλας. Με την ίδια ένταση και ενθουσιασμό δούλευαν όλα τα τμήματα.

Με τον ίδιο ενθουσιώδη τρόπο προετοιμάζονταν για τη Συνδιάσκεψη και οι γυναίκες στις απελευθερωμένες από τον ΔΣΕ περιοχές, στα χωριά. Μόνο τα μέλη της ΑΦΖ (αντιφασιστικό μέτωπο Σλαβομακεδόνισσας γυναίκας) στα χωριά Φλώρινας και Καστοριάς δούλεψαν με άμιλλα για τη Συνδιάσκεψη και προσέφεραν στον ΔΣΕ 425 ζεύγη κάλτσες, 373 οκάδες μαλλί, έβγαλαν 45 αντάρτισσες από τα κατεχόμενα και ενίσχυαν με τρόφιμα τα νοσοκομεία. Οι αγρότισσες από τα μισοελεύθερα χωριά Βεντζίων - Γρεβενών έπλεξαν σε δυο βδομάδες 2.000 ζεύγη κάλτσες, 500 φανέλες... Εγιναν κινητοποιήσεις για γάλα των παιδιών σε 6 χωριά, για το άνοιγμα των σχολείων σε 4, για την ειρήνευση σε 1. Μπήκαν βάσεις της Ενωσης σε 6 καινούργια χωριά και δημιουργήθηκε επαφή με μια πόλη.

«Τα χιόνια λιώσανε και πάνω στην πλαγιά του Ρότο (σ.σ. ύψωμα στην περιοχή Κορέστεια, στο Βίτσι) το παχύ φύλλωμα του δάσους έφτιαξε ένα μαλακό στρώμα, λες και η μάνα γη έστρωσε τα βουνίσια βελούδα της για τα μπαρουτοκαπνισμένα παιδιά της. Εδώ πριν λίγες μέρες μαζεύτηκαν οι μαχήτριες του 3ου Τάγματος της 108ης Ταξιαρχίας μας. Στην πανηγυρική αυτή συγκέντρωση άρχισαν τις προετοιμασίες τους για να γιορτάσουν τη Διεθνή Μέρα της Γυναίκας στις 8 Μάρτη.

Εβγαλαν τους αντιπροσώπους που θα στείλουν στη συνδιάσκεψη γυναικών. Μίλησαν για τη ζωή, για τον πόλεμο, για τα ζητήματά τους. Πόσο θα συγχυζόταν η μαντάμ Εφοπλιστίδου, η κυρία Τραπεζιτοπούλου αν από κάπου μπορούσε να δει αυτά τα ατίθασα ανυπότακτα κορίτσια της Ελλάδας. Τα κορίτσια αυτά, τις καλύτερες θυγατέρες του λαού της Ελλάδας, που με το ντουφέκι στο χέρι διεκδικούν και κερδίζουν τη ζωή τους...» (από ανταπόκριση στον ραδιοφωνικό σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» με τίτλο «Οι μαχήτριες εκλέγουν τις αντιπροσώπους για την Α' Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ», 2/3/1949).

Για τα εμπόδια και τις δυσκολίες που έπρεπε να ξεπεράσουν οι γυναίκες αντιπρόσωποι για να πάρουν μέρος στη Συνδιάσκεψη, αντιγράφουμε από το κείμενο της Θεανώς Πανάγου, βοηθού Πολιτικού Επιτρόπου του Τάγματος του Κλιμακίου του Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας (ΚΓΑΝΕ) για τη γυναικεία δουλειά, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του ΔΣΕ «Προς τη Νίκη»:

«Δεκαοχτώ κοπέλες φτάσαμε στο χώρο της Συνδιάσκεψης σαν αντιπρόσωποι των μαχητριών του Κλιμακίου και των γυναικών της Νότιας Ελλάδας. Φτάσαμε ύστερα από 26 ολόκληρες μέρες πορεία, μέσα στα χιόνια και τις παγωνιές, αντιμετωπίζοντας θαρραλέα τους εχθρικούς κλοιούς και τις ενέδρες και παρακάμπτοντας τα ναρκοπέδια.

Ξεκινήσαμε από το Καρπενήσι. Απ' την πρώτη κιόλας μέρα, στον αυχένα του Καρπενησίου, μας έπιασε χιονοθύελλα. Εμείς, όμως, είχαμε πάρει τη μεγάλη απόφαση να φτάσουμε εδώ πάνω, στη Λεύτερη Ελλάδα, στην καθορισμένη ημερομηνία και γι' αυτό αψηφούμε κάθε κίνδυνο. Με τα όπλα μας και φορτωμένες τους γυλιούς με τις σφαίρες και τις χειροβομβίδες, ανεβαίνουμε τις ανηφοριές και κατεβαίνουμε τις απότομες κατηφοριές.

Το χιονόνερο που πέφτει πάνω μας σε λίγα λεφτά φαίνεται σωστό κρύσταλλο. Τα μάτια δεν φαίνονται από τα παγωμένα στρώματα που 'χαν στοιβαχτεί το ένα πάνω στο άλλο, γύρω στις κόγχες. Τα μαλλιά μας είναι σκεπασμένα με κρύσταλλα. Ολόκληρες είχαμε μετατραπεί σε κινούμενα παγωμένα φαντάσματα. (...)

Στο δρόμο, στις στάσεις, βρεμένες, παγωμένες, ετοιμαζόμασταν κιόλας για τη Συνδιάσκεψη. Είχαμε ξεκινήσει από το χαράκωμα και δεν είχαμε προφτάσει να ετοιμάσουμε τις ομιλίες μας».

Οι εργασίες της Συνδιάσκεψης (1 - 8 Μάρτη 1949), διαβάζουμε στις σχετικές ανταποκρίσεις της εποχής, έγιναν «μέσα σε μια "κατάνυξη" και σ' ένα "ρίγος"». Η αντιπρόσωπος της ΠΔΟΓ, που ήρθε από το Παρίσι, κατατάσσει στο ίδιο μέτωπο τη δική τους ηρωίδα Δανιέλ Καζανοβά, την ηρωίδα του σοβιετικού λαού Ζόγια Κοσμοντεμιάνσκαγια, τις Ελληνίδες Ηλέκτρα Αποστόλου, Ευαγγελία Κουσιάτζα, Ειρήνη Γκίνη και εκείνες τις επώνυμες και ανώνυμες αγωνίστριες που έδωσαν τη ζωή τους, ενωμένες μεταξύ τους με το ίδιο τους το αίμα.

Από τη Συνδιάσκεψη εγκρίθηκαν Καταστατικό και Διακήρυξη. Εξελέγησαν Εκτελεστική Επιτροπή και Γραμματεία με πρόεδρό της την Ρούλα Κουκούλου. Αναλύθηκαν τα «γυναικεία καθήκοντα» ενόψει της τελικής φάσης του πολέμου.

Με άρθρο της στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», η Ρούλα Κουκούλου χαρακτήρισε «επιτυχία όχι μόνο του γυναικείου κινήματος αλλά όλου του λαού που βρισκόταν στις επάλξεις του αγώνα» την πραγματοποίηση της Συνδιάσκεψης.

«Η Συνδιάσκεψη έβγαλε το συμπέρασμα απ' την ίδια τη ζωή και τ' αποτελέσματα, ότι σήμερα έχουμε ένα ρωμαλέο μαχητικό γυναικείο κίνημα που 'ναι σοβαρή δύναμη του αγώνα. Δημιούργημα αυτού του γερού γυναικείου κινήματος είναι η ΠΔΕΓ, που εκφράζει τους πόθους και τις ελπίδες όλων των προοδευτικών γυναικών της χώρας και συνεχίζει το έργο της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών, που κανένας φασιστικός νόμος για διάλυσή της δεν μπορεί ν' ανακόψει».

Οσον αφορά τα καθήκοντα της ΠΔΕΓ, στο ίδιο άρθρο σημειωνόταν: «Διαπίστωσε η Συνδιάσκεψη πως βασική αδυναμία είναι ότι ακόμα μεγάλες γυναικείες μάζες, χιλιάδες γυναίκες στην κατεχόμενη Ελλάδα, βρίσκονται μακριά από τον αγώνα, αδρανούν, εύχονται τη λαϊκή νίκη, αλλά την περιμένουν μοιρολατρικά, κι άλλες, λιγότερες αυτές, που η τρομοκρατία και η συκοφαντία τις έχει ζαλίσει. Μα η νίκη δεν έρχεται μ' ευχές και ξόρκια. Ερχεται μ' αγώνα και δράση. Γι' αυτό βασικό, πρωταρχικό καθήκον η Συνδιάσκεψη για την ΠΔΕΓ καθόρισε να ξεσηκώσει, να κινητοποιήσει, ενώνοντας στην πάλη όλες αυτές τις γυναικείες μάζες, να τις κάνει εφεδρείες του αγώνα, να τις αποσπάσει απ' την αδράνεια και την ουδετερότητα που βοηθάει τους τυράννους μας, να τις φέρει στις γραμμές του αγώνα, αλλάζοντας έτσι το συσχετισμό των δυνάμεων διαρκώς προς όφελος του λαϊκο-δημοκρατικού μας μετώπου. Η Συνδιάσκεψη χάραξε το καθήκον στην ΠΔΕΓ ν' αγκαλιάσει στις γραμμές της όλες τις πατριώτισσες, να γίνει η πλατιά μαζική απελευθερωτική οργάνωση που θα ενώνει, θα κινητοποιεί τις μεγάλες γυναικείες μάζες για τη λευτεριά και την ειρήνη».

Σημείωση: Αναλυτικά στοιχεία για την ΠΔΕΓ αναφέρονται στο βιβλίο «Η συμμετοχή των γυναικών στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (1946 - 1949)», συλλογική εργασία του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των Γυναικών, έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής».