Κυριακή 5 Σεπτέμβρη 2004
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Η «άνεργη» ανάκαμψη και η επίθεση του κεφαλαίου

«

Ως πρόσφατα, η "άνεργη" ανάκαμψη, το παράδοξο, δηλαδή, φαινόμενο της μείωσης των θέσεων εργασίας σε μια ανθηρή οικονομία, ήταν αποκλειστικό "προνόμιο" των ΗΠΑ. Σήμερα, ο "ιός των γιάνκηδων", όπως αποκαλείται, πέρασε τον Ατλαντικό ωκεανό και διεισδύει στους εργασιακούς χώρους της Ευρώπης, προκαλώντας πρωτοφανείς ανατροπές στο μεταπολεμικό εργασιακό περιβάλλον. Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι οι ευρωπαϊκές οικονομίες ανακάμπτουν, αφήνοντας πίσω τους μια μακριά και επίπονη περίοδο ύφεσης. Δε συμβαίνει, όμως, το ίδιο με την ανεργία, η οποία παραμένει σε υψηλά, απαγορευτικά επίπεδα...» («Η Καθημερινή, 29/8/2004).

Ωραίο, ως αρχή, ρεπορτάζ, προκειμένου να καταγράψει για τον ανυποψίαστο αναγνώστη μια πραγματικότητα στις ισχυρές καπιταλιστικές οικονομίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σύμφυτη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής που αναπαράγεται όπως αναπαράγεται και το ίδιο το κεφάλαιο, ακριβώς επειδή αποτελεί τη μόνη αυτόματη δικλείδα επαναφοράς του κύκλου αναπαραγωγής, αφού πρώτα τον διακόψει. Με τις ανάλογες αρνητικές συνέπειες, αφού καταστρέφονται παραγωγικές δυνάμεις, βασικά η εργατική δύναμη. Και παρ' όλο που λέει την αλήθεια, ως προς την εικόνα της πραγματικότητας, τη λέει μισή, αφού δεν αποκαλύπτει την αιτία της. Εδώ δεν πρόκειται ούτε για ιό των γιάνκηδων που μεταδίδεται, για να αιτιολογηθεί η αρρώστια της αμερικάνικης και ευρωενωσιακής οικονομίας, ούτε, πολύ περισσότερο, για αρρώστια, που μπορεί να βρει γιατρειά. Τόσο η οικονομική κρίση, όσο και η ανεργία είναι αποτελέσματα των νόμων του καπιταλισμού που δρουν αντικειμενικά. Βεβαίως, η με αυτή τη μέθοδο καταγραφή της πραγματικότητας και εμφάνιση της αλήθειας είναι σκόπιμη. Γιατί οι συνέπειες, ως αποτέλεσμα με ρίζα στις ίδιες τις αντιφάσεις του καπιταλισμού, παρουσιάζονται ως πραγματικά διλήμματα στην εργατική τάξη ως εξής: Αύξηση της ανεργίας ή μείωση μισθών, ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας, περικοπές στις κοινωνικές παροχές, τις συντάξεις κλπ. κλπ.; Γεγονός που σημαίνει ένταση της επίθεσης του κεφαλαίου ενάντια στην εργατική δύναμη μέσω μείωσης της τιμής της. Ανεργία, λοιπόν, ή φτηνοί εργάτες; Ετσι, θέτουν το πρόβλημα. Μόνο που και αυτό είναι κάλπικο, αφού σκοπός είναι η συνέχιση της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Θεωρούμε ως δεδομένο ότι εμφανίζεται «ανάκαμψη» μετά από «παρατεταμένη ύφεση», γιατί εδώ δε θα εξετάσουμε αν πράγματι έτσι έχει η κατάσταση. Αλλωστε, τα στοιχεία που απεικονίζουν την καπιταλιστική οικονομία, τα δίνουν τα ίδια τα αστικά οικονομικά επιτελεία. Και παραδέχονται ότι αυτές οι οικονομίες πέρασαν κρίση και τώρα εμφανίζουν ανάκαμψη.

Τι είναι η οικονομική κρίση; Η διακοπή της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Αλλά γιατί εμφανίζονται οικονομικές κρίσεις στον καπιταλισμό; Στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις τα εμπορεύματα παράγονται με τη συλλογική εργασία πολλών μαζί εργατών. Η παραγωγή, επομένως, είναι κοινωνική. Ακριβώς, η μεγάλη καπιταλιστική παραγωγή προϋποθέτει τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας σε ολοένα και μεγαλύτερη έκταση. Γεγονός που σημαίνει την ολοένα και πιο στενή και αμοιβαία σχέση, ανάμεσα σε ξεχωριστές επιχειρήσεις και κλάδους.

Η κοινωνική παραγωγή διαρθρωμένη σε πολλές ξεχωριστές επιχειρήσεις ιδιοκτησίας διαφορετικών ομάδων καπιταλιστών, σημαίνει ότι η κάθε καπιταλιστική επιχείρηση παράγει για τον εαυτό της, με τάση την όσο το δυνατό μεγαλύτερη παραγωγή, για να αποκτήσει μεγαλύτερα μερίδια στην αγορά και να αποκομίσει περισσότερα κέρδη. Η παραγωγή, λοιπόν, είναι κοινωνική, αλλά η ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της καπιταλιστική. Ετσι, όμως, η παραγωγή γίνεται άναρχη, αφού κίνητρο, νόμος είναι το κέρδος. Εδώ, πράγματι, οι καπιταλιστές παράγουν σε μια άγνωστη αγορά, ως προς τις δυνατότητες πούλησης όλων των εμπορευμάτων τους. Και των μέσων παραγωγής και των αντικειμένων κατανάλωσης. Από τη στιγμή που δεν μπορούν να πουληθούν τα εμπορεύματα, αρχίζουν να εμφανίζονται τα σημάδια της κρίσης. Και αυτό γιατί στην καπιταλιστική παραγωγή δεν μπορεί να υπάρξει αντιστοιχία στην κοινωνική παραγωγή και στη δυνατότητα πραγματοποίησης όλης της παραγωγής, αφού οι καπιταλιστές δεν παράγουν για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας, αλλά για το κέρδος.

Οι οικονομικές κρίσεις, επομένως, οφείλονται στο γεγονός ότι η παραγωγή είναι κοινωνική, ενώ η ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της καπιταλιστική. Αρα, η αιτία και το αναπόφευκτο των κρίσεων, βρίσκονται μέσα στη βασική οικονομική αντίθεση του καπιταλισμού.

Η κρίση είναι μια φάση στον κύκλο της καπιταλιστικής αναπαραγωγής, η οποία αποτελείται από τέσσερις φάσεις. Μετά τη φάση της κρίσης, ακολουθεί η φάση της ύφεσης, δηλαδή της στασιμότητας στην παραγωγή, ενώ μετά την ύφεση ακολουθεί η φάση της αναζωογόνησης, δηλαδή αρχίζει αργή άνοδος της παραγωγής, την οποία διαδέχεται η φάση της ανόδου, όπου αναπτύσσεται με μεγάλους ρυθμούς η καπιταλιστική παραγωγή. Βασική φάση του κύκλου είναι η κρίση, αυτή τον δημιουργεί. Χωρίς την κρίση δεν υπάρχουν οι άλλες τρεις φάσεις, που είναι παράγωγά της. Οι φάσεις μπορεί να έχουν διαφορετική χρονική διάρκεια, στις διάφορες χώρες, ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες της καπιταλιστικής οικονομίας, το επίπεδο ανάπτυξής της κλπ. Κατά το πέρασμα του κύκλου, στην κρίση εμφανίζεται πτώση της παραγωγής, καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, απότομη άνοδος της ανεργίας, χρεοκοπία επιχειρήσεων.

Επομένως, η άνοδος της ανεργίας είναι φαινόμενο σύμφυτο της κρίσης, (ύφεση τη λένε οι αστοί οικονομολόγοι και πολιτικοί).

Στις συνθήκες της κρίσης, οι επιχειρήσεις, όσες αντεπεξέρχονται στις καταστροφικές συνέπειές της, προσπαθούν να αποκαταστήσουν την κερδοφορία τους. Αυτό γίνεται με τη μείωση του μισθού εργασίας και με την ανανέωση του σταθερού κεφαλαίου, (επενδύσεις τις αποκαλούν), δηλαδή των μέσων παραγωγής, γιατί μ' αυτό τον τρόπο αυξάνεται η παραγωγικότητα της εργασίας. Ετσι, η κρίση ωθεί στη μαζική ανανέωση του σταθερού κεφαλαίου. Βεβαίως, και ο ανταγωνισμός ωθεί στην ανανέωση του σταθερού κεφαλαίου. Επομένως, η αδιάκοπη ανάπτυξη των μέσων παραγωγής («οι αστοί είναι υποχρεωμένοι να επαναστατικοποιούν αδιάκοπα τα μέσα παραγωγής» έλεγαν οι Μαρξ - Ενγκελς στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος») δεν αποτελεί σκοπό της καπιταλιστικής παραγωγής. Σκοπός της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το κέρδος. Και οι καπιταλιστές καταφεύγουν στην ανάπτυξη των μέσων παραγωγής (τεχνική και επιστημονική πρόοδος), όταν δεν έχουν άλλους τρόπους αύξησης των κερδών τους.

Η διαπίστωση του ρεπορτάζ της «Καθημερινής» περί «άνεργης ανάκαμψης» είναι σωστή. Αλλά υπονοεί ότι θα μπορούσε η ανάκαμψη να συνοδευτεί με αύξηση των θέσεων εργασίας. Και αυτό επίσης είναι σωστό, αλλά δε σημαίνει ότι η όποια ανάκαμψη συνοδεύεται νομοτελειακά και από αύξηση των θέσεων εργασίας. Μπορεί και να μη συμβαίνει. Και πράγματι, όπως διαπιστώνει το ρεπορτάζ δε συμβαίνει ούτε στις ΗΠΑ ούτε σε Γερμανία, Γαλλία κλπ. Γιατί όμως;

Στην πορεία της ανάπτυξης του καπιταλισμού, τα χρονικά διαστήματα ανάμεσα στις κρίσεις μπορεί να αλλάζουν. Αλλά όσο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός και ιδιαίτερα με το πέρασμα στο τελευταίο του στάδιο τον ιμπεριαλισμό, οι φάσεις των κρίσεων και των υφέσεων γίνονται πιο μακροχρόνιες, ενώ οι άλλες δύο φάσεις του κύκλου πιο βραχυχρόνιες. Υπάρχουν και περιπτώσεις που η κρίση μπορεί να έρθει πριν από την άνοδο. Ο κύκλος φτάνει σε μια μικρή χρονικά διάρκεια της φάσης της αναζωογόνησης, (η ανάκαμψη που λέει το ρεπορτάζ) και έρχεται η κρίση.

Στην προκειμένη περίπτωση, η φάση της ύφεσης παρατείνεται χρονικά, ενώ η φάση της αναζωογόνησης είναι σχετικά άτονη. Σ' αυτή τη διαδικασία, η μεγάλη ανεργία και η φτώχεια παρατείνονται χρονικά, ή μπορεί και να παραμένουν και να αυξάνονται. Ταυτόχρονα, όμως, αυξάνεται και η εκμετάλλευση, αφού οι καπιταλιστές, σ' αυτές τις συνθήκες που αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα, επιδιώκουν μεγιστοποίηση κερδών. Επομένως, θέλουν φτηνούς εργάτες. Ετσι, εμφανίζουν το κάλπικο δίλημμα «ανεργία ή ευέλικτη αγορά εργασίας», προκειμένου να εντείνουν την επίθεση σ' όλα τα εργασιακά δικαιώματα και φτηνύνουν τον εργάτη. Αυτό γίνεται και στις ΗΠΑ, αυτό και στη Γερμανία γεγονός που ώθησε σε κινητοποιήσεις. Στη Γερμανία, μάλιστα, περνούν και στη φάση της μείωσης μισθών, της αύξησης των ωρών εργασίας μαζί με τις συνεχώς μειούμενες κοινωνικές παροχές. Βεβαίως, από πουθενά δε συνάγεται το συμπέρασμα ότι θα αυξηθούν οι θέσεις εργασίας. Ισα - ίσα, αυτό που προβάλλεται ως επιχείρημα αυτής της επίθεσης είναι να μην αυξηθεί κι άλλο η ανεργία.

Η κρίση δεν καταργεί το νόμο της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Είναι μια μορφή λειτουργίας του, και μάλιστα βαθιά αντιφατική. Η αντίφαση του νόμου βρίσκεται ακριβώς στη βασική οικονομική αντίθεση του καπιταλισμού, ανάμεσα στην κοινωνικοποιημένη παραγωγή και στην καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Η βασική αντίθεση του καπιταλισμού στην περίοδο της κρίσης εμφανίζεται και ως αντίθεση ανάμεσα στην εργατική τάξη και στους καπιταλιστές, και μάλιστα οξυμένη, από την άποψη του ότι αυξάνεται η ανεργία, η φτώχεια, η εξαθλίωση, υπάρχει πλεόνασμα εμπορευμάτων, αλλά η εργατική τάξη δεν μπορεί να αγοράσει για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της.

Η κρίση, ως επαναλαμβανόμενο φαινόμενο του καπιταλισμού, σύμφυτό του, αποκαλύπτει ότι η βασική αντίθεσή του δεν εξαλείφεται, αλλά παραμένει και δρα. Ο μόνος τρόπος οριστικής εξάλειψης αυτής της αντίθεσης είναι η αντιστοιχία της κοινωνικοποιημένης παραγωγής με την ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, που σημαίνει ότι και η ιδιοποίηση πρέπει να γίνει κοινωνική. Αυτό απαιτεί κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και μετατροπή της σε κοινωνική ιδιοκτησία. Μόνο που αυτό για να επιτευχθεί απαιτεί το επαναστατικό πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.


Σ.Κ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ