Η γνωριμία με τις ζωές διαλεχτών ανθρώπων, ανθρώπων που η ζωή τους αποτελεί πηγή έμπνευσης και παράδειγμα προς μίμηση για τις μεταγενέστερες γενιές, είναι πολύ ευκολότερη, αν αυτοί οι διαλεχτοί άνθρωποι έχουν αφήσει έργο γραπτό, όπως ο Τάκης Αδάμος. «Βάζοντας μέσα σου ένα σκοπό, δικαιώνεις την ύπαρξή σου», ήταν τα πλέον χαρακτηριστικά του λόγια, με τον εξίσου χαρακτηριστικό τρόπο έκφρασής του. Ο Τάκης Αδάμος, που «έφυγε» από κοντά μας εδώ και δέκα χρόνια, παραμονές Χριστουγέννων 1991, δικαίωσε με το παραπάνω την ύπαρξή του, αν ήθελε - με τα δικά του λόγια πάλι - «να προσθέσει ένα λιθαράκι για κάτι καλύτερο στην κοινωνία». Μόνο που αυτό το λιθαράκι δεν ήταν λιθαράκι, αλλά ο ογκόλιθος του τιτάνιου έργου της Εθνικής Αντίστασης, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, της παρανομίας, των φυλακών, των βασανιστηρίων, της προσφυγιάς στις φιλόξενες σοσιαλιστικές χώρες και, γενικά, η ακατάπαυστη δουλιά για τα ανώτερα ιδανικά, που είχε υιοθετήσει ποτέ η ανθρωπότητα, τα ιδανικά της χειραφέτησής της, το ιδανικό του εξανθρωπισμού της, με το πέρασμα από την προϊστορία στη (σοσιαλιστική) ιστορία.
Ο Τάκης Αδάμος άφησε για τις επόμενες γενιές μια πολύτιμη παρακαταθήκη με την ανεξίτηλη μορφή του γραπτού λόγου. Στο έργο αυτό, ξεπροβάλλει επιβλητικά η ικανότητά του να δέσει την έμπρακτη ζωή του αυθεντικού αγωνιστή με τον πνευματικό, ιδιαίτερα λογοτεχνικό τρόπο έκφρασης και καταγραφής ιστορικών, κοινωνικών καταστάσεων, μεταπλασμένων στην παραστατική γραφή του συγγραφέα - αγωνιστή. Οι πρωταγωνιστές πάντα οι λεγόμενοι «ανώνυμοι», οι οποίοι μέσα στη μεγάλη θύελλα του απελευθερωτικού αγώνα, όταν η ιστορία ξαφνικά προχωράει με ιλιγγιώδη ταχύτητα κάνοντας άλματα μπροστά, μετατρέπονται σε επώνυμους συνειδητούς δρώντες στο προσκήνιο της ιστορίας. Γιατί η Εθνική Αντίσταση, όπως έγραφε σε μια από τις Επιφυλλίδες του στο «Ριζοσπάστη», μιλώντας για τη λαϊκή Μούσα στην Αντίσταση, «δεν ήταν μόνο μια μαζική - η πιο μαζική - εθνική αγωνιστική ανάταση. Ηταν κι ένα παλλαϊκό σχολείο πολιτικής και κοινωνικής χειραφέτησης. Το πνεύμα της - το πνεύμα της αυταπάρνησης και της θυσίας για την εθνική λευτεριά - η πίστη στις δυνάμεις της και στο φωτεινό μέλλον της πατρίδας και το μίσος για τη σκλαβιά, τη βία και την εκμετάλλευση, έγιναν παλλαϊκά βιώματα, που διαπότισαν ως τα κατάβαθα τη συνείδηση του λαού». Τραβήξανε ψηλά. «-Είσαι κομμουνιστής; -Είμαι. -Μετανιώνεις; -Οχι. Αυτό όλο κι όλο. Υστερα... μουσκέτο! Δεν μπορείς να παραπονεθείς για τίποτα. Το αμερικάνικο πραχτικό πνεύμα έκανε πράματα και θάματα στην πατρίδα της Δημοκρατίας!..».
Το παραπάνω μικρό απόσπασμα από το διήγημα «Ο όρκος του Μακρή» από τη συλλογή «Για μια άσπρη μέρα», που διαδραματίζεται στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, είναι δείγμα της λακωνικής ρεαλιστικής γραφής του Τάκη Αδάμου, αναφερόμενου στην εποχή του «ρετσινόλαδου και της παγοκολόνας...». Οσο πιο ανείπωτα φρικτή η πραγματικότητα, τόσο πιο σύντομη, σχεδόν κοφτή, η ροή της διήγησης μπάζει τον αναγνώστη, που δεν τα έχει ζήσει, στην κόλαση αυτής της πραγματικότητας. Δεν τον αφήνει, όμως, εκεί. Από μέσα από τα μπουντρούμια της φρίκης ξεπροβάλλει, σε μια τέλεια αντίθεση, ό,τι πιο όμορφο, ηρωικό και ανώτερο μπορεί να υπάρχει. Υψώνεται η εξαίσια μορφή της Μαρίνας, που στο πρόσωπό της συμπυκνώνεται και συμβολίζεται όλο το σθένος και ο ηρωισμός της λαϊκής αντίστασης και κάνει θρύψαλα όλες τις προκαταλήψεις, όλη την εικόνα της γυναικείας κατωτερότητας, που οι κοινωνίες σε μια πορεία πολλών αιώνων προσπαθούσαν να περάσουν σαν εκ φύσεως δοσμένη. Η Μαρίνα θυσιάζεται αφήνοντας άφωνους τους βασανιστές της, οι οποίοι σαν «υπερασπιστές της πατρίδας, θρησκείας και οικογένειας», προσπάθησαν να λυγίσουν την κομμουνίστρια, την ανελέητη εχθρό των κατεστημένων αντιλήψεων μη διστάζοντας να χρησιμοποιήσουν ακόμα και το μικρό της παιδί «εναντίον» της. Η εξαιρετικά σύντομη, σχεδόν κοφτή, έντονα παραστατική αφήγηση του Τάκη Αδάμου, μας δίνει μια θέση μέσα στα γεγονότα. Είμαστε δίπλα στους φυλακισμένους, βιώνουμε όλη τη μαρτυρική πορεία τους και γινόμαστε μάρτυρες της εσωτερικής τους δύναμης. Και στα δικά μας αυτιά ηχεί η φωνή της Μαρίνας στο διάδρομο των φυλακών: «Γεια σας, σύντροφοι!.. Κρατάτε το χαράκωμα!...». Μαζί... όλοι μαζί. Εργάτες, αγρότες όλου του κόσμου! Της λευτεριάς και της δουλιάς. Μαζί ας ενωθούμε, μαζί, όλοι μαζί, να διώξουμε το μαύρο κατακτητή... Η αδικία να λείψει απ' τον κόσμο, να χαθεί να ζούμε μια χαρούμενη ζωή. Και το «... θέλουμε λεύτερη εμείς πατρίδα και πανανθρώπινη τη λευτεριά...». Μέσα σ' αυτούς τους παραπάνω στίχους, συμπυκνώνονται δύο από τις πιο σημαντικές πλευρές του λαϊκού αντιστασιακού αγώνα: Η συλλογικότητα και ο διεθνισμός. Γι' αυτό το λόγο ο Τάκης Αδάμος, στην αρθρογραφία του για τη λαϊκή Μούσα στην Αντίσταση, είχε σταθεί ιδιαίτερα σ' αυτές τις δύο πλευρές. «Ο λαός, δηλαδή, όπως φανερώνουν τα τραγούδια του, προεκτείνει τους σκοπούς του αγώνα του πέρα από τα όρια της εθνικής απελευθέρωσης. Ποθεί κι επιδιώκει, μαζί με την εθνική λευτεριά, να πραγματοποιήσει και την κοινωνική αναγέννηση της πατρίδας». Για μερικά χρόνια, ο πρωταγωνιστικός ρόλος στην ιστορία είχε περάσει πια στα χέρια τού μέχρι τότε περιφρονημένου πλήθους. Ο λαός είχε αναλάβει την πορεία της χώρας μέσα σ' ένα κλίμα συλλογικό, μέσα σ' ένα συγκλονιστικό, ανατρεπτικό «μαζί, όλοι μαζί». Φαινόμενο σπάνιο στην ιστορία της ανθρωπότητας και όποτε εμφανίζεται, οι κυρίαρχοι ανατρέχουν στις πιο κτηνώδεις μεθόδους καταστολής, για να ξεριζώσουν αυτό το γι' αυτούς φοβερό «σαράκι» της λαϊκής ενότητας, το σημάδι των καιρών, αυτήν την ανατριχιαστική, για τους κυρίαρχους, προειδοποίηση, ότι πρέπει να αδειάσουν τη γωνιά και να πάρει τη θέση τους το νέο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, το σοσιαλιστικό.
Ο Τάκης Αδάμος στα γραπτά του πραγματεύτηκε, με τρόπο εκλαϊκευμένο, μια πλούσια θεματολογία, ιδεολογική, πολιτική, ιστορική και λογοτεχνική. Τα έργα του είναι διαποτισμένα από αγάπη και στοργή για τους ανθρώπους, που «δεν κάνουν θόρυβο», γι' αυτό το ανεκτίμητο ανθρώπινο υλικό, στο οποίο ακουμπάει η ιστορική πρόοδος, γι' αυτούς που «δε φαίνονται», ή με άλλα λόγια, για την - τα μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα - αφανή κινητήρια δύναμη της ιστορίας.
Ο ρόλος της διανόησης
Δε σημαίνει, όμως, ότι παράβλεπε τα πρωτοπόρα πνεύματα, το ρόλο των διανοουμένων, πόσο μάλλον των προσωπικοτήτων στην ιστορία. Ετσι, αφιέρωσε ένα βιβλίο σε πέντε διαλεχτές μορφές του πνεύματος και των γραμμάτων «Πνευματικές Γνωριμίες». Οι πέντε γνωριμίες της επιλογής του ήταν οι Μάρκος Αυγέρης, Ελλη Αλεξίου, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Θέμος Κορνάρος και Γιώργος Κοτζιούλας. Η προσωπική γνωριμία, η εξιστόρησή της, αποσπάσματα από τα έργα τους, αποφθέγματα άλλων μεγάλων του πνεύματος και των γραμμάτων για τα διαλεχτά αυτά πρόσωπα συγχωνεύονται σε ένα σύνολο, τόσο απλά και γλαφυρά σμιλεμένο και διατυπωμένο, τόσο εκλαϊκευμένο, που ο κάθε αναγνώστης κάνει ξεκούραστα τη γνωριμία μαζί τους, μέσα από την προσιτή για όλους γραφή του Τάκη Αδάμου. Ακόμη μια άλλη ανεκτίμητης αξίας προσφορά είναι οι δύο τόμοι για την ελληνική λογοτεχνία: Η λογοτεχνική κληρονομιά μας, Α` -Πεζογράφοι, για τους Κ. Παπαδιαμάντη, Α. Καρκαβίτσα, Γ. Ξενόπουλο, Δ. Βουτυρά, Γ. Θεοτόκη, Κ. Χατζόπουλο και Β` -Ποιητές, για τους Διονύσιο Σολωμό, Κωστή Παλαμά, Αγγελο Σικελιανό και Κώστα Βάρναλη. Στον πρόλογο, στον τόμο για τους ποιητές, ο συγγραφέας θα πει τα εξής χαρακτηριστικά: «Η αξιοποίηση της λογοτεχνικής, γενικότερα της πνευματικής, κληρονομιάς είναι από τα σοβαρότερα πολιτιστικά προβλήματα που έχει ν' αντιμετωπίσει κάθε λαός και κάθε τόπος. Γιατί, όσο είναι αλήθεια πως δεν μπορεί να πάει κανείς μπροστά, κοιτάζοντας προς τα πίσω, άλλο τόσο αληθεύει και πως χωρίς ρίζες κανένα δέντρο δεν μπορεί να βγάλει φύλλα και κλαριά και να δέσει καρπό. Ετσι, η αξιοποίηση κάθε προοδευτικού στοιχείου από την πνευματική παράδοση αποτελεί τη σταθερή κι ελπιδοφόρα βάση, που πάνω της θα μπορέσει να στηριχτεί το καινούριο πνευματικό οικοδόμημα».
Σχεδόν όσο τίποτ' άλλο, τον Τάκη Αδάμο τον απασχολούσε η ελληνική γλώσσα και η πορεία της. Ενα αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του θα ήταν ελλιπές, χωρίς να σταθούμε σ' αυτήν την πτυχή της δραστηριότητας και της προσωπικότητάς του. Ανήσυχος πολύ για τις εξελίξεις, που πρόβλεπε στα πλαίσια της αντιλαϊκής πολιτικής, δεν έπαψε να προειδοποιεί, επισημαίνοντας το αδιέξοδο των δύο ακραίων τάσεων, οι οποίες ταλαιπωρούσαν την ελληνική γλώσσα: Το πνεύμα του «λογιοτατισμού» με τη στείρα αρχα?ζουσα, που καλλιεργεί το γλωσσικό ναρκισσισμό και τον προγονόπληκτο εθνικισμό και την αναρχολαϊκίστικη αντίληψη σχετικά με τη γλώσσα. Η μία τάση γεννάει και τροφοδοτεί συνεχώς την άλλη και η πραγματικά δημιουργική γλωσσική ανάπτυξη συνθλίβεται ανάμεσα σ' αυτές τις δυο στρεβλώσεις. Σ' ένα δοκίμιό του ο Τάκης Αδάμος τονίζει: «Η επιβίωση του "λογιοτατισμού" στάθηκε, κοντά στ' άλλα, μια από τις βασικές αιτίες που συνεχίστηκε η διγλωσσία στη δημόσια ζωή και που είχε ολέθριες συνέπειες για τη μόρφωση των λαϊκών μαζών, την καλλιέργεια και την ανάπτυξη του εθνικού πολιτισμού». Αν έβλεπε σήμερα τον «καινούριο εχθρό», που προσθέτει μια νέα διάσταση στο γλωσσικό ζήτημα, δηλαδή τη διείσδυση της αγγλικής και τις ενδεχόμενες επικίνδυνες αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας της «ισχυρής Ελλάδας», υπεύθυνης και για το αναρχολαϊκίστικο χάος με τα διάσπαρτα «αγγλικούλια» στη σημερινή ομιλούμενη ελληνική, ιδίως στις νεότερες ηλικίες, σίγουρα θα γινόταν σφοδρός πολέμιος των νέων, εκσυγχρονισμένων μορφών ραγιαδισμού, πόσο μάλλον στα ευρωπαϊκά πλαίσια (ήταν κάποια χρόνια και ευρωβουλευτής).
Ενας παλαιός συναγωνιστής του Τάκη Αδάμου είχε αναρωτηθεί κάποτε, αν θα μπορούσαν να διεξαχθούν λαϊκοί αγώνες χωρίς «Αδάμους». Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι χωρίς αυτούς ζήτημα είναι αν η χώρα θα είχε καν εθνική οντότητα. Σίγουρο είναι ότι χρειάζεται αυτό το πνεύμα του πολύπλευρου και ακέραιου αγωνιστή, του «ενόπλου» μαχητή σε κάθε τύπο αγώνα, όπως το ενσάρκωνε ο Τάκης Αδάμος, του συνεχιστή της πνευματικής και αγωνιστικής κληρονομιάς του τόπου.
Feeds
