Στα σκαλοπάτια του Σμόλνι, στο κρύο σκοτάδι, για πρώτη φορά είδαμε την Κόκκινη Φρουρά, μια ανήσυχη γκρούπα νεαρών με εργατική στολή. Κρατούσαν στα χέρια τουφέκια με εφ' όπλου λόγχη και συζητούσαν ανήσυχα.

(...)

Η ώρα ήταν 5 και 17 το πρωί όταν ο Κριλένκο, ζαλισμένος από την κούραση, ανέβηκε στο βήμα και διάβασε στη συνέλευση κάποιο τηλεγράφημα.

"Σύντροφοι! Από το Βόρειο μέτωπο! Η 12η στρατιά χαιρετίζει το συνέδριο των Σοβιέτ και ανακοινώνει τη δημιουργία Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής που πήρε τη διοίκηση του Βορείου μετώπου!" Τότε επακολούθησε κάτι που δεν περιγράφεται. Οι άνθρωποι έκλαιγαν κι αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο. "Ο στρατηγός Τσερεμίσκοφ αναγνώρισε την επιτροπή. Ο κομισάριος της Προσωρινής κυβέρνησης Βοϊτίνσκι παραιτήθηκε".

Τέλειωσε...

Ο Λένιν κι οι εργάτες της Πετρούπολης αποφάσισαν να κάνουν εξέγερση. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης ανέτρεψε την Προσωρινή κυβέρνηση κι έφερε το συνέδριο των Σοβιέτ μπροστά στο γεγονός της κρατικής ανατροπής. Τώρα έπρεπε να καταχτήσουν με το μέρος τους όλη την απέραντη Ρωσία και μετά κι όλο τον κόσμο.

(...) Η ώρα ήταν έξι. Ηταν μια βαριά και κρύα νύχτα. Μόνο ένα αδύνατο και χλωμό, σαν ανέσπερο, φως κοκκίνιζε δειλά στους σιωπηλούς δρόμους, κάνοντας τις φωτιές των φρουρών να θαμπώνουν. Το χάραμα μιας τρομερής αυγής υψώνονταν πάνω από τη Ρωσία» (από το «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο», του Τζον Ριντ)

Κι είναι αυτή που μας βεβαιώνει - ακόμα και κάτω από το βάρος της επικράτησης της αντεπανάστασης - ότι η μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση άλλαξε τη ροή της ιστορίας της ανθρωπότητας κινώντας τα πράγματα μπροστά.

Με όρους επιστήμης, στο προκείμενο με όρους ιστορικού υλισμού, καλούμαστε σήμερα - για να χαράξουμε πορεία - να αποτιμήσουμε τα 90 χρόνια από τον «Οχτώβρη».

Εργαλείο μας, χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90χρονα από τον «Οχτώβρη»:

«Η Οχτωβριανή Επανάσταση αποτελεί κοσμοϊστορικό γεγονός, το μεγαλύτερο στον 20ό αιώνα, που σφράγισε επί δεκαετίες την πορεία της ανθρωπότητας. Το "φάντασμα του Κομμουνισμού", που λίγες δεκαετίες πριν πλανιόταν πάνω από την Ευρώπη, πήρε σάρκα και οστά ως δύναμη εξουσίας. Η νικηφόρα έκβαση της Οχτωβριανής Επανάστασης σήμανε το άνοιγμα του δρόμου για το πέρασμα της ανθρωπότητας "από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας"». «Εμείς αρχίσαμε αυτό το έργο. Πότε ακριβώς, σε πόσο χρονικό διάστημα, οι προλετάριοι ποιανού έθνους θα αποτελειώσουν το έργο αυτό δεν είναι το ουσιαστικό ζήτημα. Το ουσιαστικό είναι ότι ο πάγος έσπασε, ότι ο δρόμος άνοιξε, ότι ο δρόμος χαράχτηκε», έγραψε ο Λένιν.

«Οι αντεπαναστατικές ανατροπές των χρόνων 1989 - 1991 δεν ακυρώνουν το χαρακτήρα της εποχής μας ως εποχής περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, που συμβολικά εγκαινίασε η Οχτωβριανή Επανάσταση. Η ιστορική εξέλιξη έχει απορρίψει τον ισχυρισμό ότι ήταν ουτοπικός ο χαρακτήρας του σοσιαλιστικού - κομμουνιστικού εγχειρήματος. Κανένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα δεν εδραιώθηκε μια κι έξω στην ιστορία της ανθρωπότητας, ούτε ο καπιταλισμός στη διαπάλη με τη φεουδαρχία. Σε πείσμα των ιδεολογικών και πολιτικών εκπροσώπων της αστικής τάξης, που ισχυρίζονται ότι ήρθε το τέλος της Ιστορίας, ο σοσιαλισμός παραμένει αναγκαίος και επίκαιρος. Η αναγκαιότητα και η επικαιρότητα του σοσιαλισμού αναδύονται από τις αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Απορρέουν από το γεγονός ότι ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει τις υλικές προϋποθέσεις για το πέρασμα της ανθρωπότητας σε ανώτερο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, όσο κι αν αυτό επιβραδύνεται σήμερα από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων, που κάνει την επιθετικότητα του καπιταλισμού να φαίνεται ανίκητη. Την αναγκαιότητα για το πέρασμα στο σοσιαλισμό τη γεννά ο καπιταλισμός, που ενώ έχει κοινωνικοποιήσει την εργασία και την παραγωγή σε πρωτοφανή κλίμακα, τα προϊόντα της κοινωνικά οργανωμένης εργασίας αποτελούν ατομική, καπιταλιστική ιδιοκτησία. Αυτή η αντίφαση είναι η μήτρα όλων των φαινομένων της κρίσης των σύγχρονων καπιταλιστικών κοινωνιών, αλλά και ο σηματοδότης που δείχνει τη διέξοδο και την ανάγκη: Να αντιστοιχηθούν οι σχέσεις παραγωγής με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, να καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, να κοινωνικοποιηθούν, να υπάρξει σχεδιασμένη χρησιμοποίησή τους στην κοινωνική παραγωγή από τη σοσιαλιστική εξουσία που εκφράζει τα συμφέροντα των παραγωγών του κοινωνικού πλούτου.

Αποτελούν γέννημα προπαγάνδας, ή, αντεπιστημονικής ανάλυσης της πραγματικότητας, οι θεωρίες που υποστηρίζουν ότι δεν υπήρχαν οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση της Οχτωβριανής Επανάστασης. Η Οχτωβριανή Επανάσταση πραγματοποιήθηκε στο έδαφος της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία, που ήδη είχε εξελιχθεί στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο. Το γεγονός αυτό δεν αναιρείται από τη βαθιά ανισομετρία στην καπιταλιστική ανάπτυξη της Ρωσίας, ούτε από την προκαπιταλιστική κληρονομιά που κυριαρχούσε σε μεγάλο μέρος της τσαρικής αυτοκρατορίας. Η ύπαρξη των υλικών προϋποθέσεων για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της Ρωσίας αποδεικνύεται και με στατιστικά στοιχεία της εποχής. Στην εργατική τάξη της Ρωσίας και μάλιστα στο βιομηχανικό τμήμα της θεμελιώθηκαν τα Σοβιέτ ως πυρήνες οργάνωσης της επαναστατικής εργατικής πάλης για την εξουσία».

«Το νέο κράτος, της δικτατορίας του προλεταριάτου, που στηρίχτηκε στα Σοβιέτ, γέννημα της αυτενέργειας των μαζών μέσα στη φωτιά της επανάστασης του 1905 - 1907, αντικατέστησε τον παλιό κρατικό μηχανισμό, που σύντριψε η Οχτωβριανή Επανάσταση. Η συντριβή των δομών του αστικού κράτους είναι αναγκαία γιατί "το σύγχρονο κράτος, όποια κι αν είναι η μορφή του, είναι μια ουσιαστικά καπιταλιστική μηχανή, κράτος των καπιταλιστών, ο ιδεατός συνολικός καπιταλιστής", όπως έγραψε ο Ενγκελς. "Δημοκρατία πάνω στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας, ή, πάνω στη βάση της πάλης για την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας; (...) Ελευθερία και ισότητα για τον εργάτη, για τον εργαζόμενο αγρότη, για το καταπιεζόμενο φύλο! Αυτό είναι το σύνθημά μας!", διακήρυχνε ο Β. Ι. Λένιν. Και υπογράμμιζε:

"Η δικτατορία του προλεταριάτου... δεν είναι μόνο η άσκηση βίας πάνω στους εκμεταλλευτές και μάλιστα δεν είναι κυρίως βία... Το προλεταριάτο σε σύγκριση με τον καπιταλισμό, εκπροσωπεί και πραγματοποιεί έναν ανώτερο τύπο κοινωνικής οργάνωσης της εργασίας"».

«Η μελλοντική σοσιαλιστική οικοδόμηση με βεβαιότητα θα ξεκινήσει και θα εξελιχθεί σε ανώτερο επίπεδο συγκριτικά με αυτό του 20ού αιώνα. Είναι όμως επίσης βέβαιο ότι θα αναμετρηθεί εξίσου σκληρά με την καπιταλιστική κληρονομιά στο οικονομικό, στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο. Σήμερα, για το εργατικό κίνημα στις χώρες του καπιταλισμού, παραμένει το πρόβλημα του μαζικού εγκλωβισμού στις δομές του συστήματος (κοινοβουλευτικές, κυβερνητικού και εργοδοτικού ελέγχου, συνδικαλιστικές, της Τοπικής Διοίκησης και άλλες). Η ισχυρή αστική ιδεολογική επίδραση στο εργατικό κίνημα εκφράζεται και με τον αναθεωρητισμό και τον οπορτουνισμό σε μια σειρά Κομμουνιστικά Κόμματα.

Αφίσες εμπνευσμένες από τη Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση

Μια σύντομη αναφορά στο δίμηνο που προηγήθηκε του Οχτώβρη αναδεικνύει σειρά παραγόντων καθοριστικών για την επιτυχία της Επανάστασης. Τα δεδομένα εκείνη την περίοδο ήταν: ο πόλεμος της Ρωσίας με την ΑΝΤΑΝΤ ενάντια στη Γερμανία, η απόγνωση των μαζών από τα δεινά του πολέμου. Η ανάγκη ανατροπής της προσωρινής κυβέρνησης του Κερένσκι που μετά την ανατροπή του τσάρου ήδη λειτουργούσε ως αντεπανάσταση.

Στις 12 Σεπτέμβρη ήταν ήδη καθαρό πως η εξουσία δεν μπορεί να κατακτηθεί ειρηνικά (μενσεβίκοι και εσέροι είχαν ήδη αποφασίσει να στηρίξουν την προσωρινή κυβέρνηση). Στην ιστορία έμεινε το γράμμα του Λένιν προς την ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ) με τίτλο: «Οι μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία»: «Η πλειοψηφία του λαού, έγραφε, είναι με το μέρος μας (...) η πλειοψηφία μέσα στα σοβιέτ στις δύο πρωτεύουσες είναι καρπός της στροφής του λαού προς το μέρος μας».

Στα μέσα του Σεπτέμβρη το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ» κυριαρχούσε. Στην ημερήσια διάταξη πλέον έμπαινε το θέμα της κατάληψης της εξουσίας. Σ' όλη τη χώρα μεγάλωνε, βάθαινε η κρίση παίρνοντας πανεθνικά χαρακτηριστικά: Ξέσπασαν ταραχές εξαιτίας της πείνας. Στα Ουράλια έγινε μεγάλη πολιτική απεργία, όπου οι εργάτες απαιτούσαν αποφασιστικό αγώνα κατά της αντεπανάστασης και παράδοση της εξουσίας στα σοβιέτ. Συνολικά, το Σεπτέμβρη στις βιομηχανικές επιχειρήσεις καταγράφηκαν 169 εκδηλώσεις (απεργίες, ταραχές, εφαρμογή εργατικής αυτοδιοίκησης, απομακρύνσεις διευθύνσεων, καταλήψεις). Από τα μεγαλύτερα γεγονότα με πολιτική σημασία η απεργία των σιδηροδρομικών. Ενώ, παράλληλα, αυξανόταν η επέμβαση του ιμπεριαλισμού στο εσωτερικό της χώρας για τη στήριξη της προσωρινής κυβέρνησης: Από την Αμερική δόθηκε πίστωση 125 εκατομμυρίων δολαρίων. Από την Ιαπωνία δάνειο 104 εκατομμυρίων γιεν.

Η επαναστατική δράση αποκτά πανεθνικά χαρακτηριστικά, η κυβέρνηση γίνεται όλο και περισσότερο ανίκανη να ασκήσει την εξουσία. Στην καθοδήγηση του αγώνα βρίσκεται το κόμμα της εργατικής τάξης.

Σ' αυτή την κατάσταση, ο Λένιν αναφέρει «δε χωράει αμφιβολία πως το κυριότερο ζήτημα κάθε επανάστασης είναι το ζήτημα της κρατικής εξουσίας. Στα χέρια ποιας τάξης βρίσκεται η εξουσία, αυτό κρίνει το παν». Το εκδηλωμένο πλέον κέρδισμα της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης κάνει τον Λένιν να σημειώνει: «Οι μπολσεβίκοι μπορούν και πρέπει να πάρουν την κρατική εξουσία στα χέρια τους».

Ετσι στις 10 Οκτώβρη η ΚΕ του ΣΔΕΚΡ (μπ) παίρνει την απόφαση για την εξέγερση και μέτρα για την προετοιμασία της. Στις 11 Οκτώβρη αρχίζει το συνέδριο των Σοβιέτ της βόρειας περιοχής στο Σμόλνι. Κάτω από την πίεση των μπολσεβίκων, το συνέδριο πήρε απόφαση που τόνισε ότι «μόνο το άμεσο πέρασμα όλης της εξουσίας στα χέρια των οργάνων της επανάστασης - στα σοβιέτ των εργατών, των στρατιωτών και αγροτών, βουλευτών στο κέντρο και κατά τόπους μπορεί να σώσει το λαό».

«Σύντροφοι!

Γράφω αυτές τις γραμμές στις 24 το βράδυ. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Είναι ολοκάθαρο ότι πραγματικά τώρα πια κάθε καθυστέρηση της εξέγερσης ισοδυναμεί με θάνατο.

Με όλες μου τις δυνάμεις, θέλω να πείσω τους συντρόφους ότι τώρα όλα κρέμονται από μια τρίχα, ότι στην ημερήσια διάταξη μπαίνουν ζητήματα που δε γίνονται με συσκέψεις, ούτε με συνέδρια (έστω και με συνέδρια των Σοβιέτ), αλλά αποκλειστικά από τους λαούς, από την πάλη των οπλισμένων μαζών.

Η πίεση των κορνιλοφικών προς το συμφέρον των αστών, η απομάκρυνση του Βερχόβσκι δείχνει πως δεν επιτρέπεται να περιμένουμε. Πρέπει με κάθε θυσία, σήμερα το βράδυ, απόψε τη νύχτα, να συλλάβουμε την κυβέρνηση, αφού οπλίσουμε (αφού νικήσουμε, αν προβάλουν αντίσταση) τους ευέλπιδες κλπ.

Δεν πρέπει να περιμένουμε!! Μπορεί να τα χάσουμε όλα!!!

Το κέρδος από την άμεση κατάληψη της εξουσίας είναι ότι υπερασπίζουμε το λαό (όχι το συνέδριο, μα το λαό, πρώτ' απ' όλα το στρατό και τους αγρότες) από την κορνιλοφική κυβέρνηση που έδιωξε τον Βερχόβσκι και οργάνωσε δεύτερη κορνιλοφική συνωμοσία. Ποιος πρέπει να πάρει την εξουσία;

Αυτό δεν έχει τώρα σημασία: Ας την πάρει η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή "ή ένα άλλο όργανο" που θα δηλώσει ότι θα παραδώσει την εξουσία μονάχα στους πραγματικούς εκπροσώπους των συμφερόντων του λαού, των συμφερόντων του στρατού (άμεση πρόταση ειρήνης), των συμφερόντων των αγροτών (η γη πρέπει να παρθεί αμέσως, να καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία), των συμφερόντων των πεινασμένων.

Η ιστορία δε θα συγχωρήσει την καθυστέρηση στους επαναστάτες που θα μπορούσαν να νικήσουν σήμερα (και σίγουρα θα νικήσουν σήμερα), αλλά που θα κινδύνευαν να χάσουν πολλά αύριο, θα κινδύνευαν να τα χάσουν όλα.

Παίρνοντας την εξουσία σήμερα, την παίρνουμε όχι ενάντια στα Σοβιέτ, αλλά για τα Σοβιέτ.

Η κατάληψη της εξουσίας είναι έργο της εξέγερσης. Ο πολιτικός σκοπός της θα διευκρινιστεί ύστερα από την κατάληψη της εξουσίας.

Θα ήταν καταστροφή ή προσκόλληση στους τύπους να περιμένουμε την επισφαλή ψηφοφορία της 25 του Οκτώβρη, ο λαός έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να λύνει παρόμοια ζητήματα όχι με ψηφοφορίες, αλλά με τη βία, ο λαός έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση, στις κρίσιμες στιγμές της επανάστασης, να κατευθύνει τους εκπροσώπους του, ακόμη και τους καλύτερους εκπροσώπους του, κι όχι να τους περιμένει.

Αυτό το απέδειξε η ιστορία όλων των επαναστάσεων, και οι επαναστάτες θα έκαναν το μεγαλύτερο έγκλημα αν άφηναν να τους ξεφύγει η στιγμή, ενώ ξέρουν πως απ' αυτούς εξαρτάται η σωτηρία της επανάστασης, η πρόταση ειρήνης, η σωτηρία της Πετρούπολης, η σωτηρία από την πείνα, η μεταβίβαση της γης στους αγρότες.

Η κυβέρνηση κλονίζεται. Πρέπει να την αποτελειώσουμε με κάθε θυσία!

Η καθυστέρηση της δράσης ισοδυναμεί με το θάνατο».

Μπολσεβίκοι μιλούν σε συγκέντρωση εργατών και στρατιωτών. Αγ. Πετρούπολη, 1917

Τη νύχτα στις 24 προς 25 Οχτώβρη τα γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία. Συνεδριάζει η ΚΕ του ΣΔΕΚΡ, με θέμα τη σύνθεση της μελλοντικής εργατοαγροτικής κυβέρνησης. Ταυτόχρονα, οι επαναστατημένες μάζες καταλαμβάνουν έναν - έναν τους στόχους που εξασφαλίζουν το πέρασμα της Πετρούπολης στα χέρια τους.

Το πρωί στις 25 Οχτώβρη η Πετρούπολη πέρασε στα χέρια των εξεγερμένων.

Στις 10.00 το πρωί ο Λένιν γράφει την έκκληση της ΣΕΕ «Προς τους πολίτες της Ρωσίας» και κάνει γνωστό το πέρασμα της κρατικής εξουσίας στο Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών της Πετρούπολης. Στις 14.35, στο Σμόλνι στη συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης ο Λένιν διακήρυξε: «Η εργατοαγροτική επανάσταση, για την αναγκαιότητα της οποίας μιλούσαν συνεχώς οι μπολσεβίκοι, πραγματοποιήθηκε».

Το βράδυ στις 11 παρά είκοσι, άρχισε στο Σμόλνι τις εργασίες του το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Οι μπολσεβίκοι έχουν την πλειοψηφία του συνεδρίου, 390 σε σύνολο 649. Την ίδια ώρα με έφοδο στα χειμερινά ανάκτορα συλλαμβάνεται η προσωρινή κυβέρνηση. Στο συνέδριο διαβάζεται από τον Ανατόλι Λουνατσάρσκι διάγγελμα γραμμένο από τον Λένιν «Προς τους εργάτες, τους στρατιώτες και τους αγρότες», με το οποίο διακηρυσσόταν το πέρασμα όλης της εξουσίας στα σοβιέτ.

Το συνέδριο σχημάτισε εργατοαγροτική κυβέρνηση, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτροπών. Οι αριστεροί εσέροι, που υποστήριζαν στο συνέδριο τους μπολσεβίκους, αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στη σοβιετική κυβέρνηση. Ετσι η πρώτη της σύνθεση ήταν καθαρά μπολσεβίκικη. Πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτροπών έγινε ο Βλαντιμίρ Ουλιάνοφ - Λένιν. Στο συμβούλιο μπήκαν οι λαϊκοί επίτροποι: ο υπουργός Εσωτερικών Αλεξέι Ρίκοφ, Γεωργίας Βλαντίμιρ Μιλιούτιν, Εργασίας Αλεξάντρ Σλιάμπινοφ, Εμπορίου και Βιομηχανίας Βίκτορ Νογκίν, Λαϊκής Παιδείας Ανατόλ Λουνατσάρσκι, Εξωτερικών Λεφ Τρότσκι, Δικαιοσύνης Νικολάι Γκλέμποφ - Αβίλοφ, Εθνικοτήτων Ιωσήφ Στάλιν, Στρατιωτικο-ναυτικών υποθέσεων επιτροπή από τους Βλαντίμιρ Αντόνοφ - Οφσεγιένκο, Νικολάι Κριλένκο και Πάβελ Ντιμπένκο.

Μετά, έγινε η εκλογή της νέας Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ, σύμφωνα με τον «Κανονισμό», που είχε ψηφιστεί στο 1ο Συνέδριο. Το 2ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ έκλεισε τις εργασίες του. Σε διάρκεια δύο ημερών, είχε εκπληρώσει ένα ιστορικά σπουδαίο έργο: Εδραίωσε τη νίκη της ένοπλης εξέγερσης, διακήρυξε την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, βάζοντας την αρχή του μετασχηματισμού των σοβιέτ σε σύστημα οργάνων της κρατικής εξουσίας.

«Για να έχουμε περισσότερα, πρέπει να παράγουμε περισσότερα και για να παράγουμε περισσότερα, πρέπει να ξέρουμε περισσότερα»

Μπολσεβίκοι καθ' οδόν προς τα χειμερινά ανάκτορα

Ο Λένιν σε έργο του M. Poplavsky (1969)

Επιμέλεια κειμένων: Θανάσης ΛΕΚΑΤΗΣ

Το 1ο Συνέδριο των Σοβιέτ στο Τατζικιστάν

Β. Ι. Λένιν 20/3/1919 ¹

Γύρω από το κορυφαίο ερώτημα τι είναι, τι εκπροσωπούν και τι οφείλουν να κάνουν τα σοβιέτ, έγινε σκληρή ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση ανάμεσα στους μπολσεβίκους και τους οπορτουνιστές. Η απάντηση σ' αυτό το ερώτημα ήταν καθοριστική για τη φύση, το χαρακτήρα κάθε πολιτικής δύναμης και, βέβαια, για την τύχη της επανάστασης. Η αντιπαράθεση αυτή πήρε και διεθνείς διαστάσεις (π.χ., πολεμική Λένιν κατά Κάουτσκι, στο έργο «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι» (1918), όπου δίνεται - για μια ακόμη φορά - μια ολοκληρωμένη απάντηση στις οπορτουνιστικές αντιλήψεις γύρω από το ζήτημα της επανάστασης και του κράτους, με βάση την πείρα του 1917).

Δεν ήταν η πρώτη φορά, το 1917, που εμφανίζονταν τα σοβιέτ στη Ρωσία. Η ηττημένη επανάσταση του 1905 είχε δώσει ήδη πολύτιμη εμπειρία. Εκείνη την εποχή, από την πρώτη στιγμή, αν και βρισκόταν αναγκαστικά ξενιτεμένος, ο Λένιν διέβλεψε με μεγάλη διορατικότητα και ακρίβεια το χαρακτήρα των σοβιέτ και την προοπτική τους σε σχέση με την εξέλιξη της επανάστασης. Οι αναλύσεις του Μαρξ για την «έφοδο του προλεταριάτου προς τον ουρανό», την ιστορική εμπειρία που είχε καταθέσει στο θησαυροφυλάκιο της Ιστορίας η Παρισινή Κομμούνα, 34 χρόνια πριν, στέκονται πυξίδα για τη γενίκευση της πείρας του 1905.

Περιγράφοντας την πορεία των σοβιέτ, ο Λένιν γράφει πως αυτά εμφανίστηκαν ως «όργανα απεργιακής πάλης». Κάτω από την πίεση της ανάγκης, πολύ γρήγορα έγιναν «όργανα γενικής επαναστατικής πάλης» ενάντια στην κυβέρνηση. Μετατράπηκαν, ακολουθώντας την επαναστατική πλημμυρίδα, σε «όργανα εξέγερσης» ². Τα αποκαλεί, επίσης, «μια μη διατυπωμένη επίσημα πλατιά μαχητική συμμαχία των σοσιαλιστών και των επαναστατών δημοκρατών», αλλά ακόμη και των «ακομματικών» επαναστατών εργατών ³. Μα, πάνω απ' όλα, τονίζει ότι τα σοβιέτ του 1905 ήταν τα έμβρυα μιας νέας εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς. Και ήταν, πρόβλεψε ο μεγάλος επαναστάτης, αναπόφευκτο να ξαναεμφανιστούν σε μια νέα άνοδο της επανάστασης.

Πραγματικά, το 1917 τα σοβιέτ επανεμφανίζονται το Φλεβάρη, στο πρώτο στάδιο της επανάστασης, το αστικοδημοκρατικό. Τώρα είναι σοβιέτ εργατών και στρατιωτών μαζί (ο μεγάλος όγκος του στρατού αποτελείται από αγρότες). Εμφανίζονται και αμιγή σοβιέτ αγροτών. Ηγετική δύναμη αναδείχνεται «με το σπαθί της» η εργατική τάξη, πρώτα απ' όλα οι εργάτες των μεγάλων εργοστασίων. Τα σοβιέτ είναι νέου τύπου μαζικές πολιτικές οργανώσεις, ένα επαναστατικό μέτωπο, με την έννοια ότι συσπειρώνουν, οργανώνουν, καθοδηγούν την επαναστατική πάλη των καταπιεζομένων τάξεων, ότι εκφράζουν τη συμμαχία της εργατικής τάξης με τους μισοπρολετάριους και την αγροτιά (στην εξέλιξή τους με τη φτωχολογιά του χωριού). Συμμετέχουν και δρουν μέσα σ' αυτά διάφορες πολιτικές δυνάμεις. «Τα σοβιέτ ήταν γνήσιες οργανώσεις των μαζών του λαού, των εργατών και των αγροτών... της τεράστιας πλειοψηφίας του λαού» ⁴. Και επειδή είναι όλα αυτά μαζί, όπως και το 1905, τα σοβιέτ είναι, πρώτα απ' όλα και πάνω απ' όλα, τα φύτρα της νέας εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Τα εμβρυώδη όργανα της νέας εξουσίας είναι αδιάσπαστα δεμένα με τον επαναστατημένο λαό. Οι αντιπρόσωποι είναι εκλεγμένοι και ανακλητοί κάθε στιγμή. Τα σοβιέτ εκφράζουν με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα τις διαθέσεις των επαναστατημένων μαζών. Τσακίζουν την προηγούμενη κρατική μηχανή, δρώντας έξω από κάθε νομιμότητα, επιβάλλουν με τη βία, με τη δύναμη, με τα ένοπλα τμήματα τους και με μαζικές ενέργειες, το δίκαιο των εκατομμυρίων καταπιεζομένων ενάντια στη χούφτα των καταπιεστών τους. Ετσι εκφράζουν μια ταξική δικτατορία και ταυτόχρονα έναν ανώτερο τύπο δημοκρατίας.

Ωστόσο, ο Λένιν δεν αποσπάται καθόλου από τις προϋποθέσεις ύπαρξης των σοβιέτ, δεν τα «αγιοποιεί». Τονίζει εμφαντικά τη σημασία του συσχετισμού των δυνάμεων μέσα σ' αυτά, για την εξέλιξη και το ρόλο τους. Βασίζει την τακτική του μπολσεβίκικου κόμματος όχι σε αφηρημένα σχήματα, αλλά στη συγκεκριμένη ανάλυση τού τι αντιπροσωπεύουν σε κάθε στιγμή της επανάστασης τα σοβιέτ. Δε διστάζει να χρησιμοποιήσει τις πιο βαριές λέξεις για να περιγράψει την πραγματικότητα. Ετσι, το σύνθημα του Απρίλη του 1917 «Ολη η εξουσία στα σοβιέτ» αποσύρεται τον Ιούλη, γιατί τα σοβιέτ «πρόδωσαν». «Πνιγμένα», διαβρωμένα από το μικροαστικό κύμα, παρέδωσαν την εξουσία, που είχαν ουσιαστικά στα χέρια τους, στους αστούς. Οι μικροαστοί οπορτουνιστές, οι εσέροι και οι μενσεβίκοι ηγέτες «εκπόρνευσαν» τα σοβιέτ ⁵. Τα έκαναν εξαρτήματα της αστικής τάξης, συμμάχους της στο χτύπημα της επανάστασης, στις διώξεις κατά των μπολσεβίκων.

Ομως, τα σοβιέτ, τονίζει ο Λένιν, θα μπορούν να αναπτυχθούν πραγματικά, μόνο όταν πάρουν όλη την κρατική εξουσία, γιατί αλλιώς δεν έχουν τι να κάνουν, αλλιώς είναι ή απλά έμβρυα (κι ένα έμβρυο δεν μπορεί να παραμείνει για πολύ καιρό έμβρυο) ή παιχνιδάκια. Η «δυαδική εξουσία» σημαίνει παράλυση των σοβιέτ ⁶. Σοβιέτ και αστική δημοκρατία δε συμβιβάζονται. 'Η μπροστά προς ένα νέο τύπο κράτους, τη δικτατορία του προλεταριάτου, ή πίσω προς τη δικτατορία της αστικής τάξης. Μέσος δρόμος δεν υπάρχει.

Το Σεπτέμβρη, μετά από σκληρότατη διαπάλη με τους οπορτουνιστές μικροαστούς, οι μπολσεβίκοι παίρνουν για πρώτη φορά την πλειοψηφία στα σοβιέτ. Ηταν η καθοριστική στροφή για την επανάσταση. Κάτω από την καθοδήγηση του κομμουνιστικού κόμματος, τα σοβιέτ ξαναγεννιούνται, εκφράζουν πάλι την επαναστατική δυναμική. Το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα σοβιέτ» επανέρχεται. Γίνεται πράξη με την ένοπλη εξέγερση και την κατάληψη της εξουσίας στις 24 Οκτώβρη (7 Νοέμβρη με το νέο ημερολόγιο) 1917.

Ο Λένιν συμπυκνώνει τον καθοριστικό ρόλο των σοβιέτ στα εξής λίγα λόγια: «Αν η λαϊκή δημιουργία των επαναστατικών τάξεων δεν είχε δημιουργήσει τα σοβιέτ, τότε η προλεταριακή επανάσταση θα ήταν στη Ρωσία υπόθεση χαμένη, γιατί είναι αναμφισβήτητο πως το προλεταριάτο δε θα μπορούσε να κρατήσει την εξουσία με τον παλιό μηχανισμό και ένας καινούριος μηχανισμός δεν μπορεί να δημιουργηθεί αμέσως» ⁷.

Τα επαναστατικά κινήματα, που ξέσπασαν από τότε στον κόσμο, είτε πέτυχαν είτε απέτυχαν στους σκοπούς τους, επιβεβαίωσαν την εμπειρία της μεγάλης επανάστασης του Οχτώβρη. Οι επαναστατημένοι λαοί δημιουργούν, μέσα στις ιδιαίτερες συνθήκες της πάλης τους, μαζικά επαναστατικά κοινωνικοπολιτικά μέτωπα, όργανα εξέγερσης και συνάμα έμβρυα μιας νέας λαϊκής εξουσίας. Ανάλογη πλούσια εμπειρία έχουμε και στην Ελλάδα. Η ένδοξη για το επαναστατικό μας κίνημα, και καθοριστική για τη νεότερη ελληνική ιστορία, δεκαετία 1940-50 δίνει πολύτιμα διδάγματα και χρειάζεται να μελετηθεί ακόμη περισσότερο από αυτή την άποψη.

Η εμπειρία της δημιουργίας των σοβιέτ (η μετέπειτα εξέλιξή τους ξεφεύγει από τα όρια αυτού του σημειώματος) δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επετειακή ανάμνηση, αλλά ως μια από τις ζωντανές πηγές, από τις οποίες αντλεί το επαναστατικό εργατικό κίνημα, το κομμουνιστικό κίνημα στις μέρες μας. Πολύ περισσότερο, που προβλέπουμε πως ο 21ος αιώνας «θα είναι ο αιώνας μιας καινούριας ανόδου του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος και μιας νέας σειράς κοινωνικών επαναστάσεων» ⁸.

Στο Πρόγραμμα του Κόμματός μας, έγινε προσπάθεια να αξιοποιηθούν οι ιστορικές παρακαταθήκες των προηγούμενων «εφόδων προς τον ουρανό». Παραθέτουμε ένα μικρό, σχετικό με το θέμα μας, απόσπασμα:

«Στην πορεία της πάλης και στο βαθμό που βαθαίνει ο αντικαπιταλιστικός του χαρακτήρας (σ.σ. του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού μετώπου πάλης), αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός επαναστατικού λαϊκού μετώπου, οργανωμένου από τα κάτω και από τα πάνω, ικανού να συσπειρώνει στη δράση όλο και ευρύτερες λαϊκές μάζες. Αποκτά ποιοτικά γνωρίσματα ανώτερα από τα μαζικά κινήματα και τις οργανώσεις τους.

Τα όργανα αυτού του Μετώπου είναι τα επιτελεία του αγώνα σε κάθε επίπεδο, οργανωτές, καθοδηγητές σκληρών ταξικών συγκρούσεων. Δεν περιορίζονται στην άσκηση πίεσης και ελέγχου πάνω στο αστικό κράτος και στους άλλους αστικούς θεσμούς. Κινητοποιούν το λαό, ώστε να ματαιώνει αντιλαϊκές επιλογές, να μην πειθαρχεί στους επάνω. Διαμορφώνουν μέσα στην πάλη νέους λαϊκούς θεσμούς, σε σύγκρουση με τους αστικούς θεσμούς που νομιμοποιούν τη δικτατορία των μονοπωλίων. Διαπαιδαγωγούν και προετοιμάζουν το λαό να αξιοποιεί όλες τις μορφές πάλης και να είναι σε θέση να τις εναλλάσσει γρήγορα και ανάλογα με τις εξελίξεις. Τα καθοδηγητικά όργανα του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού λαϊκού μετώπου, οι λαογέννητοι θεσμοί που εμφανίζονται στη διάρκεια της αναμέτρησης και των ταξικών αγώνων αποτελούν τα έμβρυα της νέας πολιτικής εξουσίας της εργατικής τάξης και των συμμάχων της» ⁹.

(Αρθρο της Ελένης Κατροδαύλη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ. Επαναδημοσίευση απο τον "Ριζοσπάστη» της 9ης Νοέμβρη 1996)

1. Β. Ι. Λένιν, «Απαντα», τ. 38, σελ. 74.

2. ο.π., τ. 12, σελ. 13.

3. ο.π., τ. 12, σελ. 130.

4. ο.π., τ. 34, σελ. 59.

5. ο.π., τ. 34, σελ. 305.

6. ο.π., τ. 34, σελ. 305.

7. ο.π., τ. 34, σελ. 305-306.

8. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, εκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, 1996, σελ. 16.

9. ο.π., σελ. 30-31.