ΜΗΝΙΑΙΟ ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - ΤΕΥΧΟΣ 13 - ΚΥΡΙΑΚΗ 30 ΜΑΡΤΗ 2008

Αλλά ας πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Οι επίσημες σχολικές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα έχουν διαψεύσει κάθε εξαγγελία, ελπίδα και αισιοδοξία. Αναγγέλθηκαν με τυμπανοκρουσίες, ιδρύθηκαν δοκιμαστικά, περιορίστηκαν ασφυκτικά ως προς τον αριθμό, χρηματοδοτήθηκαν άνισα, εφοδιάστηκαν με υλικό, έκαναν τις δέουσες ανθρωποθυσίες αλλά τίποτα δεν ευοδώθηκε. Σήμερα, 23 χρόνια μετά την ίδρυσή τους και παρά τις άφθονες κατά καιρούς προεκλογικές υποσχέσεις υποστήριξης και πολλαπλασιασμού τους, παραμένουν σε χειρότερη κατάσταση από εκείνη που ήταν! Περισσότερες από τις μισές δε λειτουργούν και οι υπόλοιπες υπολειτουργούν.

Ο θεσμός έπασχε ήδη από τη γέννησή του, δεδομένου ότι πραγματική κρατική βούληση για δημιουργία βιβλιοθηκών ως κυττάρων πολιτισμού και έρευνας στα σχολεία, ποτέ δεν υπήρξε. Η εξουσία σπάνια ανέχεται και ποτέ δεν ενισχύει θεσμούς που ανοίγουν στους ανθρώπους ορίζοντες και δρόμους στη σκέψη, στην κριτική, στην αμφισβήτηση και στην επανάσταση. Και η βιβλιοθήκη είναι ένας τέτοιος ακριβώς θεσμός.

Με τον νόμο 1566/1985 «Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις», και ειδικότερα στο άρθρο 43, εξαγγέλλεται η ίδρυση σχολικών βιβλιοθηκών σε κάθε σχολείο, «για χρήση των μαθητών, του διδακτικού προσωπικού και των κατοίκων της έδρας και της περιοχής του σχολείου». Ιδρύονται όμως μόνο 499 σχολικές βιβλιοθήκες σε σύνολο 17.000 περίπου σχολείων!

Η δικαιολογία ήταν η συνήθης: Επρόκειτο για δοκιμαστική εφαρμογή. Αν είναι δυνατόν να χρειάζεται να δοκιμαστεί ένας θεσμός τόσο παλιός όσο και οι παλαιότεροι πολιτισμοί της Μεσογείου ή τέλος πάντων τρέχων σε πάρα πολλούς σύγχρονους πολιτισμούς!

Ο νόμος πάντως ήταν εξαιρετικά καλοπροαίρετος. Προέβλεπε τη λειτουργία της σχολικής βιβλιοθήκης όχι μόνο για τους μαθητές και το διδακτικό προσωπικό του σχολείου αλλά και για τους κατοίκους «της έδρας και της περιοχής του σχολείου». Πώς βέβαια θα λειτουργούσε για τους εκτός της σχολικής μονάδας, δεν το καθόριζε. Το ίδιο ασαφής ήταν ο νόμος και για το προσωπικό. Αντί να ορίσει υποχρεωτικά θέσεις βιβλιοθηκονόμων, αρκέστηκε σε μια διατύπωση «μπορεί να συνιστώνται θέσεις βιβλιοθηκονόμων». Ετσι καταδικάστηκαν οι πιλοτικές βιβλιοθήκες του '85 να λειτουργούν με τις διαδικασίες του '40 ή του '50! Με εκπαιδευτικούς που αποσπώνται ή διορίζονται στη βιβλιοθήκη λίγο πριν από τη σύνταξη, με άλλους που συμπληρώνουν εκεί το ελλιπές ωράριό τους, ενώ και των βιβλιοθηκών το ωράριο είναι συνήθως το ίδιο ελλιπές, εκτός του ότι ανοίγουν όχι στην αρχή της σχολικής χρονιάς αλλά όταν επιτέλους έρθει στη θέση του ο κάθε φορά υπεύθυνος εκπαιδευτικός (λίγο πριν από τα Χριστούγεννα)...

Το ΚΚΕ, κατά τη συζήτηση στη Βουλή για το άρθρο 43 είχε επισημάνει την υποκρισία και την εσκεμμένη αναποτελεσματικότητα αυτών των ελλείψεων.

Απαράβατος όρος της σχέσης του παιδιού με τη βιβλιοθήκη είναι η δημιουργία μιας βεβαιότητας ελευθερίας στην ανάγνωση, η εξασφάλιση του απόρρητου των αναγνωστικών επιλογών, το χωρίς λογοκρισίες ξεφύλλισμα των τόμων, η πρόταση επιδέξιων ακόμα και ανορθόδοξων διαδρομών στον λαβύρινθο των συλλογών. Αλλά τίποτα από αυτά δεν υπάρχει όταν υπεύθυνος της βιβλιοθήκης είναι ο εκπαιδευτικός. Ασυναίσθητα, οι μαθητές θα διστάσουν είτε να ζητήσουν βιβλίο που υποθέτουν ότι ο δάσκαλος δε θα ενέκρινε είτε θα πάρουν με μισή καρδιά αυτό που τους προτείνει. Πιθανόν και να τον οικτίρουν για την ανεπαρκή του πλοήγηση στο πέλαγος των διασυνδέσεων και την ατυχή εμπλοκή του σε δίκτυα...

Σε μια εποχή όπως η σημερινή, με την ιλιγγιώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας στον τομέα της πληροφορίας και στο πεδίο της χειραγώγησης της σκέψης, με την καταιγιστική παραγωγή κάθε είδους προϊόντων και προτάσεων επικοινωνίας, είναι τουλάχιστον αφελές να ανατίθεται η λειτουργία της βιβλιοθήκης σε πρόχειρα επιμορφωμένους με σεμινάρια 70 ωρών εκπαιδευτικούς! Οι υπηρεσίες της βιβλιο-θήκης απαιτούν επιστήμονες με αυξημένα προσόντα και εξειδικευμένη γνώση, τους οποίους, το ίδιο κράτος που τους απαξιώνει, τους εκπαιδεύει με φοίτηση 4 χρόνων και πολύμηνη άσκηση και έρευνα! Παρά τη λειτουργία τριών ανωτάτων εκπαιδευτικών τμημάτων (ΤΕΙ Αθήνας και Θεσσαλονίκης και Ιόνιο Πανεπιστήμιο) για βιβλιοθηκονόμους και επιστήμονες της πληροφόρησης, πρόσφατα προσκλήθηκαν και πάλι εκπαιδευτικοί για να συμμετάσχουν σε επιμορφωτικά σεμινάρια ώστε να διαχειριστούν σχολικές βιβλιοθήκες (Ιούνιος-Οκτώβριος 2007).

18 χρόνια μετά τον νόμο του '85, ο Π. Ευθυμίου, (ο οποίος, ενώ είχε υποσχεθεί την ίδρυση 1.000 βιβλιοθηκών, μετά τις εκλογές τις περιόρισε σε 638 και τελικά ανήγγειλε τη χρηματοδότηση των 499), με την υπ' αρ. 128800/Γ7, ΦΕΚ 1784/2.12.2003 απόφαση, ορίζει το «Θεσμικό και Οργανωτικό Πλαίσιο Λειτουργίας Σχολικών Βιβλιοθηκών» που δε λύνει κανένα από τα λειτουργικά προβλήματα.

Επιπλέον, διατηρεί αυτούσιο και τον θεσμό της Επιτροπής Καταλόγου, ένα είδος κονκλάβιου σοφών που συντάσσουν τον χρυσό κατάλογο των τόμων που επιτρέπεται να εισαχθούν στις βιβλιοθήκες.

Βέβαια, η ύπαρξη ενός καταλόγου δεν είναι στοιχείο κατ' αρχήν κατακριτέο εφ' όσον αποτελείται από ειδικούς και ανιδιοτελείς. Ομως, θα πρέπει να υπάρχει και η δυνατότητα των μελών κάθε βιβλιοθήκης να προσθέτουν νέους και πιο κοντινούς στα ενδιαφέροντα των μαθητών τίτλους και - κυρίως στην επαρχία - να την εμπλουτίζουν περαιτέρω με βιβλία ειδικού ενδιαφέροντος(φυσικά με τους όρους που αναφέρονται στην υπουργική απόφαση σύμφωνα με τους οποίους αποκλείονται βιβλία μισαλλόδοξα, ρατσιστικά, σεξιστικά κλπ.). Για παράδειγμα, τόμοι με περιεχόμενο τοπικού ενδιαφέροντος είναι απαραίτητοι στην οικεία περιοχή, έργα ντόπιων συγγραφέων είναι και παιδαγωγικά και ηθικά ευπρόσδεκτα, ενώ τώρα αποκλείονται γιατί δεν περιελήφθησαν στον χρυσό οδηγό - δικαιολογημένα ίσως καθώς είναι συχνά άγνωστα ευρύτερα.

Αξιοπρόσεχτη είναι και η τεχνοκρατική αντίληψη της εξουσίας για τον ρόλο της σχολικής βιβλιοθήκης. Τη θέλει «μέσο και εργαλείο εξοικείωσης των μαθητών με τις διαδικασίες ενεργού αναζήτησης της γνώσης και της πληροφορίας».

Αλλά φύση και αποστολή της βιβλιοθήκης και μάλιστα αυτής για νέους, είναι να πλουτίζει την εκπαιδευτική διαδικασία με ελεύθερη μαθητεία σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δημιουργικότητας, όπως η τέχνη, η φιλοσοφία, ώστε να αναπτύσσεται ο συναισθηματικός κόσμος, να αποκαλύπτεται η πολυπλοκότητα των απόψεων και των διεξόδων στη ζωή, να καλλιεργείται πολύπλευρα ο νέος άνθρωπος. Η σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει για να εξυπηρετεί τη σχολική μονάδα που τη φιλοξενεί, αλλά συγκροτεί ένα παράπλευρο και ελεύθερο, συχνά και ανατρεπτικό, σχολείο.

Ωστόσο η αποφασιστική τομή, αυτή που δίνει την ουσιαστική ώθηση στον πολιτισμό μέσω των βιβλιοθηκών, είναι βέβαια η χρηματοδότηση. Μόνο που εδώ τέμνονται τα κονδύλια: Από την αρχική κατανομή των κονδυλίων για τις Σχολικές Βιβλιοθήκες, μόνο στην Ανατολική και Δυτική Μακεδονία και στη Στερεά Ελλάδα δόθηκε το σύνολο των χρημάτων. Στην Ηπειρο, στη Δυτική Ελλάδα και στο Αιγαίο (Βόρειο και Νότιο) δόθηκε μόλις το 1/3, στην Κεντρική Μακεδονία λιγότερα από το 1/4, στην Κρήτη και στην Αττική περίπου το 1/2 και στη Θεσσαλία 0! Ελλειμμα: 35.738.478 ευρώ!

Αποτέλεσμα: Οι συλλογές δεν ανανεώνονται, τα υλικά δεν αντικαθίστανται, δράσεις και εκδηλώσεις δεν πραγματοποιούνται, βιβλιοθηκονόμοι δε διορίζονται, αναγνώστες δε δημιουργούνται.

Σήμερα, 23 χρόνια αργότερα, και παρά τις πομπώδεις διακηρύξεις του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Σημίτη «Κάθε σχολείο θα έχει τη βιβλιοθήκη του», του πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή «Δημιουργία, επιτέλους, βιβλιοθηκών σε κάθε σχολείο της χώρας» ούτε τα σχολεία πολλαπλασιάστηκαν ούτε οι σχολικές βιβλιοθήκες...