Παρασκευή 26 Απρίλη 2019
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Ο Κοσμάς Πολίτης μεταφράζει Λουί Αραγκόν

Λουί Αραγκόν
Λουί Αραγκόν
Στις δεκαετίες 1950 - 1970 ο Κοσμάς Πολίτης (ψευδώνυμο του Παρασκευά ή Πάρι Ταβελούδη, 1888 - 1974), αυτός ο εμβληματικός συγγραφέας - και κατά πολλούς μόνος επιζήσας από αισθητικής απόψεως εκ των πεζογράφων που δημοσίευσαν τα πρώτα έργα τους στη δεκαετία του 1930 - με έργα όπως «Λεμονοδάσος», «Eroica», «Το Γυρί», «Στου Χατζηφράγκου», όσο κι αν αυτό φαίνεται σήμερα περίεργο αντιμετωπιζόταν σχεδόν αποκλειστικά ως μεταφραστής και ήταν ένας από τους κυριότερους λογοτέχνες - μεταφραστές του «Ταχυδρόμου» (και του «Βήματος» κατόπιν), μαζί με τους Γιάννη Μπεράτη και Σωτήρη Πατατζή. Ο δοκιμιογράφος και μεταφραστής Στέφανος Μπεκατώρος χαρακτηρίζει την τριακονταετούς διάρκειας (1943 - 1973) πληθωρική μεταφραστική εργασία του Κ. Πολίτη «κατ' οίκον βιοτεχνία», δίνοντας έμφαση στην επιμελή προσωπική φροντίδα του λογοτέχνη για το μεταφραστικό έργο του και διορθώνοντας τον χαρακτηρισμό «βιομηχανία μεταφράσεων» από τον Στρατή Τσίρκα.

Αρκετοί από τους 114 τουλάχιστον διαφορετικούς μεταφρασμένους τίτλους του είναι εκείνοι που παραπέμπουν σε μεταφράσεις εκ της Γαλλικής (δυστυχώς, σε παλαιότερες εποχές δεν ήταν σύνηθες να αναγράφεται ο τίτλος του πρωτοτύπου από το οποίο είχε γίνει η μετάφραση). Μεταξύ των Γάλλων/Γαλλίδων συγγραφέων συναντώνται και οι Henri Barbusse, Jean Cocteau, Colette, Andre Gide, Andre Maurois, Raymond Radiguet, Jean Richepin, Romain Rollan, Francoise Sagan. Κάποιες δε από τις μεταφράσεις αυτές εξακολουθούν να κυκλοφορούν, ελλείψει καινούργιων για τα ίδια βιβλία, και άρα να συστήνουν οι ίδιες, ακόμη και σήμερα, τους συγκεκριμένους τίτλους και συγγραφείς στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.

Αφετηρία η ιδεολογική σύμπλευση


Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τη συλλογή διηγημάτων «Σκλαβιά και μεγαλείο», του Λουί Αραγκόν, η οποία κυκλοφόρησε σε μετάφραση του Κοσμά Πολίτη για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1953, από τις εκδόσεις «Σύγχρονα Βιβλία», και για δεύτερη φορά το 1988, μετά το θάνατο του μεταφραστή, από τις εκδόσεις «Ζαχαρόπουλος», από τις οποίες κυκλοφορεί μέχρι σήμερα. Αλλωστε, μεταξύ μεταφραστή και μεταφραζόμενου υπήρχε και πολιτική - ιδεολογική σύμπλευση. Γράφει σχετικά για τον Ελληνα συγγραφέα ο Στ. Μπεκατώρος: «Η εντιμότητα και η γενναιότητα του Πολίτη ήταν τόση ώστε να υπερβεί ιδεολογικά τη μεγαλοαστική τάξη της οικογενείας του, να γίνει μέλος του ΚΚΕ (το 1944) και ύστερα ιδρυτικό στέλεχος και υποψήφιος βουλευτής της ΕΔΑ (1951)». Επιπλέον, αν και ο Κοσμάς Πολίτης δεν ασχολήθηκε με την κριτική και το δοκίμιο, είναι γνωστή η μαχητική επιφυλλιδογραφία του στην αριστερή εφημερίδα «Δημοκρατικός», στις αρχές του 1950, όπως και στον «Ριζοσπάστη» νωρίτερα. Στα άρθρα του στον «Ριζοσπάστη» ανευρίσκονται, εξάλλου, και οι σχετικές με την εκδίωξή του από το περιοδικό «Αγγλοελληνική Επιθεώρηση» πληροφορίες.

Η σχέση του Λουί Αραγκόν με τη σύγχρονή του τότε ελληνική πνευματική ζωή, κυρίως δε με την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, είναι ασφαλώς γνωστή, ενώ βέβαια οι υπερρεαλιστές Ανδρέας Εμπειρίκος και Νίκος Εγγονόπουλος γνώριζαν ήδη πολύ καλά και διαλέγονταν με το έργο τόσο του Αραγκόν όσο και των Πολ Ελιάρ και Αντρέ Μπρετόν, των θεμελιωτών δηλαδή του υπερρεαλιστικού κινήματος. Από ένα σημείο και μετά, ωστόσο, ο Αραγκόν, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας ήδη από το 1927, διαχώρισε τη θέση του (όπως και ο Ελιάρ) και υιοθέτησε ως γνώμονα της τέχνης του, ποιητικής και πεζογραφικής, τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Παρασημοφορημένος ήδη κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και μαχόμενος ενάντια στον φασισμό μέσα από τον Διεθνή Σύνδεσμο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση του Πολιτισμού, δίπλα στον Αντρέ Μαλρώ, ο Αραγκόν επιστρατεύεται το 1940, ύστερα και από δικό του αίτημα, σε ηλικία 43 ετών, και πολεμά στη Φλάνδρα. Μετά την ανακωχή του ίδιου έτους οργανώνεται σε παράνομα δίκτυα, ενώ γράφει ακατάπαυστα.

Το στρατευμένο έργο του Λουί Αραγκόν

Κοσμάς Πολίτης
Κοσμάς Πολίτης
Η συλλογή των διηγημάτων του με τον τίτλο «Servitude et grandeur des Francais» («Σκλαβιά και μεγαλείο των Γάλλων») εκδίδεται στις 22/5/1945, μετά την απελευθέρωση, και συγκεντρώνει υπό κοινή στέγη τα διηγήματα: «Συναπαντήματα» («Les Rencontres»), «Οι καλοί γειτόνοι» («Les Bons Voisins»), «Εξομολόγηση του 1943» («Penitent 1943»), «Ο Βαλτός» («Le Mouton»), «Ο Συνεργάτης» («Le Collaborateur»), «Οι Νέοι Ανθρωποι» («Le Jeunes Gens») και «Το ρωμαϊκό δίκαιο δεν υπάρχει πια» («Le droit romain n' est plus»). Από αυτά τα επτά διηγήματα, στην ελληνική έκδοση συμπεριλήφθηκαν μόνο τα τέσσερα πρώτα. Από τη δε προηγηθείσα παράθεση διαπιστώνεται ότι ο τίτλος της συλλογής (στην ελληνική έκδοση παραλείφθηκε ο προσδιορισμός «των Γάλλων», διευρύνοντας έτσι τις δυνατότητες απήχησης και εφαρμογής της συγκεκριμένης θεματικής) δεν είναι δανεισμένος, όπως συνηθίζεται, από κάποιο από τα διηγήματα, αλλά τίθεται συνειδητά ως Σχόλιο του συγγραφέα επί της θεματικής και του στόχου τους, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον έπαινο των Γάλλων που στρατεύτηκαν με γενναιότητα στην Αντίσταση κατά τον Β' Παγκόσμιο. Αλλωστε, ο Αραγκόν ήταν πια ο εθνικός βάρδος της Γαλλίας και μάλλον εξακολουθεί να είναι ο πιο πολυτραγουδισμένος Γάλλος ποιητής.

Η επιλογή λοιπόν να μεταφραστούν κάποια από τα διηγήματα της συλλογής «Σκλαβιά και μεγαλείο των Γάλλων» στα Ελληνικά σήμαινε την απόφαση να μεταφερθούν στη γλώσσα άλλου ενός λαού πολύ βασανισμένου από τη γερμανική κατοχή τα αντιστασιακά διηγήματα του Γάλλου εθνικού ποιητή, όσο ακόμα ο απόηχος του πολέμου δεν είχε σβήσει (βρισκόμαστε στο 1953). Το γεγονός δε ότι αυτός ο εθνικός ποιητής συνέβαινε να είναι κομμουνιστής μάλλον δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τον εκδότη, ενώ θα πρέπει να ευχαρίστησε τον μεταφραστή, για τους λόγους που προαναφέραμε. Πάντως, αξίζει να σημειώσουμε ότι στο μεταφρασμένο κείμενο, το «communiste» του πρωτότυπου κάποτε - αν και όχι όλες τις φορές - αποδίδεται ως «επαναστάτης», κάποτε ως «αντάρτης» και κάποτε ως «αριστερός», ενώ έχουν παραλειφθεί και κάποιες σχετικές με τον κομμουνισμό και τους κομμουνιστές αναφορές - πιθανή μερική (αυτο)λογοκρισία σε περίοδο κατά την οποία το ΚΚΕ είχε τεθεί στην παρανομία. Να προσθέσουμε ότι και ο ίδιος ο Κοσμάς Πολίτης είχε συγγράψει, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1945, δύο αντιστασιακά διηγήματα, με τους τίτλους «Το ρέμα» και «Ενα διπλό» (στο δεύτερο παρακολουθούμε τον διάλογο ανάμεσα σε έναν φασίστα και έναν κομμουνιστή), ενταγμένα τώρα στην συλλογή «Η Κορομηλιά. Και άλλα διηγήματα».

Τα συγκεκριμένα διηγήματα του Αραγκόν πέρασαν μάλλον απαρατήρητα, βασίζονταν ωστόσο σε αληθινά γεγονότα, στοιχείο που θα μπορούσε να τα προσδιορίσει και ως μαρτυρίες, ανάμεικτες πάντως, ενίοτε, με ελαφρότερα ζητήματα. Αυτό το χαρακτηριστικό οφείλεται οπωσδήποτε και στις ιδιαίτερες συνθήκες της περιόδου κατά την οποία γράφτηκαν, κυρίως τα τελευταία από αυτά: Τους μήνες Μάιο - Ιούλιο του 1944, η ήττα των Γερμανών προδιαγραφόταν όλο και σαφέστερα.

Η γαλλική Αντίσταση στις σελίδες των έργων του

Το ότι η αντίσταση στον γερμανικό ναζισμό έτεινε να γίνει το εθνικό σπορ των Γάλλων, χάρη στο οποίο ενώθηκαν όλες οι ζωντανές δυνάμεις της χώρας, φαίνεται ενδεικτικά και από τα ακόλουθα: α) Ο δημοσιογράφος Vandermeulen, του πρώτου διηγήματος, αρχικά εχθρικός απέναντι στους κομμουνιστές, τελικά συντάσσεται με τις θέσεις των αντιστασιακών, ενώ β) ακόμα και οι λίγοι συγκριτικά καταδότες δεν αποτελούν πάντα περιπτώσεις μη αναστρέψιμες, όπως διαμηνύει το διήγημα «Ο Συνεργάτης», που δεν συμπεριλήφθηκε στην ελληνική έκδοση, γ) στο μεταφρασμένο διήγημα με τον τίτλο «Εξομολόγηση του 1943» εμφανίζεται με παραλλαγμένο όνομα ένα πραγματικό πρόσωπο: Ο εφημέριος Λερουά (Leroy), ο οποίος συμπρωταγωνιστεί εκεί με τον «εξομολογούμενο» του τίτλου, είναι ο αββάς Francois Larue, ένας από τους μάρτυρες της Αντίστασης στη Λιόν, και στο πρεσβυτέριό του λάμβαναν χώρα μυστικές συναντήσεις, με τη συμμετοχή σε κάποιες (κατά το 1943) και του ίδιου του Αραγκόν. Ο Αραγκόν είχε γράψει, με άλλη ευκαιρία, για την ηρωική αφοσίωση αυτού του ιερωμένου, τον οποίο οι στρατιώτες του Χίτλερ έκαψαν ζωντανό, ενώ στο χειρόγραφο του διηγήματος, πριν από την έντυπη έκδοση, το αληθινό όνομά του κοσμούσε τις σελίδες ως ελάχιστος φόρος τιμής.

Ο Daniel Bougnoux, επιμελητής της έκδοσης στη Βιβλιοθήκη Pleiade, θεωρεί πως αδίκως αυτά τα διηγήματα παραμένουν ξεχασμένα, καθώς στις καλύτερες από τις σελίδες της συλλογής, το εθνικό τραγούδι του ποιητή Αραγκόν συνοδεύεται αξιέπαινα από το άλλο του πρόσωπο, τον καλό πεζογράφο, του οποίου μάλιστα το έργο, να συμπληρώσουμε, ο Ελληνας λογοτέχνης Κοσμάς Πολίτης μετέφρασε με αξιοσημείωτη επιτυχία (για την ακριβή βιβλιογραφική τεκμηρίωση όσων γράφονται εδώ παραπέμπω στο αντίστοιχο δοκίμιο της έκδοσης: Σταυρούλα Γ. Τσούπρου, «Μεταφραστές και Διακείμενα», εκδόσεις «Μελάνι», 2016).


Σταυρούλα Γ. ΤΣΟΥΠΡΟΥ
Καθηγήτρια - σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΑ...
Κοινός παρονομαστής το ταξικό σχολείο

Ως απάντηση σε «παθογένειες που όλοι αναγνωρίζουν», ως «ένα βήμα μπροστά στην Παιδεία» παρουσίασε η κυβέρνηση τις αλλαγές που ψήφισε την περασμένη Τρίτη, όπου μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται διατάξεις για το Λύκειο και την πρόσβαση στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Οι ρυθμίσεις αυτές, όπως όλες οι αλλαγές που έγιναν τα τελευταία χρόνια, έχουν στον πυρήνα τους την πολιτική της ΕΕ, τις κατευθύνσεις που η ίδια χαράσσει για τα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών - μελών. Αυτήν την αντιλαϊκή στρατηγική τη διακρίνει κανείς στις μεταρρυθμίσεις του σχολείου, που κλιμακώνονται στα μέσα της δεκαετίας του '90. Καθόλου τυχαία, την ίδια περίοδο η ΕΕ χάρασσε τις κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση, με επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα, η οποία κωδικοποιήθηκε στη «Λευκή Βίβλο» για την απασχόληση. Το 1996 ήρθε και η «Λευκή Βίβλος» για την Παιδεία, με οδηγίες για ταχύτερη και πιο αποτελεσματική προσαρμογή της Εκπαίδευσης στο νέο εργασιακό «μοντέλο», περιγράφοντας ένα σχολείο πιο ταξικό, στραμμένο περαιτέρω στις δεξιότητες, με ένα μίνιμουμ γνώσεων για όλους.

* * *

Εκείνη την περίοδο είναι που ξεκινά από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ η αναδιάρθρωση του σχολείου με τους νόμους Αρσένη, που φέρνουν νέες πανελλαδικού τύπου εξεταστικές δοκιμασίες, έναν διετή εξεταστικό μαραθώνιο, στο όνομα μάλιστα της... ελεύθερης πρόσβασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση, της ισχυροποίησης του απολυτηρίου και της πάταξης των φροντιστηρίων! Δηλαδή, με την ίδια ακριβώς επιχειρηματολογία που χρησιμοποιεί και η σημερινή κυβέρνηση, όπως και οι άλλες στο ενδιάμεσο διάστημα. Χωρίς να θίξει την ουσία και την κατεύθυνση αυτών των αλλαγών, η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, με υπουργό τον Π. Ευθυμίου, μείωσε μεν τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα, χωρίς όμως αυτό να μειώνει τα φροντιστήρια, τους εξοντωτικούς ρυθμούς για τους μαθητές. Ακόμα πιο χαρακτηριστικό είναι ότι η κυβέρνηση της ΝΔ, με υπουργό την Μ. Γιαννάκου, προχώρησε σε νέα μείωση των εξεταζόμενων μαθημάτων, όμως το σύστημα έγινε ακόμα πιο ανταγωνιστικό. Καταργήθηκε η δυνατότητα κατοχύρωσης βαθμολογίας, καθιερώθηκε η βάση του 10 για την εισαγωγή στην Ανώτατη Εκπαίδευση, συνεχίζεται η αποθέωση της παπαγαλίας, οι μαθητές φτάνουν να αποστηθίζουν ακόμα και ολόκληρα μοντέλα εκθέσεων... και οι φροντιστηριάρχες συνεχίζουν να τρίβουν τα χέρια τους! Πρέπει να σημειωθεί δε ότι εκείνη την περίοδο εισάγονται και νέα σχολικά βιβλία, με περιεχόμενο στραμμένο ακόμα περισσότερο στις δεξιότητες, με ισχυρές δόσεις αντιεπιστημονικότητας. Αυτά τα βιβλία διατηρούνται μέχρι σήμερα!

* * *

Αθροιστικά αυτές οι μεταρρυθμίσεις συνέβαλαν στην ολοένα και μεγαλύτερη αποστέωση του Λυκείου, στη σταδιακή απώλεια του μορφωτικού του χαρακτήρα και στην υποταγή του στην υπόθεση πρόσβασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Ενα ακόμα τέτοιο παράδειγμα ήταν το σχέδιο για το Λύκειο και την πρόσβαση, που παρουσίασε ο Κ. Αρβανιτόπουλος, υπουργός της ΝΔ το 2013-14, που αν και δεν εφαρμόστηκε ποτέ, αξίζει αναφοράς, γιατί πολλοί το έχουν χαρακτηρίσει «αδερφάκι» του νόμου Γαβρόγλου, λόγω των ομοιοτήτων τους (τέσσερα εξεταζόμενα μαθήματα και οι επιδόσεις των μαθητών στο σχολείο να μετρούν επίσης και για την πρόσβαση). Αυτό είναι που λέμε η φροντιστηριοποίηση του Λυκείου, που κάνει το σχολείο όλο και πιο ανιαρό και απωθητικό για τους μαθητές. Κάθε μεταρρύθμιση τις τελευταίες δεκαετίες, από όλες τις κυβερνήσεις, όπως και η παρούσα από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, εντείνει όλο και περισσότερο αυτήν την κατάσταση στο όνομα της... καταπολέμησής της!

***

Σήμερα, βαδίζοντας στα βήματα όλων των προηγούμενων, έρχεται η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και με το ψηφισμένο πια πολυνομοσχέδιο διατηρεί τον πυρήνα τους. Προχωρά όμως και ένα βήμα παραπέρα, διαγράφοντας ουσιαστικά από τη μορφωτική διαδρομή του μαθητή τη Γ' Λυκείου. Στο όνομα του ότι έχει χάσει το περιεχόμενό της, γιατί οι μαθητές παρακολουθούν μόνο τα μαθήματα που θα εξεταστούν πανελλαδικά, στα οποία μάλιστα η προετοιμασία είναι υπόθεση των φροντιστηρίων, την καταργεί ως τάξη. Σε μία περίοδο που το αίτημα για 12χρονο ενιαίο σχολείο, για όλα τα παιδιά, είναι ώριμο και αναγκαίο με βάση τις αντικειμενικές εξελίξεις της γνώσης και τεχνολογίας, ούτε λίγο ούτε πολύ μειώνει στα 11 χρόνια τη σχολική εκπαίδευση. Λέει ξεκάθαρα στους μαθητές ότι το Γενικό Λύκειο αφορά μόνο όσους θέλουν να προχωρήσουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση που αποτελεί και τον τελικό σκοπό του. Ταυτόχρονα, αφού προοπτικά ο βαθμός απολυτηρίου θα μετρά για την πρόσβαση, με τους συμμαθητές να βρίσκονται απέναντι ο ένας στον άλλο για να πετύχουν το στόχο εισαγωγής στην Ανώτατη Εκπαίδευση, με πανελλαδικού τύπου εξετάσεις για το απολυτήριο, συνεπάγεται ότι αυτά είναι στοιχεία που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στα φροντιστήρια και στον άγριο ανταγωνισμό.

***

Κοινός παρονομαστής όλων των παραπάνω μέτρων είναι ότι στρέφονται ενάντια στην ανάγκη για δημόσια χρηματοδότηση στην Εκπαίδευση στο ύψος των αναγκών, ολόπλευρη μόρφωση χωρίς φραγμούς, χωρίς διακρίσεις, σχολεία σύγχρονα και ασφαλή, σπουδές και πτυχία με αξία που οδηγούν στην πρόσβαση σε δουλειά με δικαιώματα. Ο ένας έκοβε και άλλος έραβε με τις αντιλαϊκές μεταρρυθμίσεις που συνεχίζει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, πράγμα που καθιστά μάταιο να αναζητάει κανείς διαφορές μεταξύ τους και στα ζητήματα της Παιδείας. Γι' αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ και ο υπουργός Παιδείας στοχοποιούν το ΚΚΕ, που αποκαλύπτει το ταξικό - αντιλαϊκό υπόβαθρο της μεταρρύθμισης και τη σύμπνοια όλων των αστικών κομμάτων στην ουσία των αλλαγών, ακόμα κι αν τις καταψηφίζουν, με ενστάσεις στα επιμέρους. Η ομοφωνία τους αυτή, που επιβεβαιώνεται από την πείρα μαθητών, φοιτητών, εκπαιδευτικών, γονέων και εργαζομένων, η κατάσταση που βιώνουν οι μαθητές στο Λύκειο, αλλά και στα πανεπιστήμια, το άγχος, η αγωνία και η φροντιστηριοποίηση του Λυκείου πρέπει να αποτελέσουν κριτήριο ψήφου και ενίσχυσης του ΚΚΕ στις ερχόμενες εκλογές. Για να πιάσει πραγματικά τόπο η «καταψήφιση» του νομοσχεδίου της κυβέρνησης από τους χιλιάδες που πήραν μέρος στις διαδηλώσεις του τελευταίου διαστήματος.


Μ. Γ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ