Στα τέλη του 2016 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ετσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα - Πλήρη πρακτικά και ιστορικό των δικών Μπελογιάννη - Τα σήματα Βαβούδη». Την έρευνα για την ανεύρεση των πρακτικών έκανε ο Γρηγόρης Σακελλαρόπουλος και την επιμέλεια ο Σπύρος Σακελλαρόπουλος.

Πρόκειται για τα γνωστά σε πολλούς ιστορικά γεγονότα που αφορούν:

• Τη σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ, καθώς και 10άδων άλλων μελών και στελεχών του ΚΚΕ, που πιάστηκαν το Δεκέμβρη του 1950 και τον Οκτώβρη του 1951 παραπέμφθηκαν στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών με βάση τον Αναγκαστικό Νόμο 509/1947.
• Τη δεύτερη δίκη Μπελογιάννη και 28 ακόμα κομμουνιστών και κομμουνιστριών, που δικάστηκαν από το Α΄ Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών, στις 15 Φλεβάρη έως την 1 Μάρτη 1952, με βάση τον Αναγκαστικό Νόμο 375/1936 «περί κατασκοπείας».
• Την ανακάλυψη των ασυρμάτων του ΚΚΕ που βρίσκονταν στις κρύπτες της βίλας ΑΥΡΑ (Γλυφάδα) και της οδού Λυκούργου 39 (Καλλιθέα). Εκεί κατοικούσαν, αντίστοιχα, οι οικογένειες των στελεχών του Κόμματος Ηλία Αργυριάδη και Νίκου Καλούμενου. Την ευθύνη της λειτουργίας των ασυρμάτων είχε το επίσης προπολεμικό στέλεχος του ΚΚΕ Νίκος Βαβούδης. Ο Βαβούδης αυτοκτόνησε στην κρύπτη της Καλλιθέας, για να μη συλληφθεί από τις διωκτικές αρχές, που την είχαν ζώσει και τον καλούσαν να παραδοθεί.

Στην πρώτη δίκη καταδικάστηκαν σε θάνατο 12 άτομα (Νίκος Μπελογιάννης, Θεοδώρα Γεωργιάδου, Στέργιος Γραμμένος, Στάθης Δρομάζος, Ελλη Ιωαννίδου, Τάκης Καλοφωλιάς, Δημήτρης Κανελλόπουλος, Θανάσης Κανελλόπουλος, Λίζα Κόττου, Αφροδίτη Μανιάτη, Καλλιόπη Παπαδοπούλου, Πέτρος Παπανικολάου).

Η διεθνής κατακραυγή για τις θανατικές καταδίκες, που έφτασε έως τη Σύνοδο του ΟΗΕ, αρχικά δυσκόλεψε τις εκτελέσεις, ενώ υπήρχε και η δέσμευση του πρωθυπουργού Ν. Πλαστήρα για κατάργηση των έκτακτων στρατοδικείων και την παραπομπή των κατηγορουμένων ως παραβατών του ΑΝ 509 στο Πενταμελές Εφετείο. Ετσι, με την ανακάλυψη των ασυρμάτων μεθοδεύτηκε η δεύτερη δίκη, για την οποία η Κρατική Ασφάλεια και η κυβέρνηση Πλαστήρα χάλκευσαν εναντίον του ΚΚΕ τη συκοφαντική κατηγορία «περί κατασκοπείας». Σε αυτήν τη δίκη καταδικάστηκαν σε θάνατο 8 (Νίκος Μπελογιάννης, Ηλίας Αργυριάδης, Νίκος Καλούμενος, Δημήτρης Μπάτσης, Ελλη Ιωαννίδου, Τάκης Λαζαρίδης, Μιλτιάδης Μπισμπιάνος, Χαράλαμπος Τουλιάτος). Οι 4 πρώτοι εκτελέστηκαν στου Γουδή, στις 30 Μάρτη 1952, ενώ στους άλλους 4 δόθηκε χάρη και η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά.

Από τα Πρακτικά των δύο δικών, που παρατίθενται στο βιβλίο, βγαίνουν πολύ χρήσιμα επίκαιρα συμπεράσματα. Τα κυριότερα είναι η πάλη του ΚΚΕ μέσα σε συνθήκες υποχώρησης του κινήματος στην Ελλάδα μετά την ήττα του ΔΣΕ, καθώς και ποιες ήταν οι επιδράσεις στις γραμμές του από αυτήν την υποχώρηση, που το ΚΚΕ ήταν επίσης υποχρεωμένο να τις αντιμετωπίσει.

Ομως, ορισμένα από τα σημεία που περιέχονται στα ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ του βιβλίου, κατά βάση στο κείμενο με τον τίτλο «Ο Νίκος Μπελογιάννης και η εποχή του», χρήζουν κριτικών σχολιασμών.

1. Ο επιμελητής της έκδοσης Σπ. Σακελλαρόπουλος αποδέχεται (σελ. 31 - 33) ως υπαρκτό τον φόβο της κυβέρνησης των ΗΠΑ, ότι το 1951 η Σοβιετική Ενωση και οι Βουλγαρία - Αλβανία ήταν πιθανό να εξαπολύσουν πόλεμο για να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την Ελλάδα. Η αποδοχή του φόβου των ΗΠΑ «στηρίζεται» σε εκθέσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, εκθέσεις του τύπου: «Η απειλή για την πολιτική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας προέρχονταν από την ΕΣΣΔ μέσω της δράσης διαφορετικών φορέων: του ΚΚΕ, των σοβιετικών κρατών - δορυφόρων που βρίσκονται στα βόρεια της Ελλάδας και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος» (σελ. 32),

Βέβαια, δεν επρόκειτο για υπαρκτό φόβο της κυβέρνησης των ΗΠΑ, αλλά για τη γνωστή προπαγάνδα των ίδιων και άλλων καπιταλιστικών κρατών, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Αντιστρέφοντας συνειδητά την πραγματικότητα απέδιδαν στη Σοβιετική Ενωση επιθετικές βλέψεις, προκειμένου να συγκαλύψουν και να δικαιολογήσουν τους δικούς τους σχεδιασμούς εναντίον της και εναντίον των άλλων κρατών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

2. Στη σελίδα 31 του βιβλίου αναφέρεται:

«Ο πόλεμος στην Κορέα προκάλεσε έντονες ανησυχίες στο εσωτερικό του Στέιτ Ντιπάρτμεντ όπου θεωρείται σχεδόν σίγουρο πως μέσω Βουλγαρίας θα πραγματοποιηθεί εισβολή στην Ελλάδα ...».

Ωστόσο, από τις 27 Ιούνη 1950 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ είχε αποφασίσει να σταλούν στρατεύματα για την υποστήριξη της Νότιας Κορέας, στον πόλεμο που διεξαγόταν ανάμεσα σ' αυτήν και στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας. Στην ιμπεριαλιστική επέμβαση συμμετείχαν στρατεύματα 23 κρατών, ανάμεσά τους και της Ελλάδας. Την περίοδο εκείνη, η ΕΣΣΔ απείχε από τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, διαμαρτυρόμενη για τη μη αναγνώριση της Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας ως μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας στη θέση της Ταϊβάν, καθώς και για την όξυνση της επιθετικής προπαγάνδας των ΗΠΑ.

Από το κείμενο της έκδοσης απουσιάζουν οι παραπάνω αναφορές, δηλαδή ο ρόλος των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στον πόλεμο της Κορέας. Αντίθετα, γίνεται αναφορά ότι ο πόλεμος στην Κορέα «προκάλεσε έντονες ανησυχίες στο εσωτερικό του Στέιτ Ντιπάρτμεντ».

3. Κατά τον συγγραφέα, η ένταση του Ψυχρού Πολέμου «μέσα από την εκτύλιξη του πολέμου στην Κορέα» αποτέλεσε μια από τις δύο παραμέτρους, οι οποίες καθόρισαν την εκτέλεση των Μπελογιάννη - Αργυριάδη - Καλούμενου - Μπάτση (σελ. 47).

Είναι σωστό ότι ο πόλεμος στην Κορέα επηρέασε σημαντικά και ενέτεινε το γενικότερο διεθνές ψυχροπολεμικό πλαίσιο που διαμόρφωναν οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, σε άμεση συνάρτηση με την αντικομμουνιστική υστερία διεθνώς και με επίκεντρο τον «Μακαρθισμό» στις ΗΠΑ. Αυτό το κλίμα επέδρασε και στις εξελίξεις στην Ελλάδα, όπου ξεδιπλώθηκαν νέες διώξεις κατά του ΚΚΕ, όπως π.χ. με την εκτέλεση του Νίκου Νικηφορίδη και άλλων κομμουνιστών, με την κατηγορία της κατασκοπείας!

Ωστόσο, ο πόλεμος στην Κορέα δεν αποτέλεσε τη βασική αιτία των διώξεων και εκτελέσεων με βάση το νόμο 375/1936 «περί κατασκοπείας». Γιατί, αν ήταν έτσι, πώς εξηγείται το γεγονός ότι με τον ίδιο νόμο εκτελέστηκαν κι άλλα στελέχη του ΚΚΕ, πολύ καιρό μετά τη λήξη του πολέμου στην Κορέα; (Πλουμπίδης το 1954, Καρανταής και Καρδαμήλας το 1955). Πώς εξηγείται, ακόμα, ότι οι δίκες «περί κατασκοπείας» συνεχίστηκαν μέχρι και το 1960; Και πώς εξηγείται το γεγονός ότι 77 στελέχη του ΚΚΕ, όλοι καταδικασμένοι με τον ίδιο νόμο ως «κατάσκοποι», παρέμειναν στη φυλακή μέχρι το 1966, παρότι έως τότε είχαν απελευθερωθεί όλοι οι άλλοι πολιτικοί κρατούμενοι;

4. Σύγχυση ως προς τις αιτίες των διώξεων και εκτελέσεων προκαλεί και το γεγονός ότι στο κείμενο παρατίθενται οι αμίμητες δηλώσεις του Αμερικανού στρατηγού Βαν Φλιτ, ο οποίος τόνισε ότι στην Ελλάδα «... οι κομμουνιστές συνεχίζουν τον αγώνα τους μέσα από τους κόλπους της ελληνικής κυβερνήσεως, όπου κατάφεραν να διοχετεύσουν μεταμφιεσμένους συνεργάτες τους» (σελ. 31). Δηλαδή, το ΚΚΕ επηρέαζε την κυβέρνηση Πλαστήρα και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό, ώστε είχε καταφέρει να τη διαβρώσει!

Ομως ο Μακ Γκη, ανώτερο στέλεχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, έγραψε σε υπόμνημά του προς τον Αμερικανό πρέσβη στην Ελλάδα Τζον Πιουριφόι (31 Ιούλη 1950), σχετικά με τις εκτιμήσεις του Βαν Φλιτ:

«Οι δηλώσεις του Βαν Φλιτ φυσικά διαστρεβλώνουν τη θέση της πρεσβείας και του Υπουργείου Εξωτερικών».¹

Από την παραπάνω τοποθέτηση αποδεικνύεται ότι στους αμερικανικούς ιθύνοντες κύκλους δεν υπήρχε κανένας φόβος όσον αφορά την κυβέρνηση Πλαστήρα. Τα μυθεύματα του Βαν Φλιτ εξέφραζαν αντιθέσεις στο εσωτερικό των ΗΠΑ σχετικά με τη στάση τους απέναντι στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδας και βέβαια αυτά τα μυθεύματα ήταν προφάσεις με αντικομμουνιστικό περιτύλιγμα.

Ο κύριος λόγος, που κλιμακώθηκαν και πάλι οι διώξεις κατά του ΚΚΕ με την ενεργοποίηση του νόμου «περί κατασκοπίας», θα αναφερθεί στη συνέχεια.

5. Ο Σπ. Σακελλαρόπουλος γράφει ότι το 1951 το ΚΚΕ δεν εξέδωσε σε βιβλίο όλα τα Πρακτικά της πρώτης δίκης Μπελογιάννη, αλλά μόνο εκείνα τα σημεία τους «που εξέφραζαν την ηρωική πλευρά του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας» (σελ. 11).

Είναι γνωστό ότι από τους 93 που δικάστηκαν στην πρώτη «δίκη Μπελογιάννη» αρκετοί λύγισαν. Ορισμένοι λύγισαν και στη δεύτερη δίκη. Το ΚΚΕ σωστά έκανε τότε που κυκλοφόρησε σε βιβλίο τις απολογίες στην πρώτη δίκη και γενικά τη στάση εκείνων που παρέμειναν όρθιοι. Σε εκείνες τις συνθήκες αυτό έπρεπε να αναδειχθεί. Πέρα απ' αυτό όμως πρέπει να σημειωθεί ότι η ιστορική μνήμη έχει στραμμένο το βλέμμα της στους όρθιους, δίχως βέβαια να περιφρονεί τις όποιες θυσίες των άλλων. Εξάλλου, στην Ιστορία του ΚΚΕ, πολλοί από εκείνους που προς στιγμή λύγισαν, δεν εγκατέλειψαν την ταξική πάλη και την πίστη τους στο ΚΚΕ, συμπορευόμενοι με αυτό έως το τέλος της ζωής τους. Μάλιστα, ορισμένοι εκτελέστηκαν.

Οι στρατιές των κομμουνιστών και κομμουνιστριών, που έμειναν πιστοί στο ΚΚΕ, είναι αυτές που χρωματίζουν την πορεία του. Για παράδειγμα, εξετάζοντας την Ιστορία του «Ριζοσπάστη», θα διαπιστώσουμε ότι στελέχη του Κόμματος - στελέχη της διεύθυνσης και της αρχισυνταξίας του αποστάτησαν το 1990 - 1991 και μαζί με άλλους πέρασαν με το μέρος του καπιταλισμού. Ωστόσο, η ταυτότητα και η διαδρομή του «Ριζοσπάστη» δεν χρωματίζονται από αυτά τα αρνητικά παραδείγματα. Χρωματίζονται από τον Κώστα Βιδάλη, τον Γιώργη Λαμπρινό, τον Τάκη Φίτσο, τον Γιώργη Γεωργίου και 10άδες άλλους, που μαζί με νεότερους και μεταγενέστερους έδωσαν αμέτρητες κάθε λογής θυσίες τιμώντας το ΚΚΕ και την εφημερίδα του.

6. Την ολόσωστη ρήση του Καρλ Μαρξ, που παραθέτει ο Σπ. Σακελλαρόπουλος, ότι «...οι προλεταριακές επαναστάσεις (...) κάνουν αδιάκοπη κριτική στον ίδιο τους τον εαυτό (...) ώσπου να δημιουργηθούν όροι που κάνουν αδύνατο κάθε ξαναγύρισμα...» (σελ. 49), χρειάζεται να τη δούμε στο φως των συνθηκών που δημιούργησαν οι αντεπαναστατικές ανατροπές (1989 - 1991) στη Σοβιετική Ενωση και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Δηλαδή, χρειάζεται να βγαίνουν συμπεράσματα που θα ενισχύουν σήμερα την πάλη για το σοσιαλισμό και που πράγματι θα κάνουν αδύνατο κάθε πισωγύρισμα της ανθρωπότητας στην καπιταλιστική προϊστορία. Αυτό έκανε και κάνει το ΚΚΕ.

Οι δύο «δίκες Μπελογιάννη», όπως έχει καθιερωθεί να ονομάζονται, διεξήχθησαν σε μια περίοδο ήττας και υποχώρησης του εργατικού - λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ. Το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων του ΔΣΕ βρισκόταν στην πολιτική προσφυγιά, στην Ελλάδα οι φυλακές και οι τόποι εξορίας είχαν γεμίσει ασφυκτικά, ενώ η παράνομη πολιτική δράση ισοδυναμούσε με το θάνατο.

Σε αυτές τις συνθήκες πολλοί λύγισαν. Ομως, αυτή η εμπειρία δεν ήταν ελληνικό φαινόμενο. Αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα και είναι το αποτέλεσμα (προσωρινό, αλλά και κάποιας διάρκειας) όλων των επαναστατικών κινημάτων διαχρονικά, μετά από μια μεγάλη ήττα. Για παράδειγμα, όταν η ρωσική επανάσταση του 1905 - 1907 τσακίστηκε από το στρατό του τσάρου, ο αριθμός των μελών των νόμιμων συνδικάτων μειώθηκε δραματικά: από 245 χιλιάδες που ήταν στις αρχές του 1907 έφτασε σε 13 χιλιάδες στα τέλη του 1909. Η εφημερίδα του μπολσεβίκικου κόμματος στάθηκε δυνατό να επανεκδοθεί μόλις το 1909. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των μελών του μειώθηκε σε ποσοστό πάνω από 60%. Από 8.000 που ήταν το 1907 στην Πετρούπολη, το 1908 είχαν μείνει 3.000 μέλη. Στο Εκατερίνμπουργκ, από τα 1.070 μέλη, έμειναν τα 250, στο Ιβάνοβο - Βοζνεσένσκ από 2.000 έμειναν περίπου 600.²

Η κατάσταση παρανομίας, στην οποία βρέθηκε το κόμμα των Μπολσεβίκων μετά την ήττα της επανάστασης, ήταν σαφώς χειρότερη από την παρανομία πριν την επανάσταση. Είναι τελείως διαφορετικό να παλεύουν παράνομα οι Κομματικές Οργανώσεις, από το να δουλεύουν παράνομα σε συνθήκες ήττας της επανάστασης. Τότε που λείπει ο μαζικός ηρωισμός και το όραμα μοιάζει απελπιστικά απραγματοποίητο, λυγίζουν και αγωνιστές που στάθηκαν με ηρωισμό και αυταπάρνηση τα προηγούμενα χρόνια. Αλλά ακριβώς γι' αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία η αλύγιστη στάση των λίγων που κρατάνε άσβεστη τη φλόγα και την επαναστατική αισιοδοξία ότι θα ξημερώσουν καλύτερες μέρες. Των λίγων, που η ήττα τούς πεισμώνει, γιατί νιώθουν βαθύτατα το δίκιο του ταξικού αγώνα. Αυτοί οι λίγοι κράτησαν τη σημαία μετά την ήττα του 1905 - 1907. Και δέκα χρόνια αργότερα, ηγήθηκαν στη μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση.

Ασύγκριτα μεγαλύτερη και άτακτη υποχώρηση, διαστάσεων παγκόσμιας κλίμακας, διαδραματίστηκε στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα το 1989, όταν η αντεπανάσταση κυριάρχησε στη Σοβιετική Ενωση και στα άλλα κράτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Η βαθιά κρίση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, που οξύνθηκε από τότε περισσότερο, εκφράστηκε μαζικά με την απεμπόληση αρχών, με την αποκήρυξη ως δογματικής, απάνθρωπης, μέχρι και εγκληματικής, της ηρωικής δράσης ενός κινήματος επαναστατικής ανατροπής, που έφερε τον κόσμο πολλά χρόνια μπροστά. Στελέχη του ΚΚΕ, που το προηγούμενο διάστημα έδιναν όρκους πίστης στο μαρξισμό - λενινισμό, προσχώρησαν στο εχθρικό στρατόπεδο ως «ανανεωτές», δίχως μάλιστα να διατρέχουν τον κίνδυνο να στηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Το γεγονός ότι μια σειρά από αυτούς, είτε βρίσκονται στον ΣΥΡΙΖΑ, είτε στη ΛΑΕ, είτε σε άλλους σοσιαλδημοκρατικούς ή οπορτουνιστικούς χώρους, «τιμούν» τον Μπελογιάννη ή τους 200 της Καισαριανής, και μάλιστα επιδιώκοντας να φέρουν σε αντίθεση την Ιστορία τους με τη σημερινή δράση του ΚΚΕ, αποτελεί πράξη μικροπολιτικής σκοπιμότητας και υποκρισίας. Τέτοιου είδους «τιμές» αποστεώνουν την ουσία και συγκαλύπτουν την αιτία του ηρωισμού του Μπελογιάννη και των άλλων στελεχών του Κόμματος.

Οι ίδιοι, αποθεώνοντας την ΕΔΑ, δηλαδή τη νόμιμη δράση της περιόδου, συνειδητά παραγνωρίζουν το γεγονός ότι ο Νίκος Μπελογιάννης και ο Νίκος Ακριτίδης προσλήφθηκαν από την 7η Ολομέλεια της ΚΕ (Μάης 1950) ως αναπληρωματικά μέλη της ΚΕ και στάλθηκαν στην Ελλάδα με κύρια αποστολή την ανασυγκρότηση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων, συνδυάζοντας βέβαια την παράνομη με τη νόμιμη πάλη και μέσα από την ΕΔΑ.

Οι «δίκες Μπελογιάννη» διεξήχθησαν σε μια περίοδο που είχε αρχίσει να ενισχύεται ο οπορτουνισμός στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ όχημα του οπορτουνισμού ήταν η λαθολογία και η αμφισβήτηση του ένοπλου αγώνα 1946 - 1949. Στη συνέχεια, η αμφισβήτηση εκδηλώθηκε στο ανώτατο επίπεδο του καθοδηγητικού οργάνου, μέσα και έξω από την Ελλάδα, ενώ ακουμπούσε και κορυφαία στελέχη του ΚΚ Σοβιετικής Ενωσης. Ταυτόχρονα, δυνάμωνε η τάση για τα «πλεονεκτήματα» που έδινε η νόμιμη πάλη μέσα από την ΕΔΑ, σε αντιπαράθεση με τη συγκρότηση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων, ενώ στη συνείδηση πολλών υποβαθμιζόταν η παράνομη δράση του ΚΚΕ, όταν δεν θεωρούνταν άσκοπα επικίνδυνη, καθώς και σεχταριστική.

Από την πλευρά της, η αστική τάξη κρατούσε διαφοροποιημένη πολιτική απέναντι στο παράνομο ΚΚΕ και τη νόμιμη ΕΔΑ, παρότι βεβαίως συνεχίζονταν ταυτόχρονα οι διώξεις εναντίον της. Η πρώτη πολιτική συνάντηση, που πραγματοποίησε ο Παπάγος ως πρωθυπουργός, ήταν με τον πρόεδρο της ΕΔΑ Γιάννη Πασαλίδη (25 Νοέμβρη 1952), παρά το γεγονός ότι η ΕΔΑ δεν εκπροσωπούνταν τότε στη Βουλή, εξαιτίας του ότι οι βουλευτικές εκλογές (16 Νοέμβρη 1952) είχαν γίνει με το πλειοψηφικό σύστημα. Την ίδια μέρα της συνάντησης, η Ασφάλεια ανακοίνωνε τη σύλληψη του παράνομου Νίκου Πλουμπίδη.

Σε αυτά χρειάζεται να συνυπολογιστεί η σπίλωση αγωνιστών, που επιχειρούσε η Ασφάλεια, με τη διασπορά κατασκευασμένων από την ίδια φημών, ότι το α ή το β στέλεχος του ΚΚΕ ήταν δικός της άνθρωπος, δηλαδή χαφιές. Αυτό έκανε, για παράδειγμα, για τον Βασίλη Μαρκεζίνη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, προκειμένου να σπάσει το ηθικό των κομμουνιστών. Βέβαια, ο Β. Μαρκεζίνης έπεσε ηρωικά στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Ετσι, μέσα στο κλίμα της καχυποψίας, ο Ν. Πλουμπίδης υποψιαζόταν τον Ν. Βαβούδη και τον Ηλ. Αργυριάδη, η Ελλη Ιωαννίδου τον Νίκο Ακριτίδη και άλλους, ο Σταύρος Κασιμάτης, όπως και ο Νίκος Ζαχαριάδης, τον Πλουμπίδη. Και πάει λέγοντας, δίχως βέβαια να ευσταθούν οι τέτοιες υποψίες. Το κλίμα επιβαρυνόταν από τις μαζικές συλλήψεις, πολλές από τις οποίες δεν ήταν δυνατό να διευκρινιστεί αν οφείλονταν στην παρακολούθηση ή ήταν προϊόν κατάδοσης από αγωνιστές που λύγισαν, μην αντέχοντας τα βασανιστήρια και τις απειλές.

Σε αυτές τις συνθήκες, η ηγεσία του ΚΚΕ επέμενε - πολύ σωστά - να ανασυγκροτηθούν οι Κομματικές του Οργανώσεις. Αυτές ήταν «καρφί στο μάτι» της αστικής τάξης και αυτήν την προσπάθεια επιχείρησε να ματαιώσει κατασκευάζοντας δίκες για κατασκοπεία.

Ολες οι παραπάνω δυσκολίες απλώς επιβεβαιώνουν τη σκληρότητα της ταξικής πάλης, αλλά και τον τιτάνιο αγώνα που διεξήγε το ΚΚΕ, προκειμένου να σταθεί όρθιο μετά από το τέλος του ένοπλου αγώνα 1946 - 1949. Αυτοί οι αγώνες όχι μόνο δεν πήγαν χαμένοι, αλλά και έδωσαν χειροπιαστά αποτελέσματα. Ο απόηχός τους επέδρασε και στην επιτυχημένη πάλη του ΚΚΕ να παραμείνει Κομμουνιστικό Κόμμα, κόντρα στη διεθνή αντεπανάσταση του 1989 - 1991.

Σημείωση: Στο «Γλωσσάριο Προσώπων», σελ. 515 - 522 του βιβλίου, περιλαμβάνονται σύντομα βιογραφικά των προσώπων που αντιστοιχούσαν σε αριθμούς που περιέχονταν στον «κώδικα Βαβούδη», ο οποίος βρέθηκε στην κρύπτη της Καλλιθέας. Ανάμεσά τους, με τον κωδικό 26, αναφέρεται το επώνυμο Παπαγιάννης. Ετσι, στη σελίδα 518 παρατίθεται σύντομο βιογραφικό του Στέφανου Παπαγιάννη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ από το 9ο έως το 13ο Συνέδριο του Κόμματος και επιτελάρχη του ΔΣΕ. Πρόκειται για ανακρίβεια. Στον «κώδικα Βαβούδη» το επώνυμο Παπαγιάννης αντιστοιχεί στον Μήτσο Παπαγιάννη και όχι στον Στέφανο Παπαγιάννη, ο οποίος επιπρόσθετα βρισκόταν ήδη από το 1949 στη Σοβιετική Ενωση ως πολιτικός πρόσφυγας. Στον Μήτσο Παπαγιάννη αναφερόταν ο Νίκος Μπελογιάννης στην επιστολή του προς τον Νίκο Βαβούδη από τη φυλακή (13 Νοέμβρη 1951), που απευθυνόταν στην ηγεσία του ΚΚΕ. Σ' αυτήν ο Μπελογιάννης έγραψε και τα εξής σχετικά με τη σύλληψή του: «Στη δίκη [την πρώτη] έγινε σκόπιμη προσπάθεια από χαφιέδες να πιστευθεί ότι παρακολουθούσαν τον Παπαγιάννη και από αυτόν έφτασαν στον Γραμμένο. Αυτό δεν είναι σωστό. Επίσης δεν πιστεύω ότι ο Παπαγιάννης είναι χαφιές...» (σελ. 512). Ηταν σωστή η εκτίμηση του Μπελογιάννη για τον Μήτσο Παπαγιάννη, μέλος της ΚΕ έως το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ και της «Παλιάς ΚΕ» του Κόμματος στα χρόνια 1939 - 1941.

Παραπομπές:

1. Memorandum by the Assistant Secretary of the State for Near Eastern, South Asian and African Affairs (McGhee) to the Deputy Under Secretary of State for Administration (Peurifoy), 31 Ιούλη 1950, στο FRUS, vol. 5, 1950, The Near East, south Asia and Africa, σελ. 396.

2. Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης, έκδοση 1973, σελ. 134, 138.

Στα τέλη του Φλεβάρη του 1917, παρά την προσπάθεια των μενσεβίκων να περιορίσουν τις αντιδράσεις στα όρια της συνταγματικής τάξης, οι απεργίες ξεσπούν η μία μετά την άλλη. Είναι η κρίσιμη στιγμή. Η Επιτροπή της Πετρούπολης του μπολσεβίκικου κόμματος στις 25 του Φλεβάρη με προκήρυξή της καλεί τους εργάτες και φαντάρους να μετατρέψουν τις εκδηλώσεις των μαζών σε αποφασιστική μάχη κατά του τσαρισμού.

Η προκήρυξη της Επιτροπής Πετρούπολης του κόμματος των μπολσεβίκων ανέφερε:

«Η ζωή έγινε αφόρητη. Δεν έχουμε να φάμε. Δεν έχουμε να ντυθούμε. Δεν υπάρχει θέρμανση.

Στο μέτωπο αίμα, ανάπηροι, θάνατος. Η επιστράτευση, η μια πίσω απ' την άλλη. Τα τρένα, το ένα μετά τ' άλλο: Σαν κοπάδια ζώων στέλνονται τα παιδιά μας και τα αδέλφια μας στην ανθρωποσφαγή.

Δεν πρέπει να σωπαίνουμε!

Το να δίνουμε τα αδέλφια μας και τα παιδιά μας στο σφαγείο, ενώ εμείς οι ίδιοι πεθαίνουμε από το κρύο και την πείνα, και να σωπαίνουμε ατέλειωτα, είναι δειλία παράλογη, εγκληματική, άτιμη.

(...) Ηρθε η ώρα της ανοιχτής πάλης. Οι απεργίες, τα συλλαλητήρια, οι διαδηλώσεις δεν θα αποδυναμώσουν την οργάνωση. Θα τη δυναμώσουν παραπέρα. Εκμεταλλευθείτε κάθε περίπτωση, κάθε ημέρα. Πάντοτε και παντού με τις μάζες και τα δικά μας επαναστατικά συνθήματα!

(...) Καλέστε τους όλους στην πάλη. Καλύτερα να πεθάνουμε με ένδοξο θάνατο, παλεύοντας για την εργατική υπόθεση, παρά να σκοτωθούμε για το κεφάλαιο στο μέτωπο, ή να χτικιάσουμε από την πείνα και τη βαριά δουλειά».

Στη συνεδρίαση της 25 του Φλεβάρη πάρθηκε η απόφαση να μπουν οι μπολσεβίκοι επικεφαλής της οργάνωσης του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών. Αν και το σχέδιο αυτό, που προτάθηκε από την Επιτροπή της Πετρούπολης, δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί όπως έπρεπε, οι εκλογές για το Σοβιέτ, που είχαν οργανώσει οι μπολσεβίκοι σε μια σειρά από βιομηχανικές επιχειρήσεις και που συνεχίστηκαν έως τις 27 του Φλεβάρη, αποτέλεσαν σπουδαίο δείκτη της ετοιμότητας των μαζών για επανάσταση και κίνημα υπέρ της δημιουργίας του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών.

Η δράση των μπολσεβίκων δεν περνούσε απαρατήρητη. Ο μυστικός πράκτορας της Οχράνα με το ψευδώνυμο «Θερμαστής» ενημερώνει την υπηρεσία του στις 25 Φλεβάρη:

«Σήμερα η διαφώτιση πήρε ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις, και ήδη είμαστε σε θέση να βλέπουμε το καθοδηγητικό κέντρο απ' όπου δίνονται οι οδηγίες (...) Αν δεν ληφθούν αποφασιστικά μέτρα για την κατάπνιξη της αναρχίας, τη Δευτέρα θα πρέπει να περιμένουμε οδοφράγματα.

Πρέπει να τονιστεί ότι ανάμεσα στις στρατιωτικές μονάδες, που κλήθηκαν για την καταστολή των ταραχών, παρατηρείται μια ερωτοτροπία με τους διαδηλωτές, ενώ μερικές μονάδες συμπεριφέρονται ακόμη και προστατευτικά προς το πλήθος, και το ενθαρρύνουν με εκκλήσεις για "μεγαλύτερη πίεση"».

Στην πλευρά του Βίμποργκ οι εργάτες επιτέθηκαν στα γραφεία της αστυνομίας και διέκοψαν την τηλεφωνική επικοινωνία με τις αρχές της Πετρούπολης. Η περιοχή της Πύλης της Νάρβα πέρασε στην πραγματικότητα κάτω από τον έλεγχο των εξεγερμένων. Στο εργοστάσιο Πουτίλοφ, οι εργάτες σχημάτισαν προσωρινή επαναστατική επιτροπή, που μπήκε επικεφαλής μαχητικού αποσπάσματος. Εγιναν οι πρώτες ένοπλες συγκρούσεις με την αστυνομία, με νεκρούς και τραυματίες. Ηρθε η αποφασιστική στιγμή της πάλης. Η έκβασή της εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τη στάση του στρατού. Γι' αυτό και οι μπολσεβίκοι έδιναν τις μέρες εκείνες ιδιαίτερη προσοχή στο ζήτημα αυτό.

Στο μεταξύ, οι κυρίαρχοι κύκλοι δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν πραγματικά το νόημα και την ουσία των γεγονότων. Χαρακτηριστική η επιστολή της αυτοκράτειρας Αλεξάνδρας προς τον Νικόλαο Β':

«Ανεκτίμητε, αγαπημένε μου θησαυρέ!

8 βαθμοί Κελσίου, ελαφρό χιονάκι - προς το παρόν κοιμάμαι καλά, αλλά είναι απερίγραπτη η νοσταλγία μου για σένα, αγάπη μου. Οι απεργίες και οι ταραχές στην πόλη είναι κάτι παραπάνω από προκλητικές (...) Πρόκειται για κίνημα αλητών. Αγόρια και κορίτσια τρέχουν και φωνάζουν ότι δεν έχουν ψωμί να φάνε, απλά και μόνο για να δημιουργήσουν ένταση. Εργάτες δεν αφήνουν τους άλλους να δουλέψουν. Αν ο καιρός ήταν πολύ ψυχρός, όλοι αυτοί θα καθόντανε, ίσως, στα σπίτια τους. Ομως, όλα αυτά θα περάσουν και θα ηρεμήσουν, αρκεί μόνο η Δούμα να φερθεί όπως πρέπει».

Με τη σειρά του ο τσάρος τηλεγραφεί στον στρατηγό Χαμπάλοφ:

«25 του Φλεβάρη, ώρα 21.00

Προς το Γενικό Επιτελείο, για τον Χαμπάλοφ

Διατάσσω αύριο κιόλας να σταματήσουν οι ταραχές στην πρωτεύουσα, που είναι απαράδεχτες στις δύσκολες αυτές ώρες του πολέμου κατά της Γερμανίας και της Αυστρίας».

Αφού συγκέντρωσε τους διευθυντές των τμημάτων της αστυνομίας και τους διοικητές των μονάδων, που βρίσκονταν στην Πετρούπολη, ο Χαμπάλοφ ανακοίνωσε το κείμενο του τηλεγραφήματος του αυτοκράτορα και έδωσε εντολή να πυροβολούν ύστερα από τρίτη προειδοποίηση κατά των διαδηλωτών.

Στις 26 του Φλεβάρη, το πρωί, άρχισαν οι συλλήψεις των εκπροσώπων των επαναστατικών οργανώσεων. Συνολικά είχαν συλληφθεί περίπου 100 άτομα, μεταξύ των οποίων και μέλη της Επιτροπής της Πετρούπολης.

Παράλληλα, ο διοικητής της στρατιωτικής περιοχής της Πετρούπολης, στρατηγός Σ. Χαμπάλοφ, κάλεσε για βοήθεια προς τις μονάδες και τους κοζάκους του 1ου Συντάγματος του Ντον, που, κατά τη γνώμη του, πολύ διστακτικά διέλυαν τους διαδηλωτές, πέντε ίλες του 9ου εφεδρικού Συντάγματος ιππικού από το Κράσνογιε Σελό, μια εκατοντάδα από την αυτοκρατορική φρουρά του ενωμένου κοζάκικου συντάγματος από το Πάβλοφσκ και πέντε ίλες του εφεδρικού συντάγματος φρουράς. Την ίδια μέρα, ανακοίνωσε την απαγόρευση κάθε «συγκέντρωσης στο δρόμο».

Το μεσημέρι της 26 του Φλεβάρη, μέρα Κυριακή, πλήθη εργατών απ' όλες τις προλεταριακές συνοικίες της πρωτεύουσας άρχισαν να κινούνται προς το κέντρο. Σε πολλά σημεία έφραζαν το δρόμο τους στρατιωτικά περιπολικά, σε άλλα σημεία τα στρατιωτικά φυλάκια, με διαταγή των αξιωματικών, έβαλλαν κατά των διαδηλωτών (σ.σ.: Συνολικά, τις μέρες των επαναστατικών γεγονότων του Φλεβάρη σκοτώθηκαν στην Πετρούπολη 169 άτομα και τραυματίστηκαν περίπου 1.000).

Στις 4 το απόγευμα οι στρατιώτες του 4ου λόχου του εφεδρικού τάγματος του συντάγματος του Πάβλοφσκ, αγανακτισμένοι από τη συμμετοχή του εκπαιδευτικού αποσπάσματος του συντάγματός τους στον πυροβολισμό κατά των εργατών, βγήκαν στο δρόμο με σκοπό να αναγκάσουν τους συναδέλφους τους να επιστρέψουν στους στρατώνες, και καθ' οδόν άνοιξαν πυρ ενάντια σε τμήμα ιππικού της αστυνομίας. Ο Χαμπάλοφ διέταξε τον διοικητή του τάγματος και τον ιερέα του συντάγματος να οδηγήσουν το λόχο για ορκωμοσία και να τον κλείσουν στους στρατώνες, αφού τον αφοπλίσουν. Οταν, μετά την επιστροφή στους στρατώνες, ο λόχος παρέδινε τα όπλα, έγινε γνωστό ότι 21 στρατιώτες μαζί με τα όπλα τους πέρασαν στο πλευρό των διαδηλωτών. Η διοίκηση του τάγματος συνέλαβε 19 άτομα, που οδηγήθηκαν στο φρούριο του Πέτρου και Παύλου για να περάσουν από στρατοδικείο ως οι κύριοι υποκινητές.

Η εκδήλωση των ανδρών του συντάγματος του Πάβλοφσκ ήταν ο προάγγελος της εξέγερσης, όμως όχι και η ίδια η εξέγερση. Ωστόσο, απόδειχνε τη σοβαρότητα της κατάστασης που είχε διαμορφωθεί στη χώρα.

Χαρακτηριστικό το τηλεγράφημα του προέδρου της Κρατικής Δούμας, Μ. Ροντζιάνκο, προς τον Νικόλαο Β':

«26 Φλεβάρη

Μεγαλειότατε!

Η κατάσταση είναι σοβαρή. Στην πρωτεύουσα επικρατεί αναρχία. Η κυβέρνηση έχει παραλύσει. Οι μεταφορές, ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα και καύσιμα έχουν παραλύσει τελείως. Μεγαλώνει η δυσαρέσκεια του πληθυσμού. Στους δρόμους ακούγονται άγριοι πυροβολισμοί. Μονάδες του στρατού ανταλλάσσουν πυρά μεταξύ τους. Είναι απαραίτητο, χωρίς καθυστέρηση, να ανατεθεί ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης σε πρόσωπο που να χαίρει της εμπιστοσύνης της χώρας. Δεν πρέπει να αργοπορούμε. Κάθε καθυστέρηση είναι θανατηφόρα. Προσεύχομαι στον Θεό, ώστε την ώρα αυτή η ευθύνη να μην πέσει στον εστεμμένο».

Στις 26 του Φλεβάρη, το βράδυ, στο σταθμό Ουντέλναγια, συνήλθε η αχτιδική επιτροπή του Βίμποργκ του μπολσεβίκικου κόμματος μαζί με τους εκπροσώπους του Ρωσικού Γραφείου της ΚΕ και τα μέλη της Επιτροπής Πετρούπολης που διέφυγαν τη σύλληψη. Το καθοδηγητικό κέντρο των μπολσεβίκων αποφάσισε να μετατρέψει τη στάση σε ένοπλη εξέγερση. Καταστρώθηκε το εξής σχέδιο: Συναδέλφωση με τους στρατιώτες, αφοπλισμός των αστυνομικών, κατάληψη των οπλοστασίων, εξοπλισμός των εργατών, έκδοση διακήρυξης από την ΚΕ του ΣΔΕΚΡ.

Τη νύχτα προς την 27 του Φλεβάρη, μερικοί μπολσεβίκοι διείσδυσαν στους στρατώνες του συντάγματος του Βολίν. Εκεί συναντήθηκαν με τους στρατιώτες, πρώην εργάτες του εργοστασίου Πουτίλοφ, που είχαν φιλικές διαθέσεις προς την επανάσταση. Οι στρατιώτες ήταν στενοχωρημένοι γιατί τους ανάγκαζαν να πυροβολούν ενάντια στο λαό. Μετά από πολύωρη συζήτηση, και αφού οι μπολσεβίκοι διαφωτιστές τους εξήγησαν την ουσία των γεγονότων που διαδραματίζονταν, οι στρατιώτες αποφάσισαν να ενωθούν με τους εργάτες. Νωρίς το πρωί, αφού σκότωσαν τον διοικητή του εκπαιδευτικού αποσπάσματος και πήραν τα όπλα, οι στρατιώτες του εφεδρικού τάγματος ξεσήκωσαν ολόκληρο το σύνταγμα. Με την εκδήλωση αυτή αρχίζει η ένοπλη εξέγερση.

Αφού κατευθύνθηκαν στους στρατώνες των γειτονικών συνταγμάτων της Λιθουανίας και Πρεομπραζένσκι, οι άνδρες του συντάγματος του Βολίν τα έπεισαν κι αυτά να βγουν στο δρόμο. Μετά ενώθηκαν με τους εξεγερμένους εργάτες του εργοστασίου κατασκευής πυροβόλων, αφόπλισαν το φυλάκιο του συντάγματος της πύλης της Μόσχας (οπότε πέρασε και το σύνταγμα αυτό με το μέρος του εξεγερμένου λαού), και απελευθέρωσαν τους πολιτικούς κρατούμενους που βρίσκονταν στη φυλακή «Κρεστί». Καταλαμβάνοντας με έφοδο το κεντρικό οπλοστάσιο, οι στρατιώτες βοήθησαν τους προλετάριους της Πετρούπολης να εξοπλιστούν. Πάνω από 40 χιλιάδες τουφέκια και 30 χιλιάδες περίστροφα είχαν διανεμηθεί από το οπλοστάσιο που είχε καταληφθεί.

Το ένα σύνταγμα μετά το άλλο ενώνονταν με τους εργάτες. Στις 27 του Φλεβάρη, το βράδυ, είχαν περάσει στο πλευρό της επανάστασης πάνω από 66 χιλιάδες στρατιώτες της φρουράς της Πετρούπολης. Στα χέρια των εξεγερμένων είχαν περάσει όλα τα βασικά ιδρύματα, σταθμοί, γέφυρες, τηλεγραφείο, ταχυδρομείο. Η προσπάθεια του Χαμπάλοφ να καλέσει στρατεύματα από τα προάστια της Πετρούπολης δεν οδήγησε πουθενά: Παντού οι στρατιώτες περνούσαν στο πλευρό του λαού.

Σε διακήρυξή του το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα της Ρωσίας ανέφερε:

«Πολίτες! Τα στηρίγματα του ρωσικού τσαρισμού έπεσαν. Η ευδαιμονία της τσαρικής κλίκας, που χτίστηκε πάνω στα κόκαλα του λαού, σαρώθηκε. Η πρωτεύουσα βρίσκεται στα χέρια του εξεγερμένου λαού. Μονάδες των επαναστατημένων στρατευμάτων πέρασαν με το μέρος των εξεγερθέντων. Το επαναστατημένο προλεταριάτο και ο επαναστατημένος στρατός πρέπει να σώσουν τη χώρα από την τελική καταστροφή και τη χρεοκοπία που την οδήγησε η τσαρική κυβέρνηση.

Υστερα από τεράστιες προσπάθειες, με αίμα και ανθρώπινα θύματα, ο ρωσικός λαός αποτίναξε την πολύχρονη δουλεία.

Καθήκον της εργατικής τάξης και του επαναστατημένου στρατού είναι να σχηματίσει Προσωρινή Επαναστατική Κυβέρνηση, που θα μπει επικεφαλής του νεογεννημένου Δημοκρατικού καθεστώτος.

(...) Πολίτες, στρατιώτες, σύζυγοι και μάνες! Ολοι στον αγώνα! Στην ανοιχτή πάλη ενάντια στην τσαρική εξουσία και τους λακέδες της!

Σε ολόκληρη τη Ρωσία υψώνεται η κόκκινη σημαία της εξέγερσης! Σε ολόκληρη τη Ρωσία πάρτε στα χέρια σας την υπόθεση της ελευθερίας, ανατρέψτε τους υπηρέτες του τσάρου, καλέστε τους στρατιώτες στον αγώνα.

Σε ολόκληρη τη Ρωσία, σε πόλεις και χωριά, σχηματίστε την κυβέρνηση του επαναστατημένου λαού.

Πολίτες! Με τις αδελφικές, κοινές προσπάθειες των εξεγερμένων, πάνω στα ερείπια της απολυταρχίας, εδραιώσαμε το νεογέννητο καθεστώς της ελευθερίας!

Εμπρός! Δεν έχει πίσω! Αγώνας αμείλικτος!

Συσπειρωθείτε κάτω από την κόκκινη σημαία της επανάστασης!

Ζήτω η λαοκρατική δημοκρατία!».

Κάτω από το βάρος των εξελίξεων με τηλεγράφημά του ο διοικητής της στρατιωτικής περιοχής της Πετρούπολης, στρατηγός Σ. Χαμπάλοφ, προς τον αρχηγό Επιτελείου της ανώτατης διοίκησης, στρατηγό Μ. Αλεξέγιεφ, ανέφερε:

«27 του Φλεβάρη, ώρα 20.10

Παρακαλώ να αναφέρετε στην Αυτού Μεγαλειότητα τον Αυτοκράτορα ότι δεν μπόρεσα να εκτελέσω τη διαταγή για την αποκατάσταση της τάξης στην πρωτεύουσα. Η πλειοψηφία των μονάδων, η μια μετά την άλλη, πρόδωσαν τον όρκο τους και αρνήθηκαν να πολεμήσουν ενάντια στους στασιαστές. Αλλες μονάδες συναδελφώθηκαν με τους στασιαστές και έστρεψαν τα όπλα τους ενάντια στα πιστά στην Αυτού Μεγαλειότητα στρατεύματα. Οσοι έμειναν πιστοί στο καθήκον τους ολόκληρη μέρα αγωνίζονταν ενάντια στους στασιαστές με μεγάλες απώλειες. Κατά το βράδυ οι στασιαστές κατέλαβαν το μεγαλύτερο τμήμα της πρωτεύουσας. Πιστές στον όρκο τους μένουν μικρές μονάδες διαφόρων συνταγμάτων, που συγκεντρώθηκαν στα χειμερινά ανάκτορα κάτω από την αρχηγία του υποστράτηγου Ζαγκέβιτς, με τις οποίες και θα συνεχίσω τον αγώνα.

Αντιστράτηγος Χαμπάλοφ».

Η επανάσταση δεν είχε πάρει ακόμα τα προλεταριακά χαρακτηριστικά της. Το γενικό κουμάντο το είχαν ακόμα οι μενσεβίκοι. Στις 27 του Φλεβάρη το βράδυ, στα ανάκτορα του πρίγκιπα της Ταυρίδας παρουσιάστηκαν οι πρώτοι αντιπρόσωποι που είχαν εκλεγεί στις επιχειρήσεις και στις στρατιωτικές μονάδες για το Σοβιέτ της Πετρούπολης. Η πλήρης υποστήριξη από μέρους της φρουράς της Πετρούπολης έδινε στο Σοβιέτ απόλυτη εξουσία. Ομως, επικεφαλής του Σοβιέτ δεν μπήκαν, δυστυχώς, οι μπολσεβίκοι, αλλά οι μενσεβίκοι και οι εσέροι.

Κι αυτό γιατί οι μπολσεβίκοι ήταν οι πρώτοι που επιστρατεύθηκαν και στάλθηκαν στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Αυτό, ασφαλώς, λιγόστευε τις δυνατότητες για μια συστηματική δουλειά με στόχο την πολιτική διαπαιδαγώγηση των μαζών.

Στη θέση των συνειδητοποιημένων προλετάριων, που έφευγαν για το μέτωπο, έμπαιναν οι αγρότες από τα χωριά που έρχονταν στην πόλη, και που δεν καταλάβαιναν ακόμη την ουσία και τους στόχους της πολιτικής πάλης. Ακολουθούσαν, βασικά, τους μενσεβίκους και τους εσέρους, των οποίων οι υπερεπαναστατικοί λόγοι και οι υποσχέσεις φαίνονταν από πρώτη ματιά πιο ελκυστικοί.

Οι περισσότεροι βουλευτές των πρώτων Σοβιέτ δεν ανήκαν σε κανένα κόμμα και δεν είχαν ιδέα για τα προγράμματα των διαφόρων κομμάτων. Από συνήθεια υποστήριζαν υπάκουα την καθοδηγητική ομάδα των εσέρων και των μενσεβίκων.

Οι γενικές θεωρητικές απόψεις των μενσεβίκων και των εσέρων, που είχαν εκτιμήσει την επανάσταση ως αστική και γι' αυτό επέμεναν στην αναγκαιότητα της παράδοσης της εξουσίας στη ρωσική αστική τάξη, ευνοούσαν το σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης από εκπροσώπους των κυρίαρχων τάξεων.

Σ' αυτήν την κατεύθυνση δούλευε ο κρατικός σύμβουλος Μ. Ροντζιάνκο με στόχο να σώσει τη μοναρχία. Κατά τις 4 η ώρα σχηματίστηκε η Προσωρινή Επιτροπή. Η πρόταση για την κατάληψη της εξουσίας απορρίφθηκε από την ανεπίσημη σύσκεψη της Κρατικής Δούμας. Η πλειοψηφία των παρευρισκομένων έτρεφε ακόμη την ελπίδα ότι θα διατηρηθεί η μοναρχία.

Οταν, τελικά, στις 9 η ώρα μ.μ. στα ανάκτορα του πρίγκιπα της Ταυρίδας άρχισε η συνεδρίαση του Σοβιέτ, η Προσωρινή Επιτροπή της Κρατικής Δούμας έκανε ακόμη μια σύσκεψη όπου αποφάσισε να πάρει στα χέρια της την εξουσία. Αποφασιστικό περιστατικό, που έδωσε τη δυνατότητα στους βουλευτές της Δούμας να εκτιμήσουν ολόκληρη την έκταση του επαναστατικού κινήματος, αποτέλεσε το πέρασμα στο πλευρό των εξεγερμένων του συντάγματος φρουράς Πρεομπραζένσκι. Ολο αυτό το διάστημα στο στρατηγείο έφταναν τηλεγραφήματα από τους διοικητές όλων των μετώπων, που δήλωναν ότι δεν μπορούν πια να εγγυηθούν για το στρατό.

Ο εξεγερμένος λαός έσπασε τις αλυσίδες της μοναρχίας των Ρομανόφ σε λιγότερο από μια βδομάδα.

Ως υπενθύμιση για τα πρόσφατα γεγονότα στην πρωτεύουσα υψώνονταν μαύροι στύλοι από καπνό. Καίγονταν τα αστυνομικά τμήματα, η φυλακή στην προκυμαία του καναλιού Κριούκοφ, το περιφερειακό δικαστήριο στη λεωφόρο Λιτέινι και μερικά άλλα δημόσια κτίρια, ένα μέρος από τα οποία πυρπολήθηκε από εκείνους που επιδίωκαν να εξαλείψουν τα έγγραφα που δεν έπρεπε να πέσουν στα χέρια του λαού.

Σε πολλούς δρόμους οι εργάτες, οι στρατιώτες, τα παιδιά της Πετρούπολης έριχναν κάτω τα τσαρικά εμβλήματα - τον δικέφαλο αετό με τις τρεις κορόνες, το σκήπτρο με το σπήλαιο και τα διακριτικά που συμβόλιζαν τη μοναρχική εξουσία. Τα σώριαζαν στο λιθόστρωτο και τους έβαζαν φωτιά, ενώ γύρω τους συγκεντρώνονταν μάζες ανθρώπων.

Οι κατώτεροι αξιωματούχοι της αστυνομίας της πόλης, οι χωροφύλακες, μεταμφιεσμένοι, προσπαθούσαν να κρυφτούν από την οργή του λαού. Ενα μέρος τους έστηνε ενέδρες, πυροβολώντας τους άοπλους ανθρώπους που είχαν βγει στους δρόμους. Στα λιθόστρωτα της Πετρούπολης εμφανίστηκαν και πάλι τραυματίες και σκοτωμένοι. Τους μεταμφιεσμένους χωροφύλακες που συνελάμβαναν, τους έστελναν με συνοδεία στο ανάκτορο της Ταυρίδας ή στο φρούριο Πετροπαβλόφσκ. Οσους συνελάμβαναν με τα όπλα στα χέρια, τους εκτελούσαν επιτόπου.

Τη μέρα που οι τσαρικές αρχές παρέδωσαν τα τελευταία τους στηρίγματα στην πρωτεύουσα, στη Μόσχα άρχισαν συνεδριάσεις και συλλαλητήρια στα εργοστάσια και τις φάμπρικες. Η αλήθεια για την επανάσταση διαδόθηκε παρ' όλη τη σκληρή λογοκρισία. Η προκήρυξη της επιτροπής των μπολσεβίκων της Μόσχας έγραφε:

«Σύντροφοι! Στην Πετρούπολη έγινε επανάσταση. Οι στρατιώτες ενώθηκαν με τους εργάτες (...) Το προλεταριάτο της Ρωσίας πρέπει να υποστηρίξει την εξέγερση της Πετρούπολης. Αλλιώς οι χείμαρροι του χυμένου εκεί αίματος θα μείνουν άκαρποι».

Στις 28 του Φλεβάρη, γενική απεργία ξέσπασε στις επιχειρήσεις της Μόσχας.

Οι πολυπληθείς διαδηλώσεις κατευθύνθηκαν στο κέντρο της πόλης. Κοντά στην Κόκκινη Πλατεία, από την πλευρά του Ζαμοσκβορέτσιγιε, οι αστυνομικοί πυροβόλησαν τους διαδηλωτές. Εδώ σκοτώθηκε ο εργάτης του εργοστασίου «Γκουζόν» Ιλαριόν Αστάχοφ, που απαίτησε από τον υπαστυνόμο να επιτρέψει την είσοδο στους διαδηλωτές. Αντί γι' απάντηση αυτός πυροβόλησε εξ επαφής τον Αστάχοφ, προκαλώντας την οργή των παρευρισκομένων.

Με την υποστήριξη των στρατιωτών, οι εργάτες έσπρωξαν τους αστυφύλακες, ανοίγοντας το δρόμο προς τις κεντρικές πλατείες της Μόσχας. Οι εξεγερμένοι έπιασαν το τηλεγραφείο, τον τηλεφωνικό σταθμό, το ταχυδρομείο, τα αστυνομικά τμήματα, απελευθέρωσαν από τις φυλακές τους πολιτικούς κρατούμενους. Ο κυβερνήτης, ο διοικητής της πόλης και ο διοικητής της στρατιωτικής περιοχής συνελήφθησαν.

«Η Πετρούπολη ξύπνησε όλη τη Ρωσία», έγραφε αργότερα ο Β. Ι. Λένιν.