Παρασκευή 25 Δεκέμβρη 2009 - Κυριακή 27 Δεκέμβρη 2009
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Καθ'οδόν: Σε λαϊκά έθιμα των ημερών

Αλεξανδρινός, το λουλούδι των Χριστουγέννων
Αλεξανδρινός, το λουλούδι των Χριστουγέννων
Από τις αρχές του περασμένου μήνα μικρά και μεγάλα καταστήματα έχουν εφοδιαστεί με χριστουγεννιάτικα είδη. Λαμπιόνια, δεντράκια και λαμπάκια, ελαφάκια, Αϊ - Βασίληδες και αστεράκια, ακόμα και πλαστικό χιόνι, «περιμένουν» έως ότου κάποιος τα αγοράσει. Αυτή η «πλύση εγκεφάλου» για κατανάλωση με ξενόφερτες νοοτροπίες, σβήνει - κάθε χρόνο όλο και περισσότερο - τα έθιμα και τους θρύλους που είναι δεμένα με τη ζωή των απλών ανθρώπων, που από τα βάθη των αιώνων ζυμώνονται με τις έγνοιες τους. Αλλά και την ελπίδα για καλύτερες μέρες, που θέλουν να τις συνοδεύουν με ξεκούραση και γλέντι.

Για να βρούμε, λοιπόν, λίγο από το νόημα των ημερών, θα θυμίσουμε μερικά από τα έθιμα και τις παραδόσεις του λαού μας, με την πεποίθηση πως αυτός είναι που θα φέρει τις καλύτερες μέρες σαν τα έθιμα που δημιούργησε.

Ο θρίαμβος της φωτιάς

Το «Χριστόξυλο» και το «Πάντρεμα της Φωτιάς» είναι δύο, όχι και τόσο γνωστά, χριστουγεννιάτικα έθιμα που τα συναντάμε κυρίως στη Μακεδονία.

Το «Χριστόξυλο» είναι το πρώτο κούτσουρο που θα καεί στο τζάκι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, αφού το πρωί της ίδιας μέρας καθαριστεί το τζάκι επιμελώς. Σε πολλές περιοχές καθαρίζεται ακόμα και η καμινάδα του τζακιού. Συνήθως στις περισσότερες περιοχές που συναντάμε το έθιμο, χρησιμοποιούν για «Χριστόξυλο» οποιοδήποτε μεγάλο ξύλο ή κούτσουρο έχουν στη διάθεσή τους, σε ορισμένες όμως προτιμούν το ξύλο αυτό να προέρχεται από δέντρο με αγκάθια όπως η άγρια αχλαδιά. Το βράδυ της παραμονής, αφού έχει συγκεντρωθεί όλη η οικογένεια γύρω από το τζάκι, ανάβεται το «Χριστόξυλο» και έως τα Θεοφάνια η φωτιά στο τζάκι δεν πρέπει να σβήσει. Με αυτόν τον τρόπο πιστεύεται ότι μένουν έξω από το σπίτι οι καλικάντζαροι που εκείνες τις μέρες βρίσκονται πάνω στη γη. Οι καλικάντζαροι (μακρινοί απόηχοι των ειδωλολατρικών μεταμφιεσμένων γιορταστών και των τραγοπόδαρων χορευτών του Διονύσου) κατά τη νεοελληνική παράδοση πριονίζουν όλο το χρόνο το δέντρο που κρατάει τη Γη, κρυμμένοι στα βάθη της και μόλις ακούσουν κάλαντα και προετοιμασίες, παρατάνε το έργο τους και ανεβαίνουν στον απάνω κόσμο για να ξεφαντώσουν.


Για τη φωτιά που προσφέρει το «Χριστόξυλο» την παραμονή των Χριστουγέννων η λαϊκή παράδοση λέει ότι ζεσταίνει τον νεογέννητο Χριστό στη Φάτνη. Η στάχτη δε που δημιουργείται στο τζάκι εκείνες τις ημέρες (από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα) πιστεύεται ότι διώχνει το κακό και γι' αυτό σκορπίζεται γύρω από το σπίτι, στους στάβλους αλλά και στα χωράφια. Το «Χριστόξυλο» συναντιέται και με το όνομα «Δωδεκαμερίτης» ή «Σκαρκάντζαλο».

Το «Πάντρεμα της φωτιάς» είναι μια παραλλαγή του «Χριστόξυλου». Η διαφορά τους έγκειται στο πλήθος των ξύλων που χρησιμοποιούνται για τη φωτιά. Ενώ στο «Χριστόξυλο» έχουμε ένα μεγάλο κούτσουρο, στο «Πάντρεμα της φωτιάς» έχουμε δύο ή τρία. Το πρώτο συμβολίζει τον νοικοκύρη και είναι από δέντρο που έχει αρσενικό όνομα π.χ. πλάτανος. Το δεύτερο συμβολίζει την νοικοκυρά και είναι από δέντρο που έχει θηλυκό όνομα π.χ. κερασιά. Οπου χρησιμοποιείται και τρίτο ξύλο συμβολίζει τον κουμπάρο και είναι από δέντρο ανεξαρτήτου ονομασίας, διαφορετικού όμως είδους από τα δύο πρώτα. Αφού καθαριστεί το τζάκι επιμελώς το πρωί της παραμονής, το βράδυ τοποθετούνται σταυρωμένα τα ξύλα και ανάβει η φωτιά. Κατά τα λοιπά, η διαδικασία είναι ίδια με το «Χριστόξυλο».

Σε κάποια μέρη πάνω στη φωτιά χύνεται κρασί και λάδι ενώ σε κάποια άλλα ρίχνουν φυτά που όταν πάρουν φωτιά κάνουν θόρυβο.

Το αμίλητο νερό


Στα χωριά της κεντρικής Ελλάδας, τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων γίνεται το λεγόμενο «τάισμα» της βρύσης. Οι κοπέλες του χωριού τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να σταθεί και η ζωή τους παίρνοντας έτσι το «αμίλητο» νερό.

Για την καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ψημένο σιτάρι, κλαδί ελιάς ή όσπρια και φρόντιζαν να πάνε από τις πρώτες, γιατί όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Οι γυναίκες, επιστρέφοντας στο σπίτι, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού είχαν αδειάσει τις βαρέλες από το παλιό. H διαδικασία της μετάβασης και της επιστροφής στη βρύση, γινόταν σιωπηλά, γι' αυτό ονομάστηκε αμίλητο νερό. Οι γυναίκες φρόντιζαν να μη μιλήσει η μια στην άλλη, αν και πολλές φορές αυτή η υποχρεωτική βουβαμάρα ήταν αφορμή να μην μπορούν να κρατήσουν τα γέλια τους. Με το αμίλητο αυτό νερό ραντίζουν τα σπίτια.

Ρίζες στην αρχαιότητα

Οι «μωμόγεροι» είναι ένα ιδιαίτερο έθιμο με αρχαίες ρίζες, περιορίζεται χρονικά στο δωδεκαήμερο από τα Χριστούγεννα ως τα Θεοφάνια και το συναντάμε κυρίως στις περιοχές της Μακεδονίας, της Θράκης και της Θεσσαλίας.

«Τα κάλαντα», από το έργο της Μαρίας Πωπ
«Τα κάλαντα», από το έργο της Μαρίας Πωπ
Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, οι μωμόγεροι ήταν το αποτέλεσμα των ανάλογων γιορτών, που γίνονταν στα βυζαντινά χρόνια. Η ονομασία τους άλλωστε (μώμος = λοιδορία, κοροϊδία) βεβαιώνει και τη σύνδεσή τους με την αρχαία εποχή και το αντίστοιχο εθιμικό θέατρο των αρχαίων.

Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται «μωμόγεροι», φοράνε τομάρια ζώων (λύκων, τράγων κ.λπ.) ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Οταν συναντηθούν δυο παρέες κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.

Η λαχτάρα της ευτυχίας...

Ενα από τα ωραιότερα έθιμα των ημερών είναι τα κάλαντα. Οι παιδικές φωνές που γεμίζουν τον αέρα με αστείες επωδούς, με ευχές και μελωδίες, και τους νοικοκυραίους με παινέματα, μεταφέρουν μια πανανθρώπινη και πανάρχαια λαχτάρα. Την ευτυχία. Μια ευτυχία που φτιάχνεται από απλά υλικά, από καθημερινές ανάγκες, όπως ένα καλό μεροκάματο, ένας καλός γάμος, ένα παιδί, η καλή σοδειά... `Η από καημούς, όπως ο γυρισμός του ξενιτεμένου, η υγεία στην αρρώστια, η τύχη στη δυστυχία...



Ο τελετουργικός χορός των μομώγερων
Ο τελετουργικός χορός των μομώγερων

Επιμέλεια:
Ελένη ΑΡΓΥΡΙΟΥ

Απείρως γοητευτικό το άπειρο

Εξαιρετικό το νέο μυθιστόρημα του Τεύκρου Μιχαηλίδη: «Αχμές, ο γιος του φεγγαριού» που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις «Πόλις». Ο συγγραφέας μας ξεναγεί στο Λούξορ, στις αρχαίες Θήβες, εκεί όπου βρίσκεται θαμμένος ένας πολύτιμος πάπυρος, που συνοψίζει όλες τις μαθηματικές γνώσεις εκείνης της εποχής. Tης εποχής που χτίστηκαν οι πυραμίδες, της εποχής που οι «θεϊκοί» Φαραώ παντρεύονταν την αδελφή τους ως πρώτη σύζυγο, και που εκτός από τους κατακτητικούς ή και αμυντικούς πολέμους, πρώτη τους έγνοια ήταν η προετοιμασία για το ταξίδι προς τη Δύση - προς το θάνατο, που για εκείνους ήταν και η προετοιμασία της επιστροφής στη ζωή. Διότι, αφού ο ήλιος βγαίνει από την ανατολή και κατευθύνεται προς τη δύση σημαίνει ότι προετοιμάζεται να ανατείλει ξανά... την επομένη. Ετσι πίστευαν. Γι' αυτό και είχαν ανάγκη να έχουν ένα μεγαλοπρεπές αλλά και ασφαλές όχημα που θα τους εξασφάλιζε μια άνετη, πολυτελή αναχώρηση και ασφαλή επιστροφή....

Ο Τεύκρος Μιχαηλίδης προσκαλεί τον αναγνώστη σε μια γοητευτική περιπλάνηση στο κατάφυτο από πάπυρους Δέλτα του Νείλου, και, τον καλεί να «ζήσει» - όσο κρατά η ανάγνωση του βιβλίου - την πολυτάραχη Δεύτερη Ενδιάμεση Περίοδο, τις διαμάχες, τις ίντριγκες και τους πολέμους ανάμεσα στους ηγεμόνες των δύο βασιλείων, της Ανω και της Κάτω Αιγύπτου, μα κυρίως, αυτό που ενδιαφέρει τον συγγραφέα είναι να μυήσει, ακόμα και τον πιο αδαή, στο θαυμαστό χώρο των μαθηματικών, στη γεωμετρία αλλά και στη συναρπαστική αναζήτηση του Απείρου. Ο συγγραφέας των εξαιρετικών «Πυθαγόρειων εγκλημάτων», που τόσο αγαπήθηκαν από το ελληνικό αλλά και το ξένο αναγνωστικό κοινό (μεταφράστηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες) στην δεύτερη εμφάνισή του κατορθώνει να κερδίσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον πείσει να αφεθεί σε ένα υπέροχο ταξίδι στο χρόνο, στο χώρο, που θα τον οδηγήσει στην ανακάλυψη του πρώτου ενυπόγραφου μαθηματικού κειμένου στην ιστορία της ανθρωπότητας, δηλαδή και στη χώρα των αριθμών.


Τιτίνα ΔΑΝΕΛΛΗ

Μικρές σελίδες

Ημερολόγιο για ...δούλους!

Το θεατρικό ημερολόγιο για το 2010 των εκδόσεων «Δωδώνη», που κυκκλοφορεί υπό τον τίτλο «Ο δούλος στο προσκήνιο», είναι μια καλαίσθητη έκδοση σε μικρό σχήμα στην οποία εναλλάσσονται κλασικά κείμενα και εικόνες από παραστάσεις απ' την εποχή του Αριστοφάνη μέχρι τις μέρες μας με πρωταγωνιστές γνωστούς ηθοποιούς σε σημαντικές παραστάσεις.

Ο τίτλος, όπως σημειώνει στον πρόλογο, η επιμελήτρια του ημερολογίου Μαρία Πορτολαιμαίου Λάζου εκφράζει το «δούλο πρωταγωνιστή και όχι σε δεύτερο ή τρίτο ρόλο ή στο χορό». Μέσα απ' τα κείμενα, όπως σημειώνεται, επιχειρείται «να παρακολουθήσει το δούλο στο μεγάλο του ταξίδι σε περασμένες εποχές, σ' Ανατολή και Δύση».

Μέσα από τη διαδρομή εικόνων και κειμένων, η επιμελήτρια καταλήγει στο συμπέρασμα: «Τελικά σήμερα δεν μπορεί πλέον να πει κανείς τίποτε που να μην το έχει πει κάποιος άλλος. Γι' αυτό είναι δίκαιο να προσφέρετε την κατανόηση και τη συγγνώμη σας, αν οι νεότεροι ποιητές επαναλαμβάνουν απλώς αυτά που οι παλιότεροι παρουσίαζαν συχνά».

Πάντως το ημερολόγιο - με εξώφυλλο έναν πίνακα με Γάλλους και Ιταλούς κωμικούς του 1670 - δεν προτρέπει σε συγγνώμη, αλλά σε απόλαυση της καλλιτεχνικής διαδρομής του δούλου - και πολλών άλλων πρωταγωνιστών - στο ταξίδι τους σε όλες τις εποχές...


Γ. Μ.

«Ταξίδι» με αφηγήσεις και μουσικές του Μίκη

Μια εξαιρετική δουλειά, ήρθε να προστεθεί στη σειρά βιβλίων - cd με αναγνώσεις - ερμηνείες από προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών, υπό τον τίτλο «Λόγου Χάριν» που κυκλοφορεί από την «bond-us music».

Στη νέα έκδοση, ο Μίκης Θεοδωράκης μιλάει... για τη Συμπαντική Αρμονία. Μπορούμε να απολαύσουμε σε μια μοναδική ηχογράφηση, αφηγήσεις και φιλοσοφικούς στοχασμούς από τα πρώτα χρόνια της ζωής του, μέχρι το δρόμο της μουσικής σύνθεσης και τη θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας. Οριοθετεί το ψυχικό και πνευματικό του στίγμα επηρεασμένος από την κατοχή (1941-44), τη διδασκαλία του Ιησού, τους τραγικούς και τους νεότερους ποιητές, τους αρχαίους φιλόσοφους, τη θεωρία του Φιλόλαου, τον Ηράκλειτο και το Λόγο, τον Αναξίμανδρο και το Απειρο, την Πυθαγόρεια θεωρία των αριθμών... και τη σχέση τους με τη μουσική, τον Παρθενώνα και τον Ικτίνο.

Μας λέει: «Με απασχολούσε πέρα από τη μουσική, η μεταφυσική, η θρησκεία και η φιλοσοφία. Συνειδητοποιούσα ότι είμαι ένα απειροελάχιστο όμως ενεργητικό μόριο του Σύμπαντος, αφού έχω την ιδιότητα να αντανακλώ δημιουργικά το Νόμο της Συμπαντικής αρμονίας και επομένως να συμμετέχω για όσο διάστημα θα υπάρχω σ' αυτήν την αέναη κίνηση του διαρκούς αρμονικού γίγνεσθαι».

Αναπτύσσει τη θεωρία της Αρμονίας και της Αντίστιξης σε αντιστοιχία με τα άστρα και την κίνησή τους.

«Ζω και υπάρχω μόνο όταν συντονίζομαι με το βασικό νόμο της Συμπαντικής Αρμονίας, οπότε γίνομαι ένα υπαρκτό και δραστήριο μόριο, καθώς η ατομική και ασήμαντη καμπύλη του χρόνου που μου δόθηκε θα αξιωθεί να ενωθεί με το άπειρο, το ακατανόητο το εν, το γαλάζιο αιθέρα και το βόμβο των σφαιρών».

Ο λόγος του αγγίζει τις 2 ώρες, καταγράφεται σε 2 cd σε ενότητες που γεφυρώνουν μουσικές του συνθέτη από τα έργα που έγραψε επηρεασμένος από την κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Το έργο είναι συσκευασμένο σε κασετίνα που περιέχει βιβλιαράκι με ολόκληρο το γραπτό κείμενο (Πληροφορίες στα τηλ. 210.6849.090 - 210.6845.000).



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ