• Αφιέρωμα «Οκτωβριανή Επανάσταση και Παιδεία»: Ματιές στην πρωτοπόρα παιδαγωγική σκέψη και την τεράστια συμβολή του Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο.
• Συνέντευξη με τον Δημήτρη Βιτάλη, μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ, για το περιεχόμενο, το καλοκαιρινό ταξίδι και την κορύφωση του 43ου Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή».
• 37 χρόνια από τη δολοφονία της Σωτηρίας Βασιλακοπούλου. Νεολαία και εργαζόμενοι τιμούν τη μνήμη της.

Ο Δημήτρης Βιτάλης

Για το περιεχόμενο του Φεστιβάλ, την πλούσια καλοκαιρινή προφεστιβαλική δραστηριότητα και την κορύφωσή της με τις κεντρικές εκδηλώσεις ο «Ριζοσπάστης» συζητά με τον Δημήτρη Βιτάλη, μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ. Η συνέντευξη έχει ως εξής:

-- Το 43ο Φεστιβάλ έχει σύνθημα «100 χρόνια από τις μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο - Το μέλλον δε θα 'ρθει από μονάχο του... Αν δεν πάρουμε μέτρα κι εμείς (Βλ. Μαγιακόφσκι)». Μιλήστε μας γι' αυτήν την επιλογή.

-- Φέτος, το Φεστιβάλ μας είναι αφιερωμένο στην Οκτωβριανή Επανάσταση και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Για το σύνθημα δανειστήκαμε τα λόγια του ποιητή της επανάστασης Β. Μαγιακόφσκι. Οπως και να το σκεφτεί κανείς, τα λόγια του Μαγιακόφσκι παραμένουν σήμερα επίκαιρα και εύστοχα όσο ποτέ. Το σύνθημά μας είναι, λοιπόν, η πιο αποφασιστική απάντηση στις αναζητήσεις, στον προβληματισμό χιλιάδων νέων. «Μπορεί να αλλάξει η κατάσταση που ζούμε;». Εμείς απαντάμε: Ναι, ο κόσμος μπορεί ν' αλλάξει και θ' αλλάξει. Αυτήν την απάντηση έδωσαν οι μπολσεβίκοι πριν από 100 χρόνια, τον Οκτώβρη του 1917. Εμπνεόμαστε από το έργο τους, τις θυσίες τους, τον τρόπο δράσης τους, την πρωτοπόρα σκέψη τους. Τότε, 100 χρόνια πριν, έσπασαν τον πάγο, άνοιξαν το δρόμο για να γνωρίσει η ανθρωπότητα την κοινωνία όπου οι εργάτες και ο λαός εξυψώθηκαν, πήραν στα χέρια τους την εξουσία, οργάνωσαν την παραγωγή με βάση τις ανάγκες τους, πετώντας από την εξουσία τους καπιταλιστές και τους συνεργάτες τους. Εβαλαν τις βάσεις για να ζήσουν οι λαοί της Σοβιετικής Ενωσης ειρηνικά, να γνωρίσουν κατακτήσεις και δικαιώματα που μέχρι τότε φάνταζαν αδύνατα.

-- Ηδη, απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας πραγματοποιούνται πολύμορφες εκδηλώσεις στην πορεία κορύφωσης του Φεστιβάλ. Ποια είναι τα μηνύματα που φτάνουν από αυτό το καλοκαιρινό «ταξίδι» και η παρέμβαση των Οργανώσεων σε όλη τη χώρα μέσα από αυτήν τη διαδικασία;

-- Το Φεστιβάλ της ΚΝΕ είναι το μεγαλύτερο πολιτικό - πολιτιστικό γεγονός της νεολαίας σε όλη την Ελλάδα. Από όπου και αν περνά αφήνει το στίγμα του, είναι τόπος κοινής συνάντησης, αγωνιστικό ραντεβού, για χιλιάδες νέους που προβληματίζονται για όσα βιώνουν σήμερα, για όσα τους στερούν, για να ενώσουμε τις αγωνίες, τις προσδοκίες από τη ζωή με τις πιο πρωτοπόρες ιδέες, με την επαναστατική πολιτική του ΚΚΕ και τις θέσεις της ΚΝΕ. Κόντρα στην απογοήτευση, στη μοιρολατρία τού «τίποτα δεν αλλάζει». Αλλά και ένας χώρος για να διασκεδάσουμε, να περάσουμε καλά. Το Φεστιβάλ έχει ξεκινήσει το «ταξίδι» του. Την αρχή για φέτος έκαναν η προφεστιβαλική εκδήλωση του Πειραιά και τα Εργατικά Φεστιβάλ που από κοινού με το Κόμμα πραγματοποιήσαμε σε πολλές περιοχές, επιδιώκοντας να έρθουμε σε επαφή με νέους εργάτες. «Ταξίδεψε» και στο εξωτερικό με τις εκδηλώσεις στη Βαυαρία της Γερμανίας.

-- Τι θα περιλαμβάνουν οι κεντρικές εκδηλώσεις του Φεστιβάλ που θα πραγματοποιηθούν στην Αθήνα;

-- Ηδη έχουν δοθεί στη δημοσιότητα τα ονόματα των καλλιτεχνών που θα συνθέσουν το πολύ πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα του φετινού Φεστιβάλ. Δεκάδες συναυλίες και αφιερώματα θα κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον των επισκεπτών του. Πιστεύουμε θα ξεχωρίσει φέτος η κεντρική έκθεση του Φεστιβάλ, που είναι αφιερωμένη στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Επίσης, στο Στέκι του Πολιτισμού θα μπορούν οι επισκέπτες να δουν μια ξεχωριστή έκθεση με έργα της Ρώσικης Πρωτοπορίας. Στο χώρο του Φεστιβάλ και στα διάφορα Στέκια που θα λειτουργούν, για μαθητές, νέους εργάτες, φοιτητές, σπουδαστές, θα παρουσιαστούν μικρές εκθέσεις, video, project, θεατρικές παραστάσεις, θα γίνουν συζητήσεις, εργαστήρια και πολλά άλλα. Ξεχωριστοί χώροι θα υπάρχουν για τις μικρές ηλικίες καθώς και για τα μέτωπα της πάλης κατά των ναρκωτικών και τον αθλητισμό.

-- Για μια ακόμη χρονιά το κεντρικό Φεστιβάλ πραγματοποιείται στο Πάρκο «Αντ. Τρίτσης». Σε έναν χώρο παρατημένο, που κάθε χρόνο παραδίνεται αγνώριστος στους εργαζόμενους της περιοχής, χάρη στην εθελοντική δουλειά των μελών και φίλων του Κόμματος και της ΚΝΕ. Μιλήστε μας για τον διεκδικητικό χαρακτήρα που δίνει η ΚΝΕ στη διοργάνωση του Φεστιβάλ σε αυτόν το χώρο.

-- Οι εκδηλώσεις του 43ου Φεστιβάλ θα κορυφωθούν για άλλη μια χρονιά στον γνώριμο τόπο του Πάρκου «Αντώνης Τρίτσης». Η ίδια η πραγματοποίηση του Φεστιβάλ στο συγκεκριμένο χώρο είναι συνδεδεμένη με τη διεκδίκηση για αναβάθμιση των υποδομών του, για Πάρκο ανοιχτό στο λαό και τη νεολαία και κλειστό στους επιχειρηματίες που το λιγουρεύονται. Επτά χρόνια τώρα, το Πάρκο αποτελεί την έδρα των κεντρικών εκδηλώσεων του Φεστιβάλ, εκατοντάδες χιλιάδες λαού το έχουν επισκεφτεί. Από αυτήν τη διαδικασία το Πάρκο έχει αναδειχθεί, έχει αγκαλιαστεί από τους κατοίκους της Αττικής.

Το Φεστιβάλ αποτελεί ανάσα ζωής για το Πάρκο. Κάθε χρόνο το παραδίδουμε καλύτερο από ό,τι το βρίσκουμε. Η κατασκευή του Φεστιβάλ έχει προσαρμοστεί έτσι ώστε κάθε φορά που το Φεστιβάλ κλείνει τις πύλες του, το Πάρκο να βγαίνει ανανεωμένο. Συνεχίζουμε λοιπόν δυναμικά τον αγώνα για την υπεράσπιση του Πάρκου, ενάντια στην απαξίωσή του από τις κυβερνήσεις, διαχρονικά, αλλά και από τη σημερινή κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Η σημασία αυτού του αγώνα είναι ξεχωριστή. Το Πάρκο βρίσκεται στην καρδιά των εργατογειτονιών της Δυτικής Αττικής, με χιλιάδες νέους ανέργους, κακοπληρωμένους, περιπλανώμενους από δουλειά σε δουλειά, χιλιάδες μαθητές που έχουν ανάγκη την πρόσβαση σε ελεύθερους χώρους πρασίνου και αναψυχής, όπως το Πάρκο, την πρόσβαση στον αθλητισμό και τον πολιτισμό. Ξεκαθαρίζουμε λοιπόν ότι το Πάρκο είναι λαϊκή περιουσία και όχι αντικείμενο εκμετάλλευσης. Η περιφρούρηση του χαρακτήρα του λοιπόν αποτελεί υπόθεση του εργατικού - λαϊκού κινήματος.

-- Πώς προετοιμάζεται το Φεστιβάλ από την πλευρά των Οργανώσεων καθώς πλησιάζουμε προς τις κεντρικές εκδηλώσεις;

-- Οι μηχανές δουλεύουν στο φουλ! Εκατοντάδες ομάδες δουλειάς, από μέλη και φίλους της ΚΝΕ, ετοιμάζουν αφιερώματα, παραγωγές, θεματικές συζητήσεις, project, εκδηλώσεις. Το πολύπλευρο πρόγραμμα του Φεστιβάλ είναι και πολύ απαιτητικό.

Ταυτόχρονα, χιλιάδες μέλη και φίλοι της ΚΝΕ σε όλη την Ελλάδα με το κουπόνι ενίσχυσης και το πρόγραμμα του Φεστιβάλ, τον «Ριζοσπάστη» και τον «Οδηγητή» στο χέρι, μαχητικά, με πείσμα και αισιοδοξία, «οργώνουμε» εργασιακούς χώρους, γειτονιές, σχολεία, σχολές, στέκια νεολαίας, μεταφέροντας το μήνυμα του Φεστιβάλ. Το Φεστιβάλ μας χτίζεται χωρίς σπόνσορες και χορηγούς, με μεράκι, ανιδιοτέλεια, αυτοθυσία, συλλογική, σχεδιασμένη δουλειά μελών και φίλων της ΚΝΕ. Στόχος μας, για άλλη μια χρονιά, οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ να πλημμυρίσουν με νέους από την εργατική τάξη.

Ο Α. Σ. Μακάρενκο

Η νέα εργατική εξουσία στη Σοβιετική Ρωσία έπρεπε πέραν όλων των άλλων να αντιμετωπίσει το εκρηκτικό πρόβλημα των παιδιών του δρόμου. Ηταν πρόβλημα που δημιούργησε ο ιμπεριαλιστικός Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και η στρατιωτική επέμβαση 14 καπιταλιστικών κρατών (μεταξύ αυτών και της Ελλάδας) ενάντια στην Επανάσταση. Επρόκειτο για 7,5 εκατομμύρια εγκαταλελειμμένα τέτοια παιδιά τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας. Παιδιά του δρόμου που μέσα στη βιοπάλη συχνά κατέληγαν σε συμμορίες που έκλεβαν, επαιτούσαν, εκ των οποίων μάλιστα τουλάχιστον το 10% έκανε και χρήση ναρκωτικών ουσιών. Παρά το μέγεθος του προβλήματος, τις τεράστιες καταστροφές που είχαν προκληθεί από τους πολέμους, η Σοβιετική Ενωση το πάλεψε και μέσα σε μερικά χρόνια κατάφερε με οργανωμένο τρόπο να περιθάλψει και να μορφώσει όλα αυτά τα παιδιά σε ειδικές μορφωτικές - εργασιακές κολεκτίβες.

Ο Μακάρενκο, λοιπόν, είχε καθοριστικό ρόλο σε αυτόν τον άθλο και μέσα από αυτή τη δουλειά ανέπτυξε το σύστημα των παιδαγωγικών του απόψεων, που συνέβαλε στην ανάπτυξη της παιδαγωγικής σκέψης όχι μόνο της Σοβιετικής Ενωσης, μα και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών και γενικότερα των μαρξιστών παιδαγωγών.

Στη νέα σοβιετική κοινωνία ο σκοπός της αγωγής της νέας γενιάς και του λαού είναι η κομμουνιστική αγωγή, η διαμόρφωση ενός νέου τύπου ανθρώπου, που κι αυτός με τη σειρά του θα συνδιαμορφώνει τη νέα κοινωνία. Και αυτός ο σκοπός καθορίζεται από τις ίδιες τις κοινωνικές ανάγκες. Γράφει χαρακτηριστικά σε άρθρο της τη δεκαετία του '60 η Ρόζα Ιμβριώτη για τον Α. Σ. Μακάρενκο, με αφορμή τα 25 χρόνια από το θάνατό του: «Το καινούργιο σχολείο εκλήθηκε να σχηματίσει "τη νέα γενιά των οικοδόμων του σοσιαλισμού" και αρχιμάστορας σε τούτο το έργο στάθηκε ο Μακάρενκο».

Εκατομμύρια ήταν τα άστεγα παιδιά τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης

«Η υπόθεσή μας, η υπόθεση της κομμουνιστικής μόρφωσης, είναι μια υπόθεση νέα, που έχει παγκόσμια σημασία. Αν πάρουμε έναν οποιονδήποτε τομέα, λ.χ. την τεχνική, τη λογοτεχνία ή κανέναν άλλο, θα δούμε πως στο πλαίσιο αυτού του τομέα εφαρμόζουμε πάντα κάτι απ' τις περασμένες γενιές. Ομως στον τομέα της κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη, γιατί πριν από 20 χρόνια αυτές οι δυο λέξεις - κομμουνιστική μόρφωση - σχεδόν δεν χρησιμοποιούνταν. Και δεν διστάζουμε να βεβαιώσουμε πως όσον αφορά τις λεπτομέρειες της δουλειάς μας πλανιόμαστε ακόμα στο σκοτάδι και θα πλανιόμαστε και δεν μπορεί να μην πλανιόμαστε. Αν πούμε πως μέσα στα είκοσι χρόνια πετύχαμε να φτιάξουμε, να τελειώσουμε και να ολοκληρώσουμε μια νέα, μια μεγάλη σχολή, τη σχολή της κομμουνιστικής μόρφωσης, αυτό δεν θα ήταν παρά απλός κομπασμός. Στη δουλειά αυτή είμαστε όλοι πρωτοπόροι και τα λάθη είναι χαρακτηριστικό των πρωτοπόρων. Το σπουδαίο είναι να μην απελπιζόμαστε απ' τα λάθη και πάντα να τα υπερνικάμε».

Στο επίκεντρο της παιδαγωγικής του σκέψης είναι η θεωρία της «διαπαιδαγώγησης στην ομάδα και με την ομάδα» (κολεκτίβα). Στην κοινωνία δεν υπάρχουν άτομα έξω από αυτήν, γι' αυτό δεν μπορεί να υπάρχει διαχωρισμός της προσωπικής τύχης του ατόμου, του προσωπικού δρόμου ευτυχίας που να αντιπαρατίθεται στην τύχη και στην ευτυχία της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν, για τον Μακάρενκο, ζευγάρι «καθηγητής - μαθητής» δεν υπάρχει, η μέθοδος διαπαιδαγώγησης δεν απορρέει από αυτό το ζευγάρι, αλλά από το σύνολο του σχολείου, από την κολεκτίβα, την οργάνωση και το στιλ δουλειάς της.

Κομμουνάροι της «Κομμούνας Ντζερζίνσκι» παρελαύνουν στο Χάρκοβο το 1932

Πρακτικά, ο παιδαγωγός παίρνει υπόψη του το άτομο, δεν αφαιρείται από αυτό, αλλά προσπαθεί να προβάλει τις καλύτερες πλευρές του χρησιμοποιώντας τη δύναμη της κολεκτίβας - ομάδας - για να διαμορφώσει την προσωπικότητα του ατόμου και να επιδράσει σε αυτό.

Μια από τις θεμελιώδεις αρχές που εφάρμοσε στην πράξη ο Μακάρενκο, αυτή της συμμετοχής των παιδιών στην παραγωγική δραστηριότητα μιας κομμουνιστικής κολεκτίβας, διατυπώθηκε αρχικά από τους Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. Σ' αυτή στηριζόταν η αντίληψη πως μέσα από την εργασιακή δραστηριότητα το παιδί μπορεί καλύτερα να συνειδητοποιήσει τις φυσικές και κοινωνικές νομοτέλειες και να αναπτύξει πολύπλευρα την προσωπικότητά του.

Ο Μ. Γκόρκι (καθιστός στη μέση) και ο Α. Σ. Μακάρενκο (όρθιος δεύτερος από αριστερά) με νέους της «αποικίας Γκόρκι»

Αναπόσπαστα δεμένη με την κολεκτίβα ο Μακάρενκο βλέπει τη σοβιετική πειθαρχία. Λέει σχετικά με το ζήτημα της πειθαρχίας σε διάλεξή του για τις παιδαγωγικές αντιλήψεις του:

«Το πρόβλημα της πειθαρχίας έχει μεγάλη σημασία. Αναταράζει και κρατάει σε ένταση όλο τον κόσμο. Παρ' όλα αυτά στην πρακτική των σχολείων μας μιλάνε και σήμερα για πειθαρχία χαλιναγώγησης.

Είναι αυτή σοβιετική πειθαρχία; Η πειθαρχία χαλιναγώγησης ζητάει: Να κάνεις ή να μην κάνεις την τάδε δουλειά, να μην αργείς στο σχολείο, να μη σπας το μελανοδοχείο στους τοίχους, να μη βρίζεις τους δασκάλους. Θα μπορούσα ν' αναφέρω και μερικούς άλλους κανόνες που αρχίζουν με το "να μη". Αυτό όμως δεν είναι σοβιετική πειθαρχία. Η σοβιετική πειθαρχία είναι πειθαρχία υπερνίκησης των δυσκολιών, πάλης και προόδου, πειθαρχία επιμονής για την επίτευξη του σκοπού. Εχει τάχα λυθεί σ' εμάς το πρόβλημα των σκοπών και των καθηκόντων της διαπαιδαγώγησης; Το ζήτημα αυτό πρέπει να διευκρινιστεί. Λέμε πως το παιδί πρέπει να είναι καθωσπρέπει, να είναι αναπτυγμένο, νοικοκυρεμένο, πειθαρχημένο, τολμηρό, τίμιο, με θέληση κι άλλες ωραίες λέξεις. Μήπως όμως και στο αγγλικό σχολείο δεν προσπαθούν να είναι το παιδί με θέληση, τίμιο και νοικοκυρεμένο; Κι αυτοί έτσι λένε. Οχι, αυτή η διατύπωση δεν καθορίζει τους σκοπούς μας.

Οι σκοποί μας είναι άλλοι: Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά κομμουνιστική αγωγή. Μ' άλλα λόγια οι σκοποί μας μπορούν να εκφραστούν μόνο στις ιδιότητες του χαρακτήρα, που καθορίζουν την προσωπικότητα του κομμουνιστή, κι αυτές οι ιδιότητες πρέπει να εκφράζονται με ακρίβεια και καθαρότητα.

Και για να δούμε, τι ξέρουμε για το χαραχτήρα του μέλους της κολεκτίβας - του ανθρώπου που είναι κομμουνιστική η αγωγή του! Τι γνώμη έχουμε γι' αυτόν τον άνθρωπο; Αν πούμε πως είναι τίμιος, πως πρέπει να έχει θέληση, πρέπει να είναι δραστήριος, αυτό δεν θα πει τίποτα. Τα προσόντα αυτά δεν είναι μόνο δικά μας.

Η τιμιότητα του κομμουνιστή πρέπει να διαφέρει από την τιμιότητα του λεγόμενου "καλού Αγγλου". Γιατί ακόμα και η Αγία Γραφή μιλάει για τιμιότητα.

Η δική μας τιμιότητα απαιτεί θετική ενότητα ανάμεσα στους εργαζόμενους, σεβασμό προς κάθε εργαζόμενο, σεβασμό προς τη μικρή κολεκτίβα μας και προς την κολεκτίβα ολόκληρης της σοβιετικής κοινωνίας, σεβασμό προς τους εργαζόμενους όλων των χωρών.

Μόνο σ' αυτό το φόντο μιλάμε εμείς για τιμιότητα. Κάθε ηθικό προτέρημα αποκτά σ' εμάς περιεχόμενο διαφορετικό απ' ό,τι έχει στην αστική τάξη. Σ' εμάς χρειάζεται μια ιδιαίτερη εναρμόνιση των ηθικών προτερημάτων, που δεν μοιάζει καθόλου, ας πούμε, με της Αγγλίας. Αυτά ακριβώς τα ιδιαίτερα προσόντα του ηθικού ατόμου πρέπει ν' αναπτύξουμε».

«Ας πάρουμε για παράδειγμα μια τέτοια σπουδαία ικανότητα, όπως το πρακτικό πνεύμα, στο οποίο δίνει ιδιαίτερη προσοχή ο σύντροφος Μολότοφ στην εισήγησή του στο 18ο Συνέδριο του Κόμματος.

Και απ' την αστική άποψη το πρακτικό πνεύμα είναι καλή ιδιότητα. Ομως πώς το εννοούν το πρακτικό πνεύμα στον αστικό κόσμο; "Πρέπει να είναι πρακτικός ο άνθρωπος, γιατί υπάρχουν πολλοί που δεν είναι πρακτικοί και πρέπει να είσαι ισχυρότερος απ' αυτούς". Το αστικό πρακτικό πνεύμα είναι προσόν, για να νικήσει ο πρακτικός τούς μη πρακτικούς, να επιπλεύσει, να τους μετατρέψει σε δούλους, σε εκμεταλλευόμενους.

Τέτοιο πρακτικό πνεύμα είναι μέσο εκμετάλλευσης. Σ' εμάς όμως κάθε σοβιετικός άνθρωπος πρέπει να είναι πρακτικός, το πρακτικό πνεύμα του ενός δεν μπορεί να εμποδίζει το πρακτικό πνεύμα του άλλου. Ωστε σ' εμάς το πρακτικό πνεύμα είναι ηθική ιδιότητα, και η απαίτηση του πρακτικού πνεύματος ηθική απαίτηση. Και πρέπει να καλλιεργούμε το πρακτικό πνεύμα στον κάθε άνθρωπο.

Πάρτε μια άλλη έννοια, όπως η ακρίβεια. Στους λόγους του συντρόφου Στάλιν και στις τελευταίες υποδείξεις της κυβέρνησής μας τονίζεται η σημασία αυτού του προσόντος. Στην εκπαιδευτική μας εργασία το να είναι κανείς ακριβής, το θεωρούμε ιδιότητα του πραγματικού κομμουνιστικού χαρακτήρα. Πρέπει όμως το προσόν αυτό ν' αναπτύσσεται σε τέτοιο βαθμό, ώστε η ακρίβεια του υφισταμένου να είναι μια και ομοιόμορφη ηθική ιδιότητα.

Πάρτε ένα ακόμα προσόν του χαρακτήρα, όπως η ικανότητα προσανατολισμού, η ικανότητα να προσανατολίζεσαι στις πιο πολύπλοκες συνθήκες πολύ γρήγορα, με μεγάλη ακρίβεια, πολύ ήρεμα, με πεποίθηση, χωρίς φωνές, χωρίς υστερίες, χωρίς πανικό, χωρίς τσιρίγματα. Οφείλουμε ν' αναπτύξουμε αυτή την ικανότητα.

Τέλος ας πάρουμε ένα άλλο σπουδαίο προσόν του χαρακτήρα, καθαρά κομμουνιστικό προσόν, όπως η ικανότητα να ξέρεις να υποτάσσεσαι στον σύντροφο - όχι στον πλούσιο, όχι στον αφέντη μα στον σύντροφο - και ταυτόχρονα η ικανότητα να ξέρεις να δίνεις εντολές στον σύντροφο. Είμαστε σύντροφοι, φίλοι, μα όταν τύχει κάποτε και πάρω το δικαίωμα να διατάζω, τότε εγώ πρέπει να ξέρω να διατάζω κι εσύ πρέπει να ξέρεις να υποτάσσεσαι, ξεχνώντας πως πριν από ένα λεπτό ήμασταν φίλοι. Αυτό το προσόν του χαρακτήρα μπορεί ν' αναπτυχθεί μόνο στη χώρα μας, όπου δεν υπάρχουν εκμεταλλευτικές τάξεις, ούτε εξουσία που πηγάζει απ' την οικονομική δύναμη, την ιδιοκτησία, τη θέση του αφέντη. Ολα αυτά τα προσόντα πρέπει να τα αναπτύξουμε στη νεολαία μας.

Ανέφερα πολύ λίγα απ' τα πάρα πολλά προσόντα.

Τώρα ρωτάνε: Ποια μέσα έχουμε για την ανάπτυξη αυτών των προσόντων; Για να μάθεις να διατάζεις το σύντροφο δεν υπάρχει άλλος δρόμος παρά να εξασκηθείς να διατάζεις, όχι όμως παίζοντας και γελώντας μα έτσι, που η μη εκτέλεση της διαταγής να τιμωρείται και ο σύντροφος να είναι υπεύθυνος μπροστά στην κολεκτίβα.

Αυτά είναι, σύντροφοι, τα βασικά που ήθελα να σας πω. Πρέπει να οργανώσουμε την κολεκτίβα έτσι, που να καλλιεργούνται πραγματικά, όχι φανταστικά, μα αληθινά, ρεαλιστικά προσόντα του ατόμου. Να τι οφείλουμε να κάνουμε και τότε, μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, η ατομική μέθοδος θα επενεργεί πολύ πιο αποτελεσματικά, ομορφότερα και πιο σύμφωνα με το σκοπό που επιδιώκουμε. Γι' αυτό, αν δεν υπάρχει κολεκτίβα και κολεκτιβίστικη διαπαιδαγώγηση, τότε, εφαρμόζοντας την ατομική μέθοδο, διατρέχουμε τον κίνδυνο να διαπαιδαγωγήσουμε μόνο άτομα».

«Βασική αρχή μου ήταν πάντα: "Οσο μπορείς πρόβαλλε μεγαλύτερες απαιτήσεις απ' τον άνθρωπο, μα παράλληλα δείχνε του όσο μπορείς μεγαλύτερο σεβασμό". Στη διαλεκτική μας αυτό είναι ένα και το ίδιο πράγμα: Δεν μπορούμε ν' απαιτούμε περισσότερα απ' τον άνθρωπο που δε σεβόμαστε. Οταν απαιτούμε πολλά απ' τον άνθρωπο, μέσα σ' αυτήν ακριβώς την απαίτησή μας βρίσκεται και ο σεβασμός μας. Σεβόμαστε τον άνθρωπο ακριβώς γιατί απαιτούμε, ακριβώς γιατί αυτή η απαίτηση εκδηλώνεται», έλεγε ο Μακάρενκο και αυτήν την αρχή ακολουθούσε ως παιδαγωγός, αυτή τη διδαχή άφησε πίσω του.

Οπως και ο Μ. Γκόρκι (το όνομα του οποίου πήρε η αποικία του Μακάρενκο, καθώς και ο Γκόρκι είχε μεγαλώσει στο δρόμο ως παιδί), ο Μακάρενκο έχει βαθιά πίστη στον άνθρωπο και ξέρει να φέρνει στην επιφάνεια τον καλύτερο εαυτό του. Λέει ως συμβουλή προς τους εκπαιδευτικούς: «Οταν έχετε μπροστά σας ένα μαθητή, αγόρι ή κορίτσι, πρέπει να ξέρετε να βλέπετε το καλό περισσότερο απ' ό,τι φαίνεται από την πρώτη ματιά».

Εξαιρετικά απαιτητικός δεν ήταν δε μόνο από τους μαθητές του, αλλά πρώτα και κύρια από τον ίδιο του τον εαυτό, δίνοντας και το παράδειγμα, αλλά ταυτόχρονα ανακαλύπτοντας διαρκώς τρόπους να βελτιώνονται ο ίδιος και η δουλειά του. Είναι χαρακτηριστικό ότι υποστήριζε για τον εαυτό του πως δεν είχε έμφυτο ταλέντο ως εκπαιδευτικός, αλλά απέκτησε μαστοριά μέσα από την επίμονη δουλειά και την πείρα του:

«Μπορούμε άραγε να στηριζόμαστε μονάχα στο ταλέντο; Πόσους άραγε μεγάλους παιδαγωγούς με ταλέντο έχουμε; Και γιατί πρέπει να υποφέρει το παιδί που βρέθηκε στα χέρια ενός παιδαγωγού χωρίς ταλέντο; Οχι. Πρέπει να μιλάμε μόνο για μαστοριά, δηλαδή για τη θεμελιακή γνώση της διαδικασίας της διαπαιδαγώγησης, για την επιστήμη της Αγωγής. Δουλεύοντας έφτασα στο συμπέρασμα πως το ζήτημα το λύνει η μαστοριά, η θεμελιωμένη στην αντίληψη, στην ειδίκευση».

Οσο για το τι σημαίνει μαστοριά, ο ίδιος περιγράφει γλαφυρά: «Εγινα πραγματικός μάστορας μόνο όταν έμαθα να λέω το "έλα εδώ" με 15 - 20 αποχρώσεις, όταν έμαθα να δίνω στην έκφραση του προσώπου μου, στη στάση, στη φωνή, άλλους τόνους. Και τότε δε φοβόμουνα πως μπορεί κάποιος να μη μ' ακούσει και να μην αντιδράσει όπως πρέπει».

Σ' αυτό το πνεύμα, θεωρούσε πως η μαστοριά μπορεί και πρέπει να διδάσκεται κιόλας στους εκπαιδευτικούς:

«Είμαι βέβαιος πως στο μέλλον στα ανώτατα παιδαγωγικά ιδρύματα θα διδάσκεται χωρίς άλλο και η εκγύμναση της φωνής και η στάση και ο τρόπος να κυριαρχείς στον εαυτό σου και στην έκφραση του προσώπου σου, γιατί χωρίς αυτό δεν είναι για μένα νοητή η δουλειά του εκπαιδευτικού. Φυσικά η εκγύμναση της φωνής δε χρειάζεται μόνο για να τραγουδάμε ή να μιλάμε όμορφα, αλλά για να ξέρουμε να εκφράζουμε τις σκέψεις και τα αισθήματά μας με μεγαλύτερη ακρίβεια, πειστικότητα και επιτακτικά. Ολα αυτά είναι ζητήματα της παιδαγωγικής τεχνικής.

Λόγου χάρη για τη φωνή: Πώς πρέπει να κάνετε την παρατήρηση, έως ποια όρια έχετε το δικαίωμα να δείχνετε την οργή ή την αγανάκτησή σας; Εχετε το δικαίωμα; Κι αν το έχετε, πώς πρέπει να τα δείξετε; Αυτή η συνεχής επίδραση του μορφωτή, αυτή ακριβώς είναι η διαπαιδαγώγηση. Ο διαπαιδαγωγούμενος προσλαμβάνει την ψυχή σας και τις σκέψεις σας όχι γιατί ξέρει τι γίνεται στην ψυχή σας, μα γιατί σας βλέπει, σας ακούει. Οταν πηγαίνουμε στο θέατρο και καμαρώνουμε τους ηθοποιούς που παίζουν θαυμάσια, το παίξιμό τους αυτό είναι η αισθητική ευχαρίστησή μας. Εδώ ο διαπαιδαγωγούμενος έχει κι αυτός μπροστά του ένα ζωντανό οργανισμό, όμως που δεν παίζει θέατρο, μα διαπαιδαγωγεί».

Ακόμα, αξίζει να διαβάσετε το «Παιδαγωγικό Ποίημα», που περιγράφει εξαιρετικά τη δουλειά του Μακάρενκο στην «Αποικία Γκόρκι» και κυκλοφορεί σε δύο τόμους από τη «Σύγχρονη Εποχή». Γυρίστηκε επίσης και ταινία το 1955 - '56 από τους Μ. Μαγιέβσκαγια και Α. Μασλιούκοβ.

Με εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις συνεχίζεται το καλοκαιρινό ταξίδι του 43ου Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή». Για τις επόμενες μέρες έχουν προγραμματιστεί οι εξής εκδηλώσεις:

Αύριο Πέμπτη

Στην Ιστιαία, στις 8.30 μ.μ., στην κεντρική πλατεία, με θέμα «Τουρισμός, αναψυχή, ξεκούραση - Δικαίωμα του λαού και της νεολαίας και όχι προνόμιο των λίγων». Θα μιλήσει ο Θέμος Βασιλείου, μέλος του Τομεακού Γραφείου Εύβοιας του ΚΚΕ. Ακόμα, σκετς για τη ζωή του ξενοδοχοϋπαλλήλου και ζωντανή μουσική με τους Στάθη Θεοδώρου και Σπύρο Μπαλατσούκα.

Στη Νέα Αρτάκη, παράσταση θεάτρου σκιών «Ο Καραγκιόζης με τους πρόσφυγες», στις 8.30 μ.μ., στο Λιμάνι (δίπλα στον Ανεμόμυλο). Από τις 7.30 μ.μ. θα υπάρχει δημιουργική απασχόληση για παιδιά με χειροτεχνίες, ζωγραφική και παιχνίδι.

Στις Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης, στις 7.30 μ.μ., με προβολή βίντεο για τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, παιχνίδι και συζήτηση με θέμα «Ακου τι είπαν οι μαθητές για το πώς αλλάζει ο κόσμος» και ομιλία από τον Σάββα Βασιλειάδη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και Γραμματέα της Επιτροπής Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ.

Στα Ποταμούδια Καβάλας, στις 9 μ.μ., στο Σχολείο. Θα μιλήσει ο Βαγγέλης Φρυδάς, μέλος της ΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης του ΚΚΕ.

Σάββατο 29 Ιούλη

Στη Σητεία, στην κεντρική πλατεία, με βιβλιοπαρουσίαση της σειράς «Αλήθειες και ψέματα για τον Σοσιαλισμό» και ομιλία από τον Σάββα Βασιλειάδη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και Γραμματέα της Επιτροπής Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ.

Κυριακή 30 Ιούλη

Στην Κω, στις 6 το απόγευμα, τουρνουά μπάσκετ 3on3 με σύνθημα «Βάλε τρίποντο ζωής - πες όχι σε όλα τα ναρκωτικά».

Ηταν Ιούλης του 1980, παραμονές κινητοποιήσεων ενάντια στην αντεργατική πολιτική. Μαζί με τους εργάτες, οι Κομματικές και ΚΝίτικες Οργανώσεις «όργωναν» εργοστάσια, σχολές και γειτονιές. Το μεσημέρι της 28ης Ιούλη, μέλη της Οργάνωσης Σπουδάζουσας της ΚΝΕ και της Αχτίδας ΑΕΙ της ΚΟΑ του ΚΚΕ βρίσκονταν έξω από το κάτεργο της ΕΤΜΑ για να μοιράσουν προκηρύξεις. Ανάμεσά τους η 21χρονη Σωτηρία, δευτεροετής φοιτήτρια στο Πάντειο.

Η εντολή της εργοδοσίας εκείνη τη μέρα ήταν σαφής: «Να μην πάρουν οι εργάτες προκηρύξεις του ΚΚΕ. Για κανένα λόγο...». Στον περίβολο του εργοστασίου είχε ήδη κάνει την εμφάνισή της η αστυνομία. Γύρω στις 2 το μεσημέρι άρχισαν να βγαίνουν από το εργοστάσιο οι πρώτοι εργάτες και παρά τις απειλές, παίρνουν τις προκηρύξεις. Οι υπόλοιποι εργάτες της βάρδιας παραμένουν στο χώρο του εργοστασίου, κλεισμένοι μέσα σε πούλμαν, σε μία προσπάθεια της εργοδοσίας να τους φυγαδεύσει χωρίς να έρθουν σε επαφή με τους κομμουνιστές.

Οταν αστυνομία και εργοδοσία δίνουν εντολή να βγουν τα πούλμαν με ταχύτητα έξω, πολλοί από τους εργάτες ανοίγουν τα παράθυρα και τα μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ πετάνε τις προκηρύξεις μέσα, προσπαθώντας την ίδια ώρα να γλιτώσουν από την τρελή τους πορεία. Σε μια τέτοια προσπάθεια χτυπήθηκε η Σωτηρία. Ο οδηγός, παρά τις φωνές της ίδιας και των συντρόφων της, δεν φρενάρει. Οι πίσω τροχοί περνούν πάνω της. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια μιας εργάτριας λίγες ώρες μετά τη δολοφονία: «Η Σωτηρία ήταν δικό μας σπλάχνο... Τη φάγανε και είχαν όλους εμάς στο νου τους...»

Από την περσινή εκδήλωση τιμής και μνήμης έξω από το πρώην εργοστάσιο της ΕΤΜΑ

Μετά τη δολοφονία, χιλιάδες λαού και νεολαίας φτάνουν στο εργοστάσιο, διαδηλώνουν και αφήνουν λίγα λουλούδια στον τόπο της δολοφονίας. Στις 10 το βράδυ ξεκινά η απεργία που έχει κηρύξει το Σωματείο Κλωστοϋφαντουργών και η Εργοστασιακή Επιτροπή της ΕΤΜΑ. Παρά τις απειλές και την τρομοκρατία της εργοδοσίας, που διαλαλεί από τα μεγάφωνα «Εργάτες και εργάτριες της ΕΤΜΑ, το εργοστάσιό σας (!) δεν απεργεί. Οσους σας παρασύρουν να τους αναφέρετε στη διεύθυνση...», η απεργία πετυχαίνει.

Αύριο Πέμπτη, στις 7.30 το απόγευμα, στο πρώην εργοστάσιο της ΕΤΜΑ (Ιερά Οδός και Αγ. Αννης) θα πραγματοποιηθεί η εκδήλωση τιμής και μνήμης για τη Σωτηρία Βασιλακοπούλου. Σε κοινή ανακοίνωσή τους, οι Επιτροπές Αγώνα Παντείου του ΜΑΣ, η Ομοσπονδία Εργατοϋπαλλήλων Κλωστοϋφαντουργίας - Ιματισμού - Δέρματος Ελλάδας (ΟΕΚΙΔΕ) και το Κλαδικό Συνδικάτο Εργατοϋπαλλήλων Κλωστοϋφαντουργίας - Ιματισμού - Δέρματος Ν. Αττικής καλούν στην εκδήλωση, τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Εμπνεόμαστε από το παλικαρίσιο παράδειγμά της, κρατώντας ψηλά τη σημαία του αγώνα». «Τιμάμε τη Σωτηρία με ανυποχώρητο ταξικό αγώνα ενάντια στην πολιτική που όπως τότε, έτσι και σήμερα, χτίζει αμύθητα πλούτη και χλιδή για τους λίγους, πατώντας στη φτώχεια και την εξαθλίωση των πολλών». «Το σύγχρονο δίδαγμα είναι ότι τίποτα δεν χαρίζεται, όλα κατακτώνται μέσα από τη συλλογική οργανωμένη πάλη, ενάντια στην πολιτική των κυβερνήσεων - ΕΕ που υπηρετούν αποκλειστικά τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων. Μέσα από τον κοινό αγώνα εργατών, φοιτητών, μαθητών, όλου του λαού. Συνεχίζουμε στα βήματα της Σωτηρίας Βασιλακοπούλου, παλεύουμε για τις σύγχρονες ανάγκες μας, για τη ζωή που μας αξίζει».